در ششمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی مجلات رشد با موضوع «ساحت تربیت علمی و فناورانه» مباحث علمی و کاربردی مرتبط با این ساحت توسط متخصص این حوزه ارائه شد.
به گزارش واحد خبر و رسانه دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، ششمین نشست از سلسله نشست‌های تخصّصی مجلات رشد با موضوع «تربیت علمی و فناورانه» در محل سالن اجتماعات مدرسه تاریخی دارالفنون برگزار شد. در این نشست که با حضور مدیرکل دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، معاونان، سردبیران و مدیران داخلی مجلات رشد دانش‌آموزی، مجلات رشد عمومی بزرگسال و مجلات تخصصی، رؤسا و کارشناسان گروه‌های مجلات رشد و همچنین اعضای شورای برنامه‌ریزی این نشریات برگزار شد، دکتر سیدمجتبی قافله‌باشی، مسئول میز تحول و پیشرفت در رسانه ملی و پژوهشگر و نویسنده حوزه علم و فناوری و گفتمان پیشرفت، چارچوبی از موضوع تربیت علمی و فناوری ارائه و به تبیین دلالت‌های ساحت علمی و فناورانه در مجلات رشد پرداخت.
چیستی و چرایی تربیت علمی و فناورانه
دکتر قافله‌باشی، با اشاره به اهمیت ساحت علمی و فناورانه در ساحت‌های شش‌گانه سندتحول بنیادین آموزش و پرورش گفت: در ابتدای سخن لازم می‌دانم در مورد ساختار محتوایی که امروز در زمینه تربیت علمی و فناورانه ارائه خواهد شد، نکاتی را یادآوری کنم. در مقدمه بحث در خصوص چرایی و چیستی تربیت علمی و الزاماتی که برای فعّالیت در عرصه تربیت علمی و فناورانه در آموزش و پرورش وجود دارد، صحبت خواهیم کرد. ضمن این‌که باید اشاره کنم، در گام اول لازم است که باور به توفیقات مسیر طی‌شده و پیشرفت وجود داشته باشد. موضوع دوم این‌است‌که معلّمان نسبت به جایگاه‌شان در حوزه پیشرفت آگاهی داشته و به فرایند انتقال پیام به شکل مطلوب کمک کنند. در نهایت در مورد اهداف و راهبردهای تربیت علمی که می‌بایست در کلاس درس از سوی معلم ارائه شود، صحبت خواهیم کرد.
سؤالات کلیدی برای ورود به موضوع ساحت تربیتی علمی و فناورانه
دکتر قافله‌باشی در پاسخ به این سؤال که اساساً چه تفاوتی بین آموزش‌های مرسوم و آنچه ما تربیت علمی می‌خوانیم، وجود دارد؟ گفت: منظور ما از تربیت علمی ایجاد یک سری شایستگی‌ها در متربیان است که از آن‌ها شخصیت‌هایی مسلح به تفکر خلاق و مهارت دانش‌افزایی و حل‌مسئله در مواجهه با علم و فناوری بسازد. همچنین خود را نسبت به جامعه مسئول بداند و برای انجام این مسئولیت تلاش کند. توجه به این نکته مهم است که این توانمندی‌ها از جنس رویکردی و مهارتی بوده، و لزوماً با حضور در مدرسه به دست نمی‌آید. ازاین‌رو، این‌که دانش‌آموز بتواند دانش‌افزا، خلاق و به دنبال حل‌مسئله باشد و در مواردی نیاز به کتاب درسی و معلم نداشته باشد، در فرایند چنین تربیتی محقّق می‌شود.
سؤال دوم این‌است‌که آیا تربیت علمی یک تربیت جداگانه است؟ و یا بر پرورش انسان در دیگر ساحت‌ها نیز اثرگذار است؟ در پاسخ به این سؤال هم باید گفت تربیت علمی در حقیقت ویژگی‌هایی دارد که می‌تواند به افراد کمک کند تا در دیگر ساحت‌ها و حوزه‌ها موفقیت بیشتری به دست آورد. دلیل این امر هم این‌است‌که تربیت علمی فرد را خلاق، نوآور و مسلّط برحل‌مسئله تربیت می‌کند و در نتیجه به دلیل چنین مهارت‌هایی او را قادر می‌سازد که بتواند در دیگر ساحت‌ها و حوزه‌های کاری و مراحل تحصیلی و زندگی، فرد مؤثّرتر و موفّق‌تری باشد. ازسوی‌دیگر، فردی که به توانمندی‌های لازم می‌رسد، برای خودش کرامت و جایگاه مسئولانه‌ای قائل می‌شود، در نتیجه می‌تواند برای خود، خانواده و جامعه نیز فرد مفید و موثّرتری باشد. ضمن این‌که علم از جنس ساختن است، و فردی که در معرض تربیت علمی قرار می‌گیرد خلاق، سازنده و مسئول می‌شود، و می‌تواند برای جامعه خود انسان کارآمد و مفیدی باشد.
سؤال سوم هم این‌است‌که تربیت علمی در مجموع چه فایده‌ای برای جامعه دارد؟ در پاسخ باید گفت تربیت علمی موجب ساختن نیرو و سرمایه انسانی است که مهم‌ترین دارائی هر جامعه‌ای به حساب می‌آید. در نتیجه افرادی که از تربیت علمی بهتر و با کیفیت‌تری برخوردار هستند، تبدیل به نیروی انسانی و سرمایه اجتماعی یک جامعه می‌شوند که می‌توانند آن جامعه را به سمت راه سعادت و پیشرفت سوق داده و رشد خود را به سوی کمال آسان‌تر سازند. ضمن این‌که چنین تربیتی می‌تواند به ساختن انسانی منجر شود که نگاه دانش‌بنیان به مسائل پیرامون خود داشته و به دنبال راه‌حل‌های اساسی برای پاسخ‌های بنیانی به مشکلات و مسائل جامعه خود طی طریق کند. به گونه‌ای که می‌توان گفت اگر جامعه و اقتصاد آن بتواند دانش‌بنیان شود، می‌توانیم چند پله بالاتر از جایگاهی که هم‌اکنون قرار داریم بایستیم.
و سؤال آخر این‌است‌که آیا توجّه به تربیت علمی، اثری بر سایر ساحت‌ها در جامعه دارد؟ پاسخ این سؤال هم مثبت است، زیرا اگر پیشرفت یک کشور و مسیر آن درون‌‌زا و متّکی بر توان و ظرفیت‌های بومی و داخلی باشد، تعامل و ارتباط اجزای آن جامعه هم با یکدیگر شکل و کیفیتی متفاوت خواهد یافت. در چنین فرضی درون‌زایی و انرژی حاصل از آن باعث اعتمادبه‌نفس، اتکای به ثروت و دارائی بومی و ملی، احساس امنیت خاطر و آسایش فکری خواهد شد و در نتیجه هر تلاش و کوششی با تکیه بر منابع بومی و داخلی، پیشرفت و رشد جامعه را به دنبال خواهد داشت. جامعه‌ای که از تربیت علمی و توان قابل ملاحظه‌ای برخوردار باشد و بتواند روی پای خودش بایستد، می‌تواند در مسیر توسعه و کارآمدی بیشتر، رفاه، امنیت و آسایش را برای آحاد جامعه فراهم کند که همه این‌ها نشان‌دهنده این‌است‌که تربیت علمی می‌تواند در ساختن جامعه‌ای مستقل و موفّق، مؤثّر باشد.
سه وضعیت و یک چشم‌انداز
این پژوهشگر و نویسنده حوزه علم و فناوری با ذکر این موضوع که کشورهای جهان در حال حاضر برای گام برداشتن به سوی آینده‌ای بهتر و مطمئن‌تر سه راه بیشتر پیش رو ندارند، اذعان داشت: هر کشوری در جهان کنونی یا باید به منابع زیرزمینی مانند گاز و نفت و معدن و... متکی باشد که این‌گونه منابع محدود، و دارای زمان مصرف مشخصی هستند.
راه دوم تکیه بر نیروی کار ارزان‌قیمت، مانند کشورهای فیلیپین، هند و... است که با ساختار شرکت‌های چندملیتی، تولید را بر عهده داشته و جایگاهی برای خود ایجاد کرده‌اند. موضوعی که می‌توان آن را دلیل عرضه ارزان‌قیمت نیروی کار در یک کشور قلمداد کرد، این‌است‌که این راه‌حل برای مسائل بنیانی یک کشور راه‌حل اساسی و بنیادی برشمرده نمی‌شود.
اما راه سوم که امروزه انتخاب بسیاری از کشورهای توسعه یافته است، دانش‌بنیان‌شدن یک کشور و تکیه بر سرمایه و نیروی انسانی است. یعنی کشور باید در صحنه‌ای حضور پیدا کند که در آن صحنه رقابت در حوزه دانش و ارزش افزوده است و باز هم مسیر آن از راه تربیت علمی و فناورانه می‌گذرد.
پس می‌توان گفت که تنها چاره کار برای توسعه و پیشرفت انتخاب همین راه سوم است که خوشبختانه در سال‌های اخیر زیرساخت‌های خوبی در کشور در حوزه علوم دانش‌بنیان و متکی بر فناوری‌های نوین ایجاد شده است. ضمن این‌که نیرو و سرمایه‌های انسانی قابلی در اختیار داریم که در صورت ایجاد عرصه می‌توانند در پیمودن چنین مسیری، برای کشور بسیار راهگشا و مفید باشند.
نکته مهم دیگر هم این‌است‌که بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی، نیازهای خدماتی و صنعتی و تولید کشور، با استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیان حل شده و مسیر توسعه و پیشرفت در این حوزه‌ها هموار می‌شود. به‌عنوان مثال در زمینه استفاده از گاز، توصیه‌های زیادی در زمینه صرفه‌جویی و استفاده بهینه مطرح می‌شود، اما واقعیت این‌است‌که راه‌حل اصلی چنین مسائلی در حوزه گاز و بسیاری از انرژی‌های دیگر در استفاده هوشمندانه از فناوری نهفته است.
دکتر قافله‌باشی با بیان موضوعات فوق به بحث‌های اساسی در ساحت علمی و فناورانه پرداخت و نکات مهمی را در این زمینه بیان کرد که می‌توانید گزارش کامل آن را در اینجا بخوانید.