کتاب‌های درسی جامعه شناسی دوره دوم متوسطه چندسالی است که دچار تغییر و تحولات گسترده ای شده اند. فصلنامه «رشد آموزش علوم اجتماعی» در میزگردی به نقد و بررسی کتاب جامعه شناسی پایه یازدهم رشته ادبیات و علوم انسانی پرداخته است.حجت الاسلام دکتر پارسانیا، دکتر فاضلی، دکتر نقدی و دکتر عیوضی از جمله حاضران در این میزگرد هستند.
عیوضی درباره برنامه جدید علوم
اجتماعی می‌گوید: «قلب برنامه جدید علوم اجتماعی دوره متوسطه بر دو موضوع اساسی،
یعنی «آگاهی» و «هویت» یا دو مسئله اساسی «بحران آگاهی» و «بحران هویت» استوار
است. علاوه بر مسئله‌شناسی مستقل برنامه درسی آموزش علوم اجتماعی در
دوره متوسطه، مبانی نظری اسناد تحولی تعلیم‌وتربیت، نیز، «هویت»
را موضوعِ «تربیت» معرفی کرده و رسالت نظام تعلیم‌وتربیت را هویت‌یابی و ارتقای هویت
دانسته‌اند.»
فاضلی استاد دانشگاه
درباره کتاب جامعه‌شناسی چنین نظری دارد: «البته این کتاب جامعه‌شناسی نیست و درباره نظام جهانی است. پشت جلد کتاب هم به
درستی اجتناب کرده‌اند که اسم کتاب را جامعه‌شناسی بگذارند. داخل کتاب هم اشاره شده است که این کتاب
جامعه‌شناسی نیست و درباره نظام جهانی است. رویکرد
کتاب هم جامعه‌شناسانه نیست، بیشتر رویکرد فلسفی و از منظر
علوم سیاسی است و دورترین فاصله را با جامعه‌شناسی دارد. ولی هیچ اشکالی ندارد و فارغ از اینکه عنوان
کتاب چه باید باشد، من با این ایده که دانش‌آموزان ادبیات و علوم
انسانی ما در زمینه نظام جهانی نیازمند فهم و تحلیل و آموزش هستند، کاملاً موافق
هستم. تشخیص این کتاب در کلیت درست بوده و بحث آشنایی با فرهنگ و نظام جهانی و
مفاهیم مرتبط با آن بسیار ضروری است و انجام هم می‌شود. فارغ از اینکه رویکرد ما چه باشد، برای دانش‌آموزان
امروز جهان، حداقل در جوامع توسعه‌یافته یا درحال‌توسعه، آشنایی بنیادی با ایده نظام جهانی بسیار ضروری و مهم
است. این را حسن این کتاب می‌دانم که ایده نظام جهانی را مطرح می‌کند. حسن دوم کتاب این است که تلاش کرده است، ایده نظام
جهانی را از منظر محلی توضیح دهد. محلی به این معنا که روی سکویی به نام ایران‌زمین و در موقعیت تاریخی معینی به نام تاریخ اکنون ما
ایستاده است و می‌کوشد از آن زاویه نظام جهانی را ببیند. من با
این دیدگاه موافقم و فکر می‌کنم امروزه نظام جهانی را هر قوم و ملتی باید
در چارچوب جهانی خودش بفهمد و توضیح بدهد. درواقع نوعی رویکرد جهان ـ محلی نیاز
داریم. این هم حسن دوم کتاب است که از نظر جهت‌گیری تاریخی ـ فرایندی و محلی است و به نوعی از نگاه تاریخی
ـ فرهنگی برخوردار است.»
فاضلی در نقد کتاب می‌گوید: «جهت‌گیری کتاب بیشتر معطوف به فلسفه و نظریه اجتماعی است تا
جامعه‌شناسی به‌معنای دقیق کلمه. این فلسفه و نظریه اجتماعی
بودن آن باعث شده است، کتاب دشوار فهم و تا حدودی نیازمند فضای آموزشی، معلمان و
برنامه درسی باشد. آیا دانش‌آموزان و معلمان و برنامه درسی ما با این زبان
می‌توانند صحبت کنند یا نمی‌توانند؟ البته این را باید بررسی‌های تجربی به ما نشان بدهد. آیا معلمان ما آماده هستند که
با این زبان مفهومی فلسفی که در این کتاب به‌کار رفته است، چیزی را در پایه دوم دبیرستان یاد بدهند؟ من
در دوره فوق لیسانس مشکل دارم با دانشجویان دوره‌های جدید با این زبان حرف بزنم. حالا فکر کنید بخواهیم به
دانش‌آموز کلاس یازدهم این مفاهیم را بگوییم، یا حتی
از معلمانی که لیسانس علوم اجتماعی گرفته‌اند، بخواهیم این کتاب
را درس بدهند.از طرف دیگر، مسئله انتقال دانش و یاددهی و یادگیری زبان خاصی می‌خواهد. ممکن است بحثی به لحاظ مفهومی و منطق نظری درست
باشد، اما آیا این مفاهیم و شیوه ارائه با زبان یاددهی ـ یادگیری سازگاری دارد یا
نه؟ به‌طور قاطع می‌گویم، آنچه که در این کتاب نوشته شده، برای پایه یازدهم در
چارچوب زبان یاددهی ـ یادگیری نیست.»
پارسانیا از مؤلفان
کتاب در دفاع از آن می‌گوید: «من در مورد اینکه دانش‌آموز با کتاب ارتباط برقرار نمی‌کند، جداً موافق نیستم.
شاهدش هم گزارش‌هایی است که آموزش‌وپرورش ارائه می‌دهد. در مجلس دانش‌آموزی کتاب به بحث گذاشته شد و در آن جلسه یکی از سخنرانان
علیه کتاب سخنرانی کرد و به رغم سخنرانی آن فرد در همان نشست، کتب جامعه‌شناسی رتبه اول را بین دانش‌آموزان از نظر توجه کسب کرد. در امتحان سراسری سال گذشته
میانگین نمرات دانش‌آموزان در کتاب جامعه‌شناسی، با فاصله کاملاً معنادار (حدود 2 نمره) از بقیه کتاب‌های درسی پیشی گرفت. به رغم مشکلاتی که وجود دارد، کتاب
توانسته است با دانش‌آموز ارتباط برقرار کند. نمی‌گویم نقص ندارد، اما در مقایسه با دیگر کتاب‌ها، کتاب جامعه‌شناسی ضعفی در ارتباط
با دانش‌آموز نداشته است.»
وی در ادامه تأکید دارد: «یکی
از مواردی که باید به آن توجه شود این است که آموزش‌وپرورش عهده‌دار آموزش عمومی است و آموزش عمومی و آموزش
عالی اهدافشان فرق می‌کند. بخش قابل توجه جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری در آموزش عمومی صورت می‌گیرد. یعنی کتاب در اینجا کاملاً موظف به انتقال فرهنگ است.
در هر جامعه‌ای هم به‌صورت طبیعی انتقال فرهنگی به این شکل است که آدم‌ها تا مدتی فرهنگ خودشان را فرا می‌گیرند و بعد از آن به تدریج ظرفیت بازبینی و عبور از فرهنگ
خود را پیدا می‌کنند. حتی در فرهنگ مدرن که با نوعی شکاکیت
همراه است، انسان اگر بخواهد به یقین برسد، باید از مرحله فرهنگ عمومی عبور کند.
بنابراین کتاب از منظر آموزش عمومی چنین وظایفی دارد.»
کلیدواژه ها: اعتبار عیار
جامعه شناسی(2)، نقد کتاب جامعه شناسی پایه یازدهم، جامعه شناسی نظام جهانی
• لینک مقاله