در فرایند یادگیری همیشه بر تعاملی‌بودن تأکید می‌شود. لذا در نمایش فیلم آموزشی هم در پی طراحی فعالیت‌هایی هستیم که به تعامل با موضوع فیلم، تعامل با سایر عناصر محتوای فیلم و تعامل یادگیرندگان با هم منجر شوند. ایده‌پردازی حول موضوع فیلم می‌تواند بسیار اثربخش باشد. در این شیوه، اگر فیلم آموزشی موجود موضوع خود را به‌گونه‌ای بیان کند که تحیر فلسفی و مجهول‌آفرینی کند، می‌توان فیلم را نمایش داد و فرایند ایده‌پردازی را در مسیر کشف و حل مسئله اجرا کرد. اگر فیلم محتوای ارزشمند و تفصیلی نسبت به موضوع دارد، می‌توان ابتدا نسبت به موضوع ایده‌پردازی کرد و سپس یادگیرندگان را با فیلم و جهان تازه آن مواجه کرد.
شیوه‌های ایده‌پردازی بسیار متنوع هستند و هرکدام کارکرد خود را دارند. در ادامه یک شیوه بسیار ساده پیشنهاد می‌شود:
عنوان فیلم: آینده زمین- آینده بدون پلاستیک
مدت‌زمان فیلم: 1٠ دقیقه و 25 ثانیه
زمان پیشنهادی اجرای فعالیت: دو جلسه 7٠ دقیقه‌ای
مخاطب: دانش‌آموزان متوسطه اول و متوسطه دوم
فرایند اجرا
ـ قبل از نمایش (جلسه اول)
یک روز قبل از نمایش فیلم از دانش‌آموزان بخواهید در منزل کیسه و ظرف‌های پلاستیکی مصرف‌شده طول روز را جمع کنند و جلسه بعد با خود به کلاس بیاورند و آن را در گوشه‌ای از کلاس روی هم قرار دهند.
ـ قبل از نمایش (جلسه دوم)
اکنون از دانش‌آموزان می‌خواهیم یک‌به‌یک یا در گروه‌های دو تا سه نفره، به هفت پرسش پاسخ دهند. این پرسش‌ها آن‌ها را در فرایند ایده‌پردازی قرار می‌دهند.
ایده‌پردازی به شیوه ساختن‌گرایی
این هفت سؤال پی‌درپی خود فرایند ایده‌پردازی را شکل می‌دهند، بدون آنکه شما دانش و آموزشی پیشینی به دانش‌آموزان بدهید. در این شیوه، آن‌ها خودبه‌خود در فرایند خلق و ایده‌پردازی قرار می‌گیرند. حتی دانش‌آموزی را که تجربه و آموزش فیلم‌نامه یا داستان هم ندیده باشد، به فعالیت چالش‌برانگیز و گام‌به‌گام دعوت می‌کند.
ابتدا یک واژه یا موضوع به چند موضوع ریزتر که دانش‌آموز احتمالاً کمی بیشتر دوست دارد و به علاقه‌ها و ذهنیتش نزدیک‌تر است، مبدل می‌شود و قدری جزئی‌نگرتر و نزدیک‌تر می‌شود. طی سؤالات بعد، با راهنمایی‌هایی که در متن سؤال هم آمده‌اند، به شیوه‌های متفاوت و حتی با بیان مجازی و استعاری، طرحی تهیه می‌شود که می‌تواند تجربه ویژه‌ای برای دانش‌آموز قلمداد شود و نیز برای معلم توان خلاقه و ذهنی دانش‌آموز را بر اساس این پاسخ‌ها و بعد هم ترکیب (که در آخر رخ می‌دهد) بسنجد.
حفظ و کشف تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان در مواجهه با فیلم آموزشی در روش ایده‌پردازی
1. می‌خواهیم فیلمی کوتاه با موضوع «زباله» بسازیم. پنج کلیدواژه، یا حیطه مهم از دید شما، یا اخباری که در این مورد شنیده‌اید، علوم و مباحثی که با این موضوع نزدیک هستند و از دید شما می‌توانند برای یک فیلم جذاب باشند و حتی شوخی بامزه‌ای در این خصوص را در فهرست زیر بنویس (تعداد پیشنهادهای شما محدود نیست).
-
-
-
2. حالا فهرست زیرموضوعاتی را که نوشتی، دوباره مطالعه کن و فقط یک موضوع را برای ساخت فیلم کوتاه به ما پیشنهاد کن.
راهنمایی
شیوه پیشنهادی اول: جذاب‌ترین و بدیع‌ترین زیرموضوع را که کمتر درباره‌اش فیلم ساخته‌اند یا برای مخاطبان مهم‌تر است، انتخاب کن.
شیوه پیشنهادی دوم: اگر نتیجه راضی‌ات نمی‌کند، دو زیرموضوع از فهرست خودت را با هم ترکیب کن. حتی اگر در ظاهر خیلی به هم ربط نداشته باشند.
شیوه پیشنهادی سوم: به جای بخشی از زیرموضوعی که در فهرست داری، یک موضوع دیگر را خارج از موضوعات مرتبط با محیط زیست جایگزین کن. اگر نتیجه نداد، جایگزینی زمان یا جایگزینی مکان با زمان و مکان واقعی موضوعات را هم بررسی کن.
3. درباره این موضوعِ انتخابی چند نکته می‌توانی بنویسی؟ (اگر نکاتی باشد که کمتر کسی شنیده و دیده باشد، حتماً مشتاق‌تریم برای خواندنش.)
4. اکنون می‌خواهیم یک نفر یا چند نفر را که مسئله یا حتی سرنوشتشان به این موضوع مرتبط است، پیدا کنی. این فرد یا افراد چه کسانی هستند؟
5. شخصیت پیشنهادی‌ات می‌تواند هر ویژگی را که شما فکر می‌کنید داشته باشد. البته دوست دارم یک یا چند ویژگی منحصربه‌فرد به او بدهی که در نهایت با موضوع انتخابی‌ات هم نسبتی ویژه داشته باشد.
6. بیا بیشتر درباره «مشکلی» که برای شخصیت پیش‌آمده فکر کن. مشکل یا مسئله‌ای جدی که هم به موضوع انتخابی‌ات ربط دارد و هم مخصوصاً برای شخصیتی که معرفی کردی اهمیت فراوان دارد، چه می‌تواند باشد؟
7. حالا با جمع‌بندی همین اطلاعاتی که در بالا نوشتی، به نظر می‌توانی یک خط داستان یک تا سه سطری برایش متصور شوی.
نمایش فیلم
سپس فیلم «آینده بدون پلاستیک» نمایش داده شود. از دانش‌آموزان بخواهید:
الف)
- درباره محتوای فیلم گفت‌وگو کنند.
- به آن‌ها بگویید برخی قرن حاضر را قرن پلاستیک نامیده‌اند! نظر آن‌ها درباره این جمله چیست؟
- به پلاستیک‌های گوشه کلاس اشاره کنید و بپرسید این پلاستیک‌ها به ما چه می‌گویند؟ آیا ضرب‌المثل «مشت نمونه خروار است» در این باره صدق می‌کند؟
- بین فعالیت جمع‌آوری پلاستیک و این فیلم چه ارتباطی وجود دارد؟
- وقتی در یک هفته در یک کلاس این مقدار پلاستیک جمع می‌شود، در طول روزها، هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌ها در دنیا چه اتفاقی می‌افتد؟
- از دانش‌آموزان بخواهید به‌صورت گروهی راه‌های کاهش مصرف پلاستیک و ظروف یک‌بارمصرف در خانه و مدرسه را شناسایی کنند و با کلاس در میان بگذارند.
ب) اکنون دانش‌آموزان می‌توانند بین ایده‌های ارائه‌شده خودشان با فیلم تطبیق یا ترکیب ایجاد کنند. آن را بنویسند یا گفت‌وگو کنند.
فعالیت تکمیلی
در صورت امکان، دانش‌آموزان از پلاستیک‌ها و ظرف‌های یک‌بار مصرف رهاشده در محیط زندگی عکس یا فیلم واقعی بگیرند یا از رسانه‌ها چنین عکس‌ها و فیلم‌هایی را پیدا کنند و برای نمایش در جلسه بعد به کلاس بیاورند.
توصیه 1: برگزاری اردوهای تفریحی آموزشی در طبیعت و پاک‌سازی محیط‌زیست از پلاستیک فعالیتی ارزشمند در این باره است، اما دانش‌آموزان باید به این نگرش برسند که این اقدام فقط یک مسکّن است و درمان نیست. درمان اصلی کاهش مصرف پلاستیک است.
توصیه 2: در تمامی گفت‌وگوهای کلاسی در ابتدا میز و نیمکت‌ها به شکل یو چیده شوند تا دانش‌آموزان بتوانند هنگام گفت‌وگو همدیگر را ببینند. قبل از نمایش فیلم برای معرفی مشاغل فراموش‌شده تصویرهای مناسب را جست‌وجو و در کلاس ارائه کنند.