فرهنگ مدرسه را دریابیم

عمده اتفاقات آموزشی در مدارس روی می‏‌دهند، جایی که رهبری آموزشی اهمیتی حیاتی پیدا می‏‌کند؛ بنابراین، پرورش رهبران آموزشی قابل، از ویژگی‏‌های مهم نظام‏‌های آموزشی موفق است. در موفق‏‌ترین نظام‌های آموزشی، یک معاون مدرسه وقتی می‏‌تواند مدیر مدرسه شود که بتواند وضعیت یکی از مدارس بسیار ضعیف را تغییر و بهبود جدی ببخشد. رهبران مدارس باید نشان دهند قادر به ارتقاء آموزش در خارج از چهاردیواری خود هستند. رهبری آموزشی در مدارس یک فعالیت گروهی و تیمی توزیع شده است و به همین دلیل فقط مدیر مدرسه را شامل نمی‏‌شود. مدیر، معاونان، معلمان صاحبِ مسئولیت از جمله تیم رهبری مدارس هستند. رهبری ضعیف می‏تواند حتی عملکرد بهترین معلمان را تضعیف نماید. در اغلب مواقع، معلمان و دانش‌‏آموزان آن‌ها، قربانی مدارس معیوب هستند. حتی اگر معلمان، مدارس و برنامه‌‏های فوق‏العاده‌‏ای وجود داشته باشند، این رهبری کارآمد مدارس است که یک نظام آموزش‌وپرورش مطلوب می‏سازد.

 فرهنگ مدرسه، نشانگر رهبری کارآمد و موثر است. برای ایجاد محیطی که معلمان، پژوهشگران و دیگر نوآوران بتوانند در کنار هم کار کنند، رهبری مدارس از اهمیتی حیاتی برخوردار است. رهبران مدارس باید به کارکنان و ذینفعان کمک کنند تا آنچه که نیازمند تغییر است را شناسایی نموده و پشتیبانی و حمایت لازم را بسیج کرده و مسئولیت‏‌های رهبری را در کل سازمان توزیع نمایند. رهبران آموزشی لازم است بر منابع متمرکز شوند، ظرفیت‌‏سازی کنند، سازمان کاری را تغییر دهند و جو درستی را باتوجه ‌به سنجه‏‌های پاسخگویی به وجود آورند. سد واقعی در برابر اصلاحات آموزشی، اغلب نیروهای تابع و محافظه‏‌کار نیستند بلکه مدیران و رهبران محافظه‏‌کاری هستند که بجای انطباق فعالیت و عمل آموزشی با جهان رو به تغییر، بیشتر به برنامه درسی جاری چسبیده‌‏اند. زیرا بجای متقاعد ساختن اولیاء برای هزینه‌‏کرد مالی کارآمدتر و همینطور سرمایه‏‌گذاری بر روی حرفه‏‌ای‏‌سازی هر چه بیشتر معلمان، ماندن در ناحیه امن و راحتی مانند کلاس‌های کوچک بسیار راحت‏تر را ترجیح می‏‌دهند. رهبری مدارس، تقریباً برای قریب به اتفاق جنبه‏‌های مختلف آموزش‌وپرورش، امری اساسی و محوری تلقی می‏شود. حتی با وجود معلمان، مدارس و برنامه‏‌هایی عالی در هر نظام آموزشی، این رهبری مدارس است که موجب تغییر نظام می‏‌شود. غالباً انجام و پیگیری برنامه‏‌های منفرد برای نوآوری کافی نیستند. این برنامه‏‌ها نیستند که مهم هستند، بلکه این فرهنگ است که حائز اهمیت است. فرهنگ، نشانه یک مدیریت اثربخش است. فرهنگ یعنی یادگیری سازمانی، نوآوری در سطح سازمان و همکاری هدفمندی که می‌‏تواند منجر به بهبود مستمر و در سطح کلان گردد. اهمیت این رهبری مدرسه که از جمله شامل توانایی مدیر برای ارتباط با مدیران دیگر و والدین است، نمی‏تواند مورد اغراق قرار گیرد. در بسیاری از نظام‌‏های آموزشی مدیران تشویق می‏‌شوند تا رهبری را نه تنها درون مدرسه خود بلکه در ورای مدرسه خویش نیز تمرین نمایند. شواهد پیمایش بین‌‏المللی تدریس و یادگیری (تالیس) سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان می‏‌دهند که درصد کمی از مدیران به مشارکت در فعالیت‌‏های رهبری مانند ارائه اطلاعات به والدین یا سرپرست دانش‌‏آموزان در مورد مدرسه و عملکرد دانش‌‏آموز یا همکاری با مدیران سایر مدارس در مورد وظایف کاری پرچالش مبادرت می‏‌کنند.

خلاصه کلام اینکه چالش‌های آموزش‌وپرورشی که صرف‌نظر از افزایش سرمایه‏‌گذاری، شاهد نتایج و پیامدهای یکنواختی آن هستیم، در بحران مدیریت تبلور پیدا می‏‌کند. رهبری مدارس برای ایجاد محیطی که در آن مؤسسات، معلمان، پژوهشگران و سایر نوآوران بتوانند به عنوان افرادی متخصص در کنار هم کار کنند، از اهمیتی حیاتی برخوردار است. این نوع از رهبران باید به افراد در شناسایی اسباب تغییر کمک کنند، از آن‌ها پشتیبانی و حمایت به عمل آورند و به همین ترتیب مسئولیت‌‏های رهبری را توزیع نمایند. متاسفانه نهاد آموزش‌وپرورش با ویژگی‌های مکانیکی، متمرکز و سلسله مراتبی و فقدان به اشتراک‌گذاری اطلاعات مرتبط و جدید به مدیران و معلمان و به تبع دور شدن صف از ستاد، گرفتار در ساختاری کهنه و ناکارآمد است که می‌بایست از آن رهایی یابد.