در جلسه هم‌اندیشی با موضوع نقد و بررسی برنامه مجلات رشد در سال تحصیلی پیش رو، دبیران ساحت‌ها و محورهای چندساحتی تربیت، ارزیابی خود را از برنامه‌های مجلات برای سال تحصیلی آینده در نسبت با جهت‌گیری‌های سند تحول آموزش و پرورش را تشریح کردند.
به گزارش واحد خبر و رسانه دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، ضرورت هویت‌بخشی به معلمان، مشخص شدن گفتمان تربیتی مجلات رشد، دورکردن نشریات از پرداخت مستقیم به درس‌های دانش‌آموزان و کاربرد رویکرد حل مسئله در پرداختن به ساحت‌های تربیتی، اهمیت مسئله‌محوری در شناسایی و پرورش استعداد‌های دانش‌آموزان، همچنین حفظ و اعتلای جایگاه تربیتی نشریات رشد، از جمله محورهای سخنان دبیران ساحت‌ها و محورهای چندساحتی مجلات رشد بود که در نشستی دو روزه با عنوان «بررسی و ارزیابی برنامه‌های مجلات رشد در سال تحصیلی 1402-1401» مطرح شد.
دبیران ساحت‌ها و محورهای چندساحتی تربیت همراه با سردبیران، مدیران داخلی و دست‌اندرکاران تولید و انتشار نشریات رشد در هم‌اندیشی دوروزه‌ای در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه 27 و 28 اردیبهشت، در مدرسه تاریخی دارالفنون حضور یافتند تا نظرات خود را درباره قالب و نحوه همکاری و هم‌افزایی با نشریات رشد بیان کنند.
در ادامه گزارشی از این گفت‌وگوهای کارشناسی را می‌خوانید.
نقشه راه مجلات رشد
الهام مقیسه، دبیر بخش سبک زندگی اسلامی - ایرانی بر مبهم و کلی بودن برنامه‌های برخی از سردبیران اشاره کرد و گفت: «لازم نیست صرفاً برنامهها با جزئیاتی مثل اینکه با چه کسی و چگونه مصاحبه شود، نام آن شخص چیست و چه الگویی قرار است معرفی شود، ارائه شوند. اگر قرار است یک مقاله یا سخن سردبیر مجله درخصوص سبک زندگی باشد، باید مشخص شود ابتدا و انتهایش کجاست. منظور، ابتدا و انتهای متن مقاله نیست. باید ببینیم مجله از ابتدا تا انتها مخاطب را به کجا می‌رساند. مثلاً سبک زندگی از نقطه‌ای شروع شود و از طریق مسیر مشخصی به نقطه پایان برسد. این مسیر کجاست؟ هدف چیست؟ مجله قرار است چه چیزی را به مخاطب برساند؟ چیستی و چگونگی مطلب باید مشخص باشد.»
وی گفت: «من از دوره دانش‌آموزی از مخاطبان مجلات رشد بودم و به نظرم مجلات خیلی خوبی هستند. اما راهبردی بودن این مجلات و رساندن مخاطب در مسیر مشخصی از نقطه‌ای به نقطه دیگر، محسوس نیست. این مجلات همه چیز دارند اما سیر هدف مشخص، منظومه‌ای و مفهوم کلی هنوز در این مجلات اتفاق نیفتاده است. ما اینجا هستیم تا این مسئله را اصلاح کنیم.»
دبیر ساحت تربیتی سبک زندگی ایرانی، اسلامی ادامه داد: «ما برای زندگی اسلامی نیاز به الگو داریم. اولویت‌بندی‌ها نقشه راه را مشخص می‌کنند. نقشه راه مجلات همان اولویت‌بندی‌هاست که به مسیر مستقیم پیش می‌رود. شما باید اولویتها را مشخص کنید. برای ما مهم این است که هدف نشریه از اینکه می‌خواهد مسیری را پیش برود چیست. هدف‌گذاری و اولویت‌بندی برای ما مهم است.»
وی در پایان سخنانش گفت: «مشکلی که اکنون وجود دارد این است در مجلات برای هریک از ساحت‌ها صفحه‌ای درنظر گرفته می‌شود. در صورتی که یک مطلب در عین اینکه به سبک زندگی می‌پردازد هم زمان باید به ساحت‌های تربیت اقتصادی، توحیدی، اعتقادی و... هم بپردازد. یک مطلب می‌تواند از ساحت‌های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد.»
نیاز به تحول و ایجاد رویکرد جدید
دکتر علی نوفرستی، دبیر بخش مهارت حل مسئله، در آغاز با بیان اینکه هدف از حضور دبیران ساحت‌ها کمک به ارتقای محتواهای مجلات است، تأکید کرد: «داشتن رابطه متنی با یکدیگر، هر چند لازم، ولی در نهایت رابطه‌ای سرد است و صمیمیت و گرمی رابطه متقابل و رودررو را ندارد. اگر ارتباطات دبیران ساحت‌ها و سردبیران مجلات رشد مستمر و رودررو باشد، مفید و سازنده خواهد شد. من مشتاقانه و با علاقه آماده همراهی و همکاری، همچنین انتقال تجربه‌ها و تعامل سازنده با عزیزانی که برای تولید و ارتقای نشریات رشد تلاش می‌کنند، هستم.»
دکتر نوفرستی با اشاره به کلی بودن برخی برنامه‌های ارائه شده توسط سردبیران مجلات تصریح کرد: «برنامه باید ما را به هدف برساند. برخی از برنامهها هدف کلی نداشتند. یعنی مشخص نبود در سال تحصیلی آینده این مجلات به کجا می‌خواهند برسند. در برخی دیگر از مجلات هم اهداف جزئی مشخص نبودند. به هدف رساندن، معیار سنجش میزان غنی بودن یک برنامه است. مجلات در طول سال به یک نقشه راه نیاز دارند. باید بدانیم هر یک از شماره‌ها در طول سال تحصیلی به دنبال چه اهدافی هستند و هر بخش هم چگونه مجله را به آن اهداف می‌رساند. باید درخصوص برنامهها گفت‌وگو کنیم و اگر مطلبی ما را به هدف نزدیک می‌کند، آن را غنی و سازنده تلقی کنیم. به‌عنوان مثال، اگر مفهومی مانند «کرامت» در برنامه‌ای آمده است، باید بررسی شود این مفهوم کجا و چگونه در محتوا جانمایی می‌شود.
وقتی یک مجله‌ای دارای برنامه و چارچوب مشخصی باشد، با حذف بخشی از آن، مجله دچار نقص خواهد شد. در برنامه‌هایی که به دست من رسیده مشخص نیست که اگر یک سرکلیشه حذف شود آیا نقصی در مجله اتفاق می‌افتد یا فقط از تنوع آن کم می‌شود. در این خصوص باید بیشتر تأمل شود تا کار قاعده‌مندتر شود.»
وی در توضیح چیستی رویکرد حل مسئله افزود: «در ساحت‌ها به خصوص در نکات بین ساحتی در مجلات تخصصی به یک رویکرد نیاز داریم. رویکرد حل مسئله در نشریات رشد به این معناست که برای رسیدن از وضع موجود به وضع مطلوب که همان اهداف مجلات هستند، یک طرح‌ریزی انجام شود. باید به نیازهای موجود پاسخ داده شود. نیازها عموماً مبهم هستند. رویکرد حل مسئله به دنبال این است که این نگاه ابهام‌آمیز را شفاف و روشن کند. انسان‌هایی که با رویکرد حل مسئله درگیر نیستند، در مواجهه با مشکلات تقصیر را از گردن خود بر می‌دارند. آن‌ها در هر عرصه و فعالیتی ناقص عمل می‌کنند زیرا نیاز، مشکل و مسئله را نمی‌شناسند و بر اساس همین نداشتن شناخت پیش می‌روند.»
دبیر بخش مهارت حل مسئله ادامه داد: «رسیدن به وضع مطلوبی که در ذهن ما هست (اهداف) به کالبدشکافی و ابهام زدایی نیاز دارد. در مرحله بعد باید اثربخشی آن اهداف را بررسی کنیم. اگر اثربخشی کارهای انجام شده را بررسی نکنیم مسئله‌ای حل نخواهد شد. باید ببینیم برنامه ما را به هدفمان رسانده یا خیر. اگر به هدف رسیده‌ایم، برنامه تقویت شود و اگر نرسانده در دوره‌‌های بعدی اصلاح شود. برخی اوقات به جای حل مسئله آن را منحل می‌کنیم.»
نوفرستی با اشاره به لزوم مسئله محور کردن معلمان از طریق نشریات رشد گفت: «می‌دانیم که معلمان بیشتر از ما درگیر کار اجرا هستند. عموماً افرادی که درگیر کار اجرایی هستند سیری کاذبی از فکر کردن دارند. نظرشان این است که چون در میدان کار اجرایی هستند، مسائل را بهتر متوجه می‌شوند. با چنین مخاطبی اگر بخواهیم نظری صحبت کنیم عملاً ما را پس خواهد زد. یا فقط حرف‌ها می‌شود اما در کلاس آن‌ها را اجرا نخواهد کرد. یک دلیل آن این است که ما خودمان را جای معلمی که دغدغه‌های زیادی دارد، نمی‌گذاریم. اگر بخواهیم معلمان مسئله‌محور بار بیاوریم باید زمان بگذاریم. میتوانیم فضایی را برای مخاطبان مهیا کنیم که انگیزه‌های فرا شغلی به درس داشته باشند. مسائلی که امروز معلمان با آن درگیر هستند می‌تواند باب خوبی برای گفت‌وگو با آن‌ها باشد.
ما به دنبال این هستیم که رویکرد حل مسئله را برای مخاطبان ایجاد کنیم. به دنبال بخش‌بندی کردن ساحت‌ها در صفحات مجلات نیستیم. برای رسیدن به این هدف نیاز به کار ویژه‌ای نداریم. نیاز داریم تدوین یا نحوه مواجهه با همان مطالبی که دسته‌بندی و گردآوری شدهاند، مسئله‌مند شوند. یعنی مسائل معلم را کشف و فضا را برایش شفاف کنیم. یا مسئله را تحلیل کنیم بدون جواب. گاهی هم میتوانیم مسئله را برای مخاطب حل کنیم. مسئله باید ابعادش کامل دیده بشود. شاید جوابی برای آن نداشته باشیم. ولی همین که یک مخاطب بتواند به ابعاد مختلف یک مسئله بپردازد اتفاق خوبی رقم خواهد خورد. باید همین مطالبی که تا الان کار شدهاند را با نگاه به مسائل موجود معلم بررسی کنیم.
نوفرستی رویکرد حل مسئله را پیشینی دانست، نه پسینی. او گفت: «خوب است به شماره‌های قدیمی نشریات رشد رجوع کنیم و مطالب آن‌ها را به ساحت‌های شش‌گانه و بین ساحتی ارجاع بدهیم. ما نمی‌خواهیم پس از یک اتفاق مسئله‌ای را بررسی کنیم. قرار است از قبل آن را بررسی کنیم. برنامه همین است که می‌خواهیم به یک هدفی برسیم.»
اولویت‌بندی در معرفی ورزش‌ها
دکتر ابراهیم علی‌دوست، دبیر ساحت تربیت زیستی و بدنی، با بیان اینکه در برنامهها و گزارش‌های سردبیران مجلات رشد، علاوه بر موضوع تربیت‌بدنی باید به موضوع بهداشت و محیط زیست نیز توجه داشت، عنوان کرد: «نشریات رشد دانش‌آموزی بیش از نشریات دیگر (نشریات بزرگسال و تخصصی) به تربیت زیستی و بدنی توجه داشته‌اند.»
وی گفت: «در معرفی رشته‌های ورزشی می‌توان توجه و همت را بر معرفی ورزش‌های باستانی، بومی و سنتی کشور گذاشت و آن‌ها را ترویج کرد، زیرا این ورزش‌ها علاوه بر ایجاد شادابی، کم هزینه نیز هستند. همچنین، در معرفی ورزش‌ها اولویت‌بندی صورت گیرد. بحث‌های هویتی هم پوشش داده شود. می‌توان در نخستین شماره نشریات در سال تحصیلی پیش رو که با آغاز مسابقات جام جهانی فوتبال در قطر هم‌زمان می‌شود، مطالب جذاب و مفیدی متناسب با مخاطبان مجلات ارائه کرد.»
وی تأکید کرد: «در انتخاب مطلب برای چاپ در نشریه باید دقت شود مطلب تا چه اندازه مفید، سازنده و هدف‌دار است.»
دکتر علی‌دوست با بیان اینکه ما در هر عرصه با یک منظومه طرف هستیم، تصریح کرد: «باید دقت کنیم چگونه میتوانیم مفاهیم سالم و کاربردی را که در نشان‌دادن مسیر رشد دانش‌آموزان کمک‌کننده‌اند، به‌خوبی به آن‌ها منتقل کنیم.»
وی در تأکید بر اهمیت ساحت تربیت زیستی و بدنی گفت: «در تمامی ساحت‌های تربیتی ارتباط با این ساحت قابل توجه و تأمل است، زیرا نخست سلامت بدن، ذهن و روح اهمیت دارد و پس از آن ساحت‌های دیگر نسبت خود را با آن می‌یابند.»
وی در پایان متذکر شد: «در نشریات تخصصی رشد می‌توان علاوه بر طرح یک پیام و محتوای زیستی- ورزشی در رشته‌های گوناگون، از تبیین و تفهیم مطلب با معرفی چهره‌های برجسته و شناخته‌شده نیز بهره گرفت.»
استعداد‌ها شناسایی نمی‌شوند
حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد کرمی، دبیر ساحت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی و ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی، در جمع سردبیران نشریات رشد، با اشاره به اینکه در آموزش‌و‌پرورش موجود استعداد‌های دانش‌آموزان شناسایی نمی‌شوند و پرورش نمی‌یابند، گفت: «وظیفه مدرسه‌ها و آموزش‌و‌پرورش، به‌عنوان ارکان نظام آموزشی کشور، کشف و پرورش استعداد‌هاست. وظیفه و هدف انبیا نیز همین این بوده است که استعداد‌های بشری را کشف و شکوفا کنند. در شرایط کنونی، با وجود کاستی‌ها و مشکلات متعدد، در قدم اول باید برنامه‌ای طراحی شود که دانش‌آموزان در مدرسه زندگی واقعی را تمرین کنند.
رویکرد آموزش‌و‌پرورش به برخی درس‌ها تنها رویکرد درسی است. آن‌ها از رویکرد رفتارگرایانه و هویت‌شناسی که مطالبه مقام معظم رهبری است (و ایشان خواستار حذف مصداق‌های غیرکاربردی از کتاب‌های درسی شدهاند) فاصله گرفته‌اند. مجلات رشد می‌توانند در این زمینه کمک‌کننده باشند و مانند نسیم خنکی روح و جان جامعه آموزشی را لطافت بخشند.»
دبیر ساحت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی با تأکید بر اینکه نشریات رشد جایگاهی تربیتی دارند، خاطر‌نشان کرد: «نشریات رشد را از نقاط مبارک در آموزش‌و‌پرورش می‌دانم که اگر بنا باشد در ساحت‌های تربیتی کار کنند، باید به نیازهای معلم، دانش‌آموز و مدیر توجه کنند و در رفع آن‌ها بکوشند. ادبیات مجلات باید بر هویت‌بخشی مبتنی باشد. زبان هم بخشی از هویت ملی ماست و نشریه باید به انتخاب و تبلیغ زبان صحیح فارسی ملتزم باشد.»
وی با بیان اینکه دبیران ساحت‌های تربیتی مانند بازوانی در کنار سردبیران قرار دارند، تصریح کرد: «ساحت‌های تربیتی رویکردهای کلی نشریات رشد هستند. لازم است سردبیران با حاکم‌کردن رویکرد تربیتی در نشریات، در تولید و هدایت محتوای مجلات مبتنی بر ساحت‌های تربیتی بکوشند. سردبیران باید هدف و برنامه مجله را در قالب محتوا و منظومه مجله به مخاطب منتقل کنند. مجلات لازم است مسیر حرکت خود را مشخص کنند. تبیین دقیق برنامه بخش بسیار مهمی از تحقق اهداف است. ناظران کیفی و محتوایی مجلات در ارتقای نشریات و حرکت در مسیر اهداف و برنامه‌های خود نقش مؤثر و مفیدی دارند. دبیران ساحت‌ها نیز همراهی، همدلی و هم‌افزایی با مجلات را رسالت خود می‌دانند.»
حجت‌الاسلام و المسلمین کرمی، با تأکید بر اینکه معلمان باید در جهت شخصیت‌پردازی و هویت‌بخشی دینی و ملی حرکت کنند، افزود: «بخش مهمی از شخصیت دانش‌آموزان از تعامل با معلمان شکل می‌گیرد. معلمان باید با هویت واقعی خود آشنا شوند و با استفاده از سبک زندگی به‌عنوان نرم‌افزار جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی، در جهت تربیت نسل طراز بکوشند. زیرا سلوک معلمان در تربیت دانش‌آموزان اثربخش است.»
وی با اشاره به اینکه مجلات رشد می‌توانند مهارت‌هایی از قبیل «ارتباط مؤثر» را به معلمان و متولیان عرصه تربیت آموزش دهند، تصریح کرد: «معلمان باید با مهارت استعدادسنجی و شکوفایی مهارت‌ها آشنا باشند.»
دبیر ساحت تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی در پایان سخنانش با بیان اینکه گفتمان حرکتی مجلات در هر شماره از مجله ابهام دارد، تأکید کرد: «رعایت نظام اولویت‌‌گزینی در راهبردپردازی نشریات رشد اهمیت دارد. مهم‌ترین مأموریت آموزش‌و‌پرورش این است که مبتنی بر گفتمان پیشرفت با رویکرد بومی، در جهت هویت‌بخشی به دانش‌آموزان تحول‌آفرین باشد.»
تنوع ذائقه و قابلیت هنری
بهروز رضایی، دبیر ساحت تربیت زیباییشناختی و هنری، نیز گفت: «برخی از سردبیران در برنامه‌های خود ساحت زیباییشناختی و هنری را مورد توجه قرار داده‌اند.» وی با اشاره به اینکه معلمان می‌توانند با بهره گرفتن از هنر، فضای آموزشی را برای دانش‌آموزان جذاب‌تر کنند، افزود: «مجلات رشد، با انتشار مقالاتی، می‌توانند مخاطبان خود را به استفاده از عنصر هنر و قالب‌های هنری مانند داستان، نمایش، طنز ترغیب کنند. استفاده از هنر، ضمن تربیت نگاه زیباشناسانه در دانش‌آموز، موجب می‌شود تا حرف اصلی بر جان مخاطبان بنشیند.»
دبیر ساحت تربیت زیباییشناختی و هنری افزود: «هنر علاوه بر اینکه فضای نشریه را مفرح و دلپذیر می‌کند، رسانه‌ای خواندنی و مفید به مخاطب عرضه می‌کند. استفاده از صفحه‌آرایی جذاب، عکس‌های زیبا، تصویرهای الهام‌بخش و همچنین قالب‌های هنری می‌تواند به مخاطبان تنوع ذائقه ببخشد.»
وی در پایان، ابراز امیدواری کرد که مجلات تخصصی رشد نیز مانند مجلات عمومی، فضای مناسبی برای نگاه هنری و زیبا‌یی‌شناسانه اختصاص دهند.
نگاه منظومه‌وار به مجلات رشد
حجت‌الاسلام والمسلمین حجت‌اله نیک‌خلق، دبیر ساحت تربیت اقتصادی و حرفه‌ای، دیگر کارشناس جلسه هم‌اندیشی برنامه‌های مجلات رشد بود. وی با تأکید بر اینکه هدف دبیران ساحت‌های تربیتی نظارت بر نشریات نیست، خاطر نشان کرد: «در ساحت تربیت اقتصادی، با عرصه بسیار وسیعی روبه‌رو هستیم. در هیچ مجموعه و جایگاهی نیست که مسئله اقتصادی وجود نداشته باشد.»
وی افزود: «در تربیت اقتصادی با منظومه‌ای روبه‌رو هستیم که چینش صحیح آن ما را به هدف نزدیک می‌کند. تلاش ما این است که با آسیب آموزش‌زدگی از هدف اصلی باز نمانیم و حرف کلی را در حد انتقال مفهوم مورد نظر تقلیل ندهیم. لازم است نحوه ارتباط صحیح توسط سردبیران محترم مجلات رشد مطرح و پیگیری شود.»
دبیر ساحت تربیت اقتصادی با بیان اینکه ارائه برنامه‌های سردبیران به‌صورت روشن و صریح اهمیت بسیاری دارد، تصریح کرد: «همه باید سعی کنیم نشریات رشد بتوانند مهارت‌های مورد نیاز را منتقل کنند. در مجلات رشد قبلاً این کار انجام شده و موفقیت آمیز هم بوده است. ولی همانطور که اشاره شد کار ما پیشینی است. یعنی باید تصمیم بگیریم، برنامه‌ریزی و اجرا کنیم و نقطه عطفش این است که ببینیم قبل و بعد از این برنامه چه تفاوتی داشتیم. این برنامهها نباید شکل صوری پیدا کنند. درست است که کارهای قبلی هم موفقیت داشته‌اند اما اکنون دیگر نباید همان کارهای قبل را انجام بدهیم.»
وی ادامه داد: «یکی از چالشهای کار این است که ما در تربیت اقتصادی با یک منظومه مواجهیم که عناصر آن در دو پارادایم اسلامی و غربی و در دو اقتصاد اسلامی و سکولار مشترک هستند. پس تفارق و جدایی این‌ها به عنصرهای متفاوت نیست. بلکه به اولویتها و جایگاه‌های این عنصرها و نوع چینش آن‌ها است. چالشی که اکنون با آن رو به رو هستیم این است که بدون اینکه به اجزا اشاره کنیم، چگونه این منظومه را به صورت یک کل منسجم ارائه بدهیم، نه اینکه بخواهیم به اجزا اشاره بکنیم. چرا که این اجزا مشترک می‌شوند و در این صورت جهت‌گیری ما در تربیت ممکن است به آن اندازه انتظار داریم تأثیرگذار نباشند. هنر ما این است که نقطه افتراق و مرز جداکننده آن‌ها را شناسایی و تبیین کنیم.»
حجت‌الاسلام والمسلمین نیک‌خلق متذکر شد: «این تصور که دبیران ساحت‌ها باید صفحاتی از نشریات را در اختیار داشته باشند اشتباه است. ایشان به‌عنوان مشاور در کنار سردبیران قرار می‌گیرند و در پیشبرد اهداف مجله مبتنی بر ساحت‌های تربیتی کمک خواهند کرد. یکی از چالشهای پیش‌رو این است که برخی از برنامهها و رویکردها، به دلیل کم‌رنگ‌بودن یا نبود نگاه جامع و دقیق، باید از ابتدا شروع شوند.»
وی در خصوص ساحت تربیت اقتصادی در فصلنامه‌های تخصصی رشد گفت: «در این فصلنامه‌ها تاکنون فعالیت زیادی در مورد نکات تربیت اقتصادی انجام شده است و همین موضوع کار را سخت‌تر می‌کند. اینطور نیست که بگوییم یک چیزی قبلاً نبوده و الان باید آن را اضافه کنیم. واقعیت این است که مجلات تخصصی رشد تلاش کرده‌اند و به نقطه «الف» رسیده‌اند. حال وقت آن است که به نقطه «ب» برسند. تبدیل کردن فرایند پیشرفت از 90 درصد به 92 درصد بسیار سخت‌تر از پیشرفت از صفر به 10 درصد است.»
برای مشاهده تصاویر نشست نقد و بررسی برنامه مجلات رشد به اینجا بروید.