منبع: «رشد زبان و ادب فارسی»
فصل‌نامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی در یکی از مقالات خود ما را با یکی از برجسته‌ترین درون‌مایه‌های مشترک یعنی «تلقی وطن به‌عنوان مادر» در شعر معاصر میهنی فارسی آشنا می‌کند.
«مام میهن در شعر معاصر پارسی» عنوان مقاله‌ای است که توسط
رضا مهدی‌زاده آری، دکترای زبان و ادبیات عربی نوشته شده است.
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم: «چنین به‌نظر می‌رسد که مادر وطنی در شعر میهنی معاصر فارسی، بدین مفهوم یک حرکت و درون‌مایه نو است که شعر را پویا و نو و قوی نموده است. این تعبیر با قرار گرفتن در شعر معاصر تحولی بزرگ پدید آورد و آن اینکه توانست احساسات مردم را
با تمام ظرافت به حرکت درآورد؛ زیرا تلقی وطن به‌عنوان مادر، هر کس را وا می‌دارد تا از حریم آن چون حریم ناموس خویش دفاع کند. شاید درهم‌آمیختگی این دو تعبیر باعث شد که در سرزمین ما، نام وطن (چون ایران – کشور) بر اسامی زن و مادر نهاده شود.
بجاست که بگوییم جلوه آغازین وطن از خانواده (اسره) شروع شده است. به هر حال این طرز تلقی، یعنی تعبیر وطن به‌عنوان مادر، جای بعضی باورها و مفاهیم عاشقانه معمول و مرسوم در غزل و قصیده را گرفت و شعرا را به سمت تثبیت وطن‌دوستی و تقدیس آن در دل‌های مردم حرکت داد تا
برای وطن خویش از جان هم بگذرند چون وطن در حکم مادرشان است.
در شهر میهنی فارسی، ادیب‌الممالک فراهانی و ایرج میرزا، فرخی، بهار، ادیب پیشاوری و ابوالقاسم لاهوتی بیشترین تعبیر را دارند. البته این شعرا نه‌تنها به این نوع طرز تلقی پرداختند بلکه در ارائه تصویری از مادر به‌عنوان الگویی قهرمان‌پرور، صبور، مقاوم و پایدار نقش
عمده داشتند.»
رضا مهدی‌زاده، نویسنده مقاله در ادامه آورده است: «مجموعه سخنان شعرای میهنی در تلقی وطن به‌عنوان مادر، ابراز محبت خالصانه آن‌ها نسبت به وطنی است که در تهاجم استعمار یا ظلم استبداد گرفتار بوده است. این‌گونه تعبیر در شعر دوران کهن وجود داشته و درواقع زاییده حوادثی
است که شعر معاصر را تحت شعاع قرار داد؛ به‌طوری که شعرا از وطن تلقی مادرانه‌ای داشتند که خود یکی از اصلی‌ترین عناصر خانواده را شکل می‌داد. خانواده هم خود کوچک‌ترین واحد وطنی بود؛ لذا تعبیر مام وطن تعبیری اصولی است که در دوره معاصر خود را به‌طور تمام و کمال
نشان داده است.
از طرفی، تعبیر مام وطن شاید ریشه در اروپا هم داشته باشد ولی در ایران به‌عنوان یکی از دقایق ادبی همواره در تهییج مردم و بیداری آن‌ها نقش عمده داشته است و حتی شاعران گاهی در تلقی از وطن علاوه بر مادر، از تعابیر ناموس و عروس هم بهره می‌جسته‌اند.»
متن کامل این مقاله در فصل‌نامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره106، تابستان 1392 منتشر شده است.