فصلنامه «رشد آموزش علوم اجتماعی» در جدیدترین شماره خود مقاله‌ای را به موضوع بی‌انگیزگی دانش‌آموزان اختصاص داده است. حسن مؤمنی کارشناس ارشد جامعه‌شناسی و دبیر علوم اجتماعی استان ایلام نویسنده این مقاله است
به گفته نویسنده مقاله، برای شیوع پدیده بی‌انگیزگی دانش‌آموزان دلایل گوناگونی مطرح‌شده است ازجمله دلایل ساختاری، ارزشی – فرهنگی و آموزشی. در توضیح دلایل ارزشی و فرهنگی می‌خوانیم: «مطابق رویکرد برون فن برنر، ما نمی‌توانیم نقش فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی را در موفقیت افراد نادیده بگیریم. زیرا آن‌ها بر رفتار و انگیزه افراد تأثیر می‌گذارند. در این راستا تحقیقات کران دان و رمانتین نشان می‌دهند که مقبولیت اجتماعی روی انگیزش و یا افت تحصیلی تأثیر به سزایی دارد.
بارور بر این اعتقاد است که تصور داشتن شغلی در آینده به‌واسطه تحصیل که ارزش و مقبولیت اجتماعی داشته باشد، عزت‌نفس دانش‌آموزان را بالا می‌برد و به ایجاد انگیزه و احساس ایمنی و شکل‌گیری هویت باثبات در او کمک می‌کند. در مقابل چنانچه جامعه نتواند فرصت‌های شغلی مناسبی برای افراد تحصیل‌کرده فراهم آورد، در آن‌ها تردید و سرخوردگی به وجود می‌آید و درنتیجه باعث کاهش انگیزه آنان می‌شود.»
در توضیح دلایل آموزشی بی‌انگیزگی نیز آمده است: «دلالت‌های آموزشی با مفهوم «سیکل باطل بی‌انگیزگی» بهتر توضیح داده می‌شود. در این دور باطل، تصور بر این است که چنانچه دانش‌آموزان بی‌انگیزه به‌واسطه فرصت‌های پیش‌آمده بتوانند وارد مراتب معلمی در نظام آموزش‌وپرورش شوند با تزریق بی‌انگیزگی به دانش‌آموزان می‌توانند دور باطلی ایجاد کنند. پس بنا بر مفهوم بی‌انگیزگی در دوران دانش‌آموز، می‌تواند معلمان بی‌انگیزه‌ای ایجاد کرده و محصول آن دور باطل، بی‌انگیزگی در نظام آموزشی است. وفق این مفهوم می‌توان گفت: نامتعادل بودن فرصت‌ها، مجالی فراهم می‌کند که دانش‌آموزان فاقد انگیزه بتوانند وارد مراتبی از نظام آموزشی و اجرایی آموزش‌وپرورش شوند و بی‌انگیزگی خود را اشاعه و ترویج کنند.»
نویسنده مقاله در انتها چنین نتیجه‌گیری کرده است: «اینکه بین دانش‌آموزان بی‌انگیزگی وجود دارد، مورد پذیرش گروه قابل‌توجهی از محققان اجتماعی است. نتایج تحقیقات مختلف حاکی از اثرگذاری متغیرهای گوناگونی در این رابطه است. برخی متغیرهای اقتصادی را در بی‌انگیزگی دانش‌آموزان مؤثر می‌دانند، برخی متغیرهای اقتصادی- اجتماعی و روانی را توأمان مؤثر می‌دانند، و برخی هم دلایل آموزشی و بازار کار را عامل اصلی این بی‌انگیزگی تلقی می‌کنند. اما به نظر می‌رسد نه یک عامل که عوامل مختلفی دست‌به‌دست هم داده‌اند و به چنین مسئله و مسائل اجتماعی دامن زده‌اند. از همین رو باید در پرتو نگاهی کلان و بین‌رشته‌ای مسئله را موردبررسی قرار داد. از دیدگاه این بررسی بی‌انگیزگی به معنای واقعی آن مسئله‌ای نیست که در کوتاه‌مدت اتفاق بیفتد، بلکه همان‌طور که تأملات فوق نشان می‌دهند، صبغه‌ای بلندمدت دارد که ریشه‌های آن را باید در تصمیمات قبلی جست‌وجو کرد. بررسی حاضر تلاش کرد باوجود نواقص بسیار نظریاتی را در زمینه تیپ‌شناسی و دلایل بی‌انگیزگی دانش آموزان ارائه کند. به نظر می‌رسد برای رسیدن به درک جامع‌تری از مسئله بی‌انگیزگی، باید مطالعات نظری در اولویت باشند و سپس به کمک بررسی‌های تجربی و میدانی به تکمیل و تدقیق مسئله موردبررسی و راهکارهای تعدیل و تخفیف آن دست یافت.»
متن کامل این مقاله در فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی ، شماره 69، زمستان 1394 منتشرشده است.
کلیدواژه‌ها: بی انگیزگی تحصیلی، ساختار نظام آموزشی، ارزش های فرهنگی، رویکرد مبادله