مقاله‌ای از «رشد آموزش علوم اجتماعی»
فصل‌نامه رشد آموزش علوم اجتماعی در جدیدترین شماره خود مقاله‌ای را به موضوع
اندیشه اجتماعی در اسلام اختصاص داده است. دکتر نیره شاه‌محمدی و
شهره حسین‌پور طولازدهی، در این مقاله به بررسی تاریخ اندیشه اجتماعی نزد مسلمانان در هفت دوره تاریخی پرداخته‌اند.
این هفت دوره عبارتند از:
1. دوره طرح مبانی دینی تفکر اجتماعی 2. دوره طرح مبانی عقلی تفکر اجتماعی 3. دوره تأسیس 4. دوره تنوع حوزه‌ها 5. دوره ترکیب حوزه‌ها و روش‌ها 6. دوره حرکت یکنواخت 7. دوره بازبینی و بازنگری
ویژگی‌های عمده اندیشه متفکران مسلمان در گذر از هفت دوره تاریخی بخش دیگر مقاله است. در این بخش می‌خوانیم: «به‌طور کلی می‌توان ویژگی‌های عمده اندیشه متفکران مسلمان را در گذر از هفت دوره تاریخی به این شرح برشمرد: 1. گرایش دینی و تلاش در تنظیم رابطه علم و دین 2.
دیدگاه فلسفی 3. اهمیت انسان و رابطه بین خدا، طبیعت و انسان 4. هم‌سان تلقی کردن سیاست و جامعه 5. اهمیت عناصر جغرافیایی در تحلیل اجتماعی و توجه به تحول و تغییر.»
نویسندگان مقاله در ادامه به بررسی اندیشه‌های سه تن از صاحب‌نظران اندیشة اجتماعی در اسلام یعنی فارابی، ابن‌خلدون، امام محمد غزالی پرداخته‌اند.
در توضیح آرا و نظرات فارابی آمده است: «در بررسی اندیشه‌های فارابی در زمینه مسائل اجتماعی می‌توان به اصول زیر اشاره کرد:
1. برقراری توازن در جامعه انسانی ضروری است.
2. منشأ قرارداد اجتماعی در مدینه فاضله، نیروی امام و پیشوا یا حکیم و یا رئیس مدینه فاضله و در مدینه غیرفاضله برابری قدرت در گروه‌های ستیزکار و یا وجود دشمن مشترک است که به تنهایی قادر به دفع آن نیستند و یا نرسیدن به منفعت در صورت عدم همکاری با گروه دیگر.
3. از نگاه فارابی برای مدینه فاضله، هم از لحاظ سیاست و هم از لحاظ اخلاق پیامبر لازم است. ارزش پیامبر تنها به‌لحاظ مقام متعالی او نیست بلکه به‌دلیل تأثیری است که در جامعه دارد.
4. فارابی عقل را به «عقل نظری»و «عقل عملی» تقسیم می‌کند و مدرک عقل نظری را امری می‌داند که اراده انسان در تحقق آن دخیل نیست و مدرک عقل عملی را اموری می‌داند که اراده انسان در آن دخیل است. از این رو اندیشه اجتماعی او می‌تواند هنجاری باشد.
5. وی جامعه را فرع بر طبیعت آدمی تلقی می‌کند و تشکیل اجتماع را اقتضای آفرینش آدمی برای نیل به کمال و رفع ضرورت‌ها به‌شما می‌آورد.»
متن کامل این مقاله در فصل‌نامه رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 66، بهار 1394 منتشر شده است.