در «رشد آموزش زمین‌شناسی»
سخن سردبیر این شماره فصل‌نامه رشد آموزش زمین‌شناسی به
سیل پاکستان و پیش‌بینی بلای طبیعی اختصاص یافته است.
آقای مصطفی شهرابی سردبیر این مجله در یادداشت خود با عنوان سخن سردبیر، آورده است: حدود یکسالی می‌شود که از رویداد سیل پاکستان می‌گذرد و هنوز سیل‌زدگان و آسیب‌دیدگان از آن در شرایط نامطلوبی به سر می‌برند که دل هر انسانی را به درد می‌آورد. به
هر حال فاجعه سیل پاکستان هم رفت در ردیف بلایای طبیعی تاریخی کم‌نظیری مانند سونامی سال 2004، آتش‌فشان‌های سال 2010 ایسلند، و اندونزی و راه دور نرویم، زمین‌لرزه‌های تاریخی خودمان مانند بوئین‌زهرا (1341)، طبس (1357)، رودبار (1369) و بم (1382) که هزاران نفر کشته،
میلیون‌ها نفر بی‌خانمان، و میلیاردها دلار خسارات مالی، نتیجه و خروجی آن‌ها بوده است که دیده‌ایم، خوانده‌ایم و شنیده‌ایم. آن‌ها که طرف اصلی این بلایا هستند – یعنی بلادیده‌ها- همیشه این سؤال به ذهنشان می‌آید و باقی می‌ماند که:
1. آیا نمی‌توان وقوع این حوادث و بلایا را پیش‌بینی کرد؟
2. آیا نمی‌توان با آن‌ها مقابله کرد و زیان‌های آن‌ها را از بین برد یا به حداقل رساند؟
3. چه کسی می‌تواند به سؤال‌های بالا پاسخ دهد؟
سردبیر این مجله در ادامه این چنین نوشته است:
اکنون سه سالی از آغاز فعالیت‌های سازمانی با نام «سازمان جهانی سال کره زمین» (TYPE) گذشته است. به‌تازگی، خلاصه‌ای از فعالیت‌های این سازمان را در چند صفحه دریافت کرده‌ام که فرازهایی از آن را در رابطه با «سیل» عیناً بازگو می‌کنم.
«در سراسر دنیا، سیل، مرگ‌ومیر و نابودی اموال را بیشتر از هر حادثه دیگری سبب می‌شود. البته بیشتر مرگ‌ومیرها به دلیل عدم اسکان در مکان‌های مناسب، نبود شیوه‌های تخفیف این خسارات در نواحی سیل‌خیز، و نبود کاناهای هدایت آب به پایین‌دست‌های رودهاست. در سال 2004، بانک
جهانی در گزارشی هزینه‌های سوانح طبیعی دهه 1990 را 40 میلیارد دلار اعلام کرد. میزان مرگ‌ومیرها در اثر سیل در دهه‌های 1930 و 1940، بالغ بر 4/4 میلیون نفر بوده است.»
در صفحات دیگر گزارش سازمان سال جهانی سیاره زمین هم، به نکته‌های ارزشمندی اشاره شده است. مثلاً در یکی از فرازهای آن نوشته شده است: «دانش زمین‌شناسی می‌تواند زندگی بشر را نجات دهد و از او و اموالش در برابر حوادث طبیعی محافظت کند.»
حال با توجه به نتایج اعلام شده از سوی سازمان مزبور در مورد رابطه با بلایای طبیعی، به جواب سؤال‌های مطرح شده در بالا می‌پردازیم:
سوال 1. آیا نمی‌توان وقوع این حوادث و بلایا را پیش‌بینی کرد؟
جواب: در مناطق خطرخیز که بررسی‌های اصولی و سیستماتیک در مورد موضوع خطر انجام نشده است و عوامل خطرزا مهار نشده‌اند و نمی‌توان عامل خطرزا را از بین برد، لاجرم تغییر مکان‌های زیستی را به کار گرفته‌اند. این روش همان شناخت عامل یا عوامل خطرزا و مقابله با آن‌ها است
و لازمه موفقیت در آن، به‌کارگیری بدون چون و چرای علوم زمین در آن ناحیه است که به شناخت عوامل خطرزای ناحیه‌ای منجر می‌شود. حال گرچه زمان دقیق وقوع بلایی مانند زمین‌لرزه یا سیل را نمی‌توان پیش‌بینی کرد، ولی با داشتن شواهد ویژه زمین‌شناختی می‌توان عامل خطرزا
را شناخت و علاج واقعه را قبل از وقوع کرد.
2. آیا نمی‌توان با آن‌ها مقابله کرد و زیان‌های جانی و مالی را به حداقل رساند؟
جواب: قدم اول، شناخت عامل خطر محسوب می‌شود. آشکار است که مقابله با هر خطری راهکار ویژه خودش را دارد. برای مثال، وقتی در منطقه‌ای گسل فعالی شناخته و سازوکار آن مشخص شود، طبیعی است ایجاد هرگونه سازه‌ای چون شهر، شهرک و روستا پیرامون آن، مجاز نیست؛ مگر این‌که تمهیدات
لازم به کار گرفته شود.
3. چه کسی می‌تواند به سؤال‌های بالا پاسخ دهد؟
جواب: علوم زمین و زمین‌شناسان؛ یعنی همان نتیجه‌ای که سازمان جهانی سال سیاره زمین یا TYPE به آن رسیده است. نجات بشر که جمعیتش در سال 2050 به حدود 9 میلیارد نفر می‌رسد، به عهده علوم زمین، شاخه‌های وابسته به آن و زمین‌شناسان و تخصص‌های ذی‌ربط است. در این رابطه
عین نوشته سازمان TYPE را نقل می‌کنیم:
«دانش زمین‌شناسی می‌تواند زندگی بشر را نجات دهد و از او و اموالش در برابر حوادث طبیعی محافظت کند. چنین دانشی باید به صورت مستمر، نیاز فزاینده بشر به منابع زیرزمینی را برطرف کند. دانشمندان زمین‌شناسی آماده‌اند که اگر سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان از آن‌ها بخواهند،
در ایجاد جامعه‌ای سالم‌تر، ایمن‌تر و خوشبخت‌‌تر مشارکت کنند. TYPE در نظر دارد، نسلی جدید از چنین متخصصانی پرورش دهد تا منابع تازه‌ای بیابند و زمین را به صورت مستمر توسه دهند.»
منبع: فصل‌نامه رشد آموزش زمین‌شناسی، شماره 65، تابستان 1390