توکسین‌ها موادی سمی هستند که منشأ مهم بسیاری از بیماری‌ها در سراسر جهان معرفی شده‌اند. فصلنامه رشد آموزش شیمی در شماره ۱۲۶ در مقاله‌ای مخاطبان خود را بیشتر با این مولکول شگفت‌انگیر آشنا کرده است.
در ابتدای مقاله آمده است: «مایتوتوکسین در سال ۱۹۶۵ به وسیله ریموند بنیس کشف شد. وی بیان کرد نشانه‌های بیماری در انسان در اثر مصرف ماهی‌های گیاه‌خوار آلوده به سم سیگوا، با ماهی‌های گوشت‌خوار متفاوت است و در مقایسه با اختلال‌های سامانه عصبی، دستگاه گوارش را بیشتر درگیر می‌کند. براساس بررسی اجزای سمی، مولکولی که موجب شد پیامدهای بیماری، به ویژه ناراحتی‌های گوارشی آشکار شود، مایتوتوکسین نام گرفت. مایتو در زبان تاهیتی ـ که بزرگ‌ترین جزیره پلی‌نزی فرانسه است ـ به گونه‌ای از ماهیان صخره‌ای گیاه‌خوار به نام جراح‌ماهیان گفته می‌شود که توکسین نخستین بار به کمک آن‌ها شناسایی شده است.»
نویسنده مقاله درباره اهمیت مطالعه مایتوتوکسین آورده است: «مایتوتوکسین، مولکولی سمی، مبهم با کاربردهای سودمند در زیست‌پزشکی است. از جمله جنبه‌های مهم آن می‌توان این موارد را برشمرد:
• کانال‌های کاتیونی غیرانتخابی که به وسیله مایتوتوکسین فعال می‌شوند روی تنظیم ترشح انسولین سلول‌های بتا، در لوزالمعده اثر می‌گذارند.
• مایتوتوکسین در انواع سلول‌ها، کانال‌هایی را فعال می‌کند که ممکن است در تکثیر سلولی دخالت داشته باشند.
• به سلول‌های اصلی کبد، هپاتوسیت گفته می‌شود. این سلول‌ها، ۸۰ درصد بافت کبد را تشکیل می‌دهند. کانال‌های فعال شده مایتوتوکسین در هپاتوسیت‌ها به طور ناچیزی با فرایند دوباره پر کردن مخزن کاتیون‌های کلسیم جفت می‌شوند. بنابراین باید عملکرد متفاوتی داشته باشند، احتمالاً در تنظیم حجم کارایی دارند.
• به نظر می‌رسد کانال‌های حساس به MTX در واکنش آکروزم در سلول‌های اسپرم نقش داشته باشند.
• کانال‌های کاتیونی غیرانتخابی حساس به MTX ممکن است نقش مهمی در مرگ سلولی بازی کنند. چنانچه به تازگی مایتوتوکسین به‌عنوان ابزار ارزشمند در بررسی فرایندهای مرگ سلولی و پاسخ‌های استرس اکسایشی در انواع سلول‌ها استفاده شده است.
کمیابی نسبی مایتوتوکسین، ناتوانی در سنتز و در دست نداشتن اطلاعات کافی از زیست‌سنتز آن، پژوهش‌های علمی این مولکول را محدود کرده است تا همچنان راز عجیب مایتوتوکسین سربسته بماند.»
نویسنده: مهین سلطانی کارشناس ارشد شیمی آلی
کلیدواژه‌ها: مایتوتوکسین، مسمومیت غذایی، سم‌شناسی، سامانه عصبی، آبزیان
برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.