معاونان وزیر آموزش و پرورش در مراسم اختتامیه دهمین جشنواره ملی تولید محتوای الکترونیکی رشد بر تولید محتواهای مناسب برای معلمان و دانش‌آموزان تأکید کردند.
به گزارش واحد خبر و رسانه دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، در آیین اختتامیه دهمین جشنواره ملی تولید محتوای الکترونیکی، معاونان وزیر آموزش و پرورش طی سخنانی بر لزوم توجه و پشتیبانی از معلمان و دانش آموزان در حوزه تولید محتواهای الکترونیکی تأکید کردند.
تعلیم و تربیت را نمی‌‌توان از هم تفکیک کرد
اصغر باقرزاده، معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش، ضمن ابراز خرسندی از حضور والدین، معلمان و دانش‌آموزان در مراسم اختتامیه گفت: اگر تربیت را شامل آموزش و پرورش بدانیم، هر اقدامی که در حوزه تربیت انجام شود باید شامل حال دو حوزه آموزش و پرورش باشد. مشکلات ما زمانی شروع شدند که آموزش را از پرورش تفکیک کردیم و به دانش‌آموز گفتیم فعلاً درس ریاضی و فیزیک را بخوان، در زمان دیگری زمینه‌های پرورش شما را فراهم می‌کنیم. برای ازبین‌بردن این مشکل، از قبل تلاش‌هایی شده است، اما امروز همت ما و سایر معاونان آموزش و پرورش بر این است که این تفکیک‌ها را کم کنیم و تلفیق به وجود بیاوریم. هرجا که می‌توانیم نقطه اتصالی بین آموزش و پرورش پیدا و آن را تقویت کنیم.
یکی از نقاط اتصال ما می‌تواند کتاب‌های درسی و برنامه درسی باشد. من از همکاران خودم در معاونت پرورشی خواسته‌ام، تا جایی که می‌توانند برای برنامه‌های پرورشی و فرهنگی نقاط تلفیقی پیدا و از آنها استفاده کنند. آنها نیز با همکاران سازمان پژوهش کتاب‌های درسی را بررسی و برای درس‌های گوناگون جدولی طراحی کرده‌اند تا مشخص شود هر کتاب درسی چه پیام‌هایی دارد و ما چگونه می‌توانیم از هر درس در برنامه‌های این معاونت استفاده کنیم. با این روش، وقتی می‌خواهیم در مدرسه مسابقات قرآن برگزار کنیم، می‌توانیم متن کتاب درسی را پایه کار قرار بدهیم. برای مسابقات فرهنگی و هنری در مدرسه، برنامه درسی می‌تواند مبنای کار ما باشد.
دیگر اینکه در کانون‌های فرهنگی و هنری موضوعاتی مثل نجوم، خط و نقاشی آموزش داده می‌شوند، اما شیوه‌های آموزش و ارزشیابی آنها قدیمی است و از فناوریهای روز استفاده نمی‌شود. به هنرمندانی که امروز کارهای آموزشی خوب را به بسته‌های محتوای الکترونیکی تبدیل کرده‌اند توصیه می‌کنم، به بعضی کارها مانند نجوم، هنرهای تجسمی، خط و نقاشی توجه بیشتری داشته باشند. قالب‌های مرسوم در این رشته‌ها می‌توانند به بسته‌های جدید محتوایی تبدیل شوند. ما می‌توانیم برای جشنواره‌های بعدی تولید محتوای الکترونیکی موضوعات را به سازمان پژوهش اعلام کنیم و کار را به‌صورت اشتراکی انجام بدهیم.
درخصوص مفاهیم دینی و مذهبی، اعتقادی، ارزشی و محتوایی هم کاری انجام نشده است. لازم است بسته‌های محتوایی خوب، بازی یا فعالیت‌های مناسبی برای موضوع نظم و انضباط که موضوع بسیار مهمی است برای کودک و نوجوان کار شود.
دریافت کودکان و نوجوانان از ایمان چیست؟ آنچه تاکنون دریافته‌اند، قصه، توصیه اخلاقی یا در نهایت یک مراسم مذهبی بوده است. باید در این زمینه‌ها فعالیت‌هایی انجام شوند که مناسب درک کودک و نوجوان از این موضوعات باشند.
به‌تازگی یکی از شبکه‌های تلویزیونی در زمینه احکام کار موشن‌گرافی خوبی برای کودکان انجام داده بود، اما در حوزه ایمان کار خوبی انجام نشده است. مفاهیم و ارزش‌هایی مثل راستگویی، حجاب، عفاف و غیرت خیلی مهم هستند. در این زمینه در بخش خصوصی بازی‌هایی تولید شده‌اند، اما این بازی‌ها بیشتر مفهومی و نظری هستند.
برای شناساندن موضوع غدیر به کودکان و نوجوانان، گروهی از من خواستند اردوگاهی در اختیارشان قرار بدهم. آن اردوگاه به ماشین زمان تبدیل شد. وقتی بچه‌ها به آن اردوگاه وارد می‌شوند، در بخش پذیرش، لباس‌ها و وسایل دوره زندگی امیرالمؤمنین علی (ع) را می‌پوشند و نقشی تحویل می‌گیرند و با کمک مربیان فیلم‌نامه‌ای را بازی می‌کنند. این ایده می‌تواند با استفاده از روش‌های فناورانه تقویت شود. چنین فعالیت‌هایی از یکه‌تازی فضای مجازی کم خواهد کرد. با این ایده‌ها می‌توانیم برای تفهیم مفاهیم دینی، قرآنی، مذهبی و آموزشی فضای فناوری را به خدمت بگیریم و توجه دانش‌آموزان را به این موضوعات جلب کنیم.
محتواها باید رشددهنده و تعالی‌بخش باشند
محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش، با مهم برشمردن تولید منابع آموزشی و محتوای الکترونیکی گفت: تولید منابع آموزشی و محتوای الکترونیکی بسیار مهم است و در سند تحول بنیادین هم به اهمیت آن اشاره شده است. از جمله در راهکار 3-9 که بحث توسعه مشارکت بخش‌های دولتی و غیردولتی را در تولید مواد آموزشی با تأکید بر بسته‌های آموزشی مطرح کرده است. همچنین، در راهکار 3-17 که بر تولید و به‌کارگیری محتوای الکترونیکی تأکید کرده است. ضمن اینکه در دنیای کنونی، به دلیل پیشرفت در فناوری و در زیست‌بوم جدید که در آن حضور داریم، اهمیت رسانه و عصر فناوری، موضوع واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، متاورس و بخش‌های متنوعی که در حال حاضر به‌عنوان فناوریهای جدید در بخش‌های گوناگون، به‌خصوص در عرصه تولید محتوا مطرح هستند، ضرورت توجه به موضوع تولید محتوای آموزشی بیشتر است.
البته در این عرصه ملاحظاتی وجود دارند؛ به خصوص در منظر دینی. بعضی از این محتواها تولیداتی هستند که ممکن است مسائل خاص خودشان را داشته باشند و مسئولان و سیاست‌گذاران باید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند.
در آیه 10 سوره مبارک فاطر آمده است: «إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ»: سخنان پاکیزه به سوی او (خداوند) صعود می‌کنند. با توجه به اشارات این آیه، محتواهای تولیدی باید طیب، پاک و طاهر باشند تا رشد کنند. آن محتوایی بالا می‌رود که طیب باشد.
در گذشته نگاه سنتی به مواد آموزشی لزوماً به کتاب‌های درسی بر می‌گشت، ولی نگاه امروز تولید در قالب بسته‌های آموزشی و بسته‌های یادگیری متنوع و جذاب، خلاق و هنری است که بتواند زمینه گسترش بیشتر آن را فراهم کند.
زمانی که از معاونت آموزش متوسطه به‌عنوان معاون توسعه منابع به سازمان پژوهش منتقل شدم، روزهای ابتدایی کارم با برگزاری جشنواره فیلم رشد مصادف بود. به دوستان گفتم، ضرورت برگزاری این جشنواره‌ها در سازمان پژوهش چیست؟ چنانچه قرار باشد با همین رویه پیش بروید، در سال آینده برنامه‌ای برای اجرای این جشنواره نخواهیم داشت. دلیل آن هم این بود که متأسفانه در معاونت آموزش متوسطه اثری از این محتواها ندیده بودم. ما محتوا تولید می‌کنیم که به دست دانش‌آموزان برسد و زمینه رشد و یادگیری آنها را فراهم آورد. آن زمان تأکید کردم که کار ما تازه بعد از برگزاری این جشنواره‌ها شروع می‌شود. وظیفه اصلی ما در سازمان پژوهش، ترویج محتواهای تولید‌شده و رساندن آنها به دست افرادی است که به آنها نیاز دارند. در آن زمان فقط شبکه رشد وجود داشت که می‌توانست بستر این موضوع را فراهم بیاورد. همین‌طور هم شد و محتواها بیشتر از گذشته در این وبگاه بارگذاری شدند.
اما کرونا نشان داد در این عرصه می‌توانیم کارهای بزرگی انجام بدهیم. طبیعی است سازمان پژوهش به‌تنهایی نمی‌تواند انجام این کار را بر عهده بگیرد و باید از بخش‌های گوناگون کمک بگیرد. تأکید دارم، در این عرصه باید از ظرفیت مردم برای اشاعه بیشتر موضوع استفاده کنیم. این جشنواره هم مصداقی از این موضوع است که بخش‌های متعدد، مؤسسات غیردولتی، دانش‌آموزان و معلمان را به کار گرفته است. از نگاه یک معلم که سر کلاس درس حضور دارد، این محتوا ارزشمند است. آنها اهمیت و ضرورت این موضوع را بیشتر درک می‌کنند.
یکی از بحث‌های دیگری که در تولید محتوای الکترونیکی مهم است، توجه به اصل عدالت آموزشی است. تولید محتوای الکترونیکی می‌تواند بستری را برای توسعه بیشتر عدالت آموزشی فراهم کند. شبکه ملی رشد و شبکه شاد از عناصر اشاعه این تولیدات محسوب می‌شوند و می‌توانند محتواهای تولیدیِ بهترین معلمان، مؤسسات و دانش‌آموزان را انتشار بدهند. فکر نکنید این محتواها دیده نمی‌شوند. شاید قبلاً این‌طور بود، اما امروز کرونا ثابت کرد این محتواها اثربخشی بالایی دارند. ما معلمانی داشتیم که در آموزش یک بخش خاص به دنبال این بودند که از روش‌های خلاقانه بیشتری استفاده کنند. کرونا فرصت تولید محتواهای زیادی را برای دانش‌آموزان و معلمان ایجاد کرد که اهمیت این موضوع را دو چندان کرده است.
تولید محتواهای الکترونیکی می‌تواند در راستای کیفیت‌بخشی آموزشی به فرایند یاددهی‌یادگیری و تقویت آن کمک کند. مهم این است که ما در این راستا جهت‌دهنده باشیم و زمینه فعالیت بیشتر معلمان عزیزمان را فراهم کنیم. همچنین، ضرورت دارد بستر آموزشی استفاده از این فناوری را برای برخی معلمان مهیا کنیم. هرچند کرونا عاملی شد که همه معلمان و دانش‌آموزان وارد این عرصه شوند.»
کرونا سواد فناوری ما را بالا برد
رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش، به‌عنوان سخنران بعدی مراسم، با اشاره به نگاه رو به آینده جشنواره ملی تولید محتوای الکترونیکی در دهمین سال برگزاری‌اش گفت: «تجربه جشنواره ملی تولید محتوای الکترونیکی رشد در ایستگاه سال دهم باید نگاهی رو به آینده و تجربه‌ای متفاوت باشد. چالش‌هایی که کرونا برای نظام‌های آموزشی در سراسر جهان ایجاد کرد، با وجود تهدیدهای زیادی که داشت، فرصت‌هایی هم ایجاد کرد که تا قبل از آن چندان متوجه آن نبودیم. اول اینکه سواد فناوری ما را بالا برد و شما معلمان عزیز، کاری را که آموزش و پرورش باید برای آن برنامه‌ریزی می‌کرد، با همت و خلاقیت خودتان به کارستان تبدیل کردید.
در دوره ابتدایی ما شگفت‌زده شدیم. این اتفاق فرصت خوبی بود که انحصار سازمان پژوهش در ورود به تولید محتوا شکسته شد. هرچند در جشنواره‌های رشد قبلاً این امکان برای معلمان و دانش‌آموزان فراهم بود، اما شرایط جدید باعث شد معلمان احساس آزادی عمل کنند و خلاقیت‌هایشان بروز کند. خلاقیت‌ها در تمرکز بروز پیدا نمی‌کنند، بلکه باید با تفویض اختیار و آزادی علم همراه باشند. معلمان در سراسر ایران در مواجهه با آن شرایط تولیداتی داشتند که ما را شگفت‌زده کردند. قطعاً این تجربه زیسته باید از این پس تغییراتی را در تولیدات محتوای الکترونیکی ایجاد کند.
این جشنواره دیگر امکانی اختصاصی برای گروهی از معلمان و دانش‌آموزان نیست. فناوری به خانه همه معلمان و دانش‌آموزان وارد شده است. ما از مرحله آشتی با فناوری، به کارگرفتن آن و سواد اولیه آن عبور کرده‌ایم و باید به مرحله‌ای برسیم که بدانیم استفاده و مواجهه درست و بستر مناسبی که می‌تواند در کنار آموزش‌های حضوری فراهم شود، چه ویژگی‌هایی داشته باشد. از این‌جا به بعد است که ما می‌توانیم برای سال‌های آینده روی کیفیت تولیدات تمرکز کنیم. اگر قرار باشد از فرصت دوفضایی‌شدن آموزش (حضوری–مجازی) استفاده کنیم، این تولیدات کجا می‌توانند جای بگیرند؟ به جای اینکه تولید محتوا موضوعی جشنواره‌ای و فقط فرصتی باشد برای اینکه عده‌ای از عزیزان کارشان را ارائه کنند و در قسمت محدودی هم از آن استفاده شود، باید ببینیم چطور کلاس‌های درس را به محلی برای استفاده از این خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها تبدیل کنیم؟
در هر حال، دنیای آینده دنیای تغییرات بنیادین است. نقش‌های ما عوض شده‌اند؛ نقش معلم، خانواده‌ها و دانش‌آموزان. یکی از تغییرات این است که منابع یادگیری از محتواها به منابع دیداری‌شنیداری تغییر جهت اساسی داده‌اند. این منابع دیداری‌شنیداری بخش غالب آموزش آینده را تشکیل خواهند داد. البته نه به این معنا که فناوری به وجه غالب آموزش تبدیل می‌شود، چون آموزش حضوری جای خود را خواهد داشت. اما منابع یادگیری متعدد و متنوع و فرصت‌هایی که فضاهای فناوری ایجاد می‌کنند، اصلاً با گذشته قابل مقایسه نیستند. ما از مرحله‌ای که باید افراد را با فناوری آشنا می‌کردیم، عبور کرده‌ایم. بنابراین، 10 سال جلو افتاده‌ایم؛ 10 سالی که قرار بود در آنها برای آشنایی معلمان و دانش‌آموزان با فضای فناوری و چندرسانه‌ای برنامه‌ریزی کنیم. از این به بعد باید این فرصت را به سرمایه تبدیل کنیم. در این باره لازم است برای آینده به موضوع انفرادی‌شدن آموزش و توجه به تفاوت‌های فردی بیشتر توجه کنیم.
ما در نظام آموزشی کشور یک چالش اساسی داریم که فقط برای نظام آموزشی ما نیست. اخیراً پژوهشی را در خصوص نظام آموزشی استرالیا مطالعه کردم. مهم‌ترین چالش مطرح آن این بود که دانش‌آموزان در یک سن خاص با یک فرضیه غلط وارد یک کلاس خاص می‌شوند و همه آنها با سرعت و شیب خاصی آموزش می‌بینند؛ در حالی که آنها یادگیرندگان متفاوتی هستند. در فرصت آموزش حضوری با ویژگی‌های انفرادی یادگیرندگان این امکان خیلی کم وجود دارد که بتوانیم آموزش‌ها را تطبیق بدهیم.
پیش‌بینی شده است که یکی از فناوریهای بسیار رایج در آینده، آموزش استفاده از هوش مصنوعی و ظرفیت آموزش ماشینی برای ارزیابی انفرادی خواهد بود. بازخوردهایی که خود یادگیرنده بتواند سطح یادگیری‌اش را بسنجد و با محتواهایی که از طریق چندرسانه‌ای برایش ساخته می‌شوند، ارتباط برقرار کند.
در دوران کرونا در برخی کشورهای دیگر برای یادگیری مفاهیم ریاضیات برای خانواده‌ها دوره آموزشی گذاشته و محتوایی را طراحی کرده بودند که دانش‌آموز ضرب را یاد بگیرد. این آموزش در قالب بازی‌هایی طراحی شده بود که مرحله به مرحله پیش می‌رفت و به دانش آموز بازخورد می‌داد. جالب بود که در این بازخورد هم به مسائل روان‌شناختی توجه می‌شد و هم دانش‌آموز هدایت می‌شد. موضوع آموزش برنامه‌ای که در گذشته داشتیم، حالا با استفاده از چندرسانه‌ای‌ها می‌تواند به شکل غنی‌تری، بسیاری از چالش‌های یکسان‌انگاری مخاطبان ما را حل کند.
نکته بعدی، توجه به ویژگی‌های مخاطبان است. یکی از دلایل موفق‌نشدن در آموزش مجازی و افت یادگیری در همه جای دنیا این بود که ویژگی‌های بستر آموزش فضای مجازی و نوع محتوا و آموزش‌هایی که در آن ارائه می‌شد، با ویژگی‌های یادگیرندگان کودک متناسب نبود. ما در یک اتفاق غیرمنتظره مجبور شدیم تمام فعالیت‌های فضای حضوری را در فضای مجازی عرضه کنیم. از برخی ویژگی‌های سنی کودکان مثل تمرکز پایین غافل شدیم. تمرکز پایین کودک باعث می‌شود در کلاس حواسش پرت شود و در فضای مجازی هم زمانی که می‌خواهد آنچه را معلم از طریق دستگاه الکترونیکی برایش فرستاده است ببیند، متمرکز نباشد. در حالی که یک کارتون را حدود دو ساعت بدون وقفه تماشا می‌کند. چرا؟ چون جذابیت‌های بصری کارتون باعث می‌شود آن را با دقت دنبال کند.
پس اگر ما سراغ این فضا می‌رویم، لزوماً ترکیب این عناصر نمی‌تواند تولید برانگیزاننده‌ای برای کودک باشد. در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی حتماً باید از نظر تخصصی روی این موضوع کار کنیم که ویژگی‌ها و عناصر شکل دهنده محتوای جذاب برانگیزاننده‌ای که نه تنها جایگزین یک متن شود، بلکه حتی مدت زمان تمرکز کودکان را افزایش دهد، چیست؟»
تقویت تولیدات محتوای الکترونیکی در غنی‌سازی بسته‌های تربیت و یادگیری و رمزینه‌های پاسخ‌سریع
حجت‌السلام والمسلمین علی لطیفی، معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، ضمن تقدیر و تشکر از همه شرکت‌کنندگان در دهمین جشنواره تولید محتوای الکترونیکی گفت: «طی بازدیدم از برخی مدرسه‌ها، معلمان به من گفتند خودمان باور نداشتیم بتوانیم چنین محتوایی تولید کنیم. یکی از اتفاقات خوبی که در این ایام افتاد، بالارفتن حس اعتماد به نفس بود که می‌توانیم در فضای تولید محتوا وارد شویم. امیدوارم این شرایط ادامه پیدا کند.
با فرصت‌های تولید محتوایی که در اختیار معلمان، مربیان و دانش‌آموزان قرار گرفت، با مجموعه بی‌نظیری از فرصت‌های آموزشی چندسویه مواجه شدیم که باید قدر آنها را بدانیم.
نکته دوم اینکه نباید به این جشنواره صرفاً به مثابه یک رویداد نگاه کنیم. کار سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای ادامه این مسیر از همین روز اختتامیه جشنواره دهم شروع می‌شود. مشارکت در سطح ستاد به‌طور جدی پیگیری و مسیر همکاری مشارکت‌کنندگان با مجموعه آموزش و پرورش تقویت و طراحی خواهد شد.