خانم دیولافوا، مهندس فرانسوی که 140 سال پیش در یک سفر تحقیقاتی و باستان‌شناسی به ایران آمده بود، وقتی با ویرانه‌های مسجد «جهانشاه» تبریز روبه‌رو شد، آن را «مسجد آبی» نامید. این نام یا نام امروز آن، «مسجد کبود»، به‌خاطر کاشی‌های آبی‌تیره‌ای است که در بدنه و ایوان آن به کار رفته است. مسجد کبود 600 سال پیش با پیگیری‌های همسر و دختر جهانشاه ـ قدرتمند‌ترین پادشاه حکومت قره‌قویونلو ـ ساخته شده است.
قره‌قویونلوهای ترک زبان برای مدتی بر بخشی از شمال غربی ایران، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان حکومت کردند. قره‌قویونلو در ترکی یعنی صاحب گوسفندان سیاه. آن‌ها که شغل آبا و اجدای‌شان چوپانی و دام‌داری بود، با ساختن مسجد زیبای کبود نشان دادند، وقتی قصد کنند بنایی زیبا بسازند، به‌خوبی از پس آن بر می‌آیند. مسجد کبود یکی از عالی‌ترین نمونه‌های کاشی‌کاری در معماری ایران است.
جـورچـین کاشی‌ها
زمانی گنبد، طاق، دیوارها و تمام بدنه مسجد کبود پوشید از کاشی‌های باکیفیت و رنگارنگ بود. تعدادی از بهترین کاشی‌کاران ایرانی دور هم جمع شدند تا قطعات ریز کاشی که البته بیشتر آن‌ها آبی رنگ بودند را، مانند یک جورچین (پازل) کنار هم بچینند و مسجد و مکانی شایسته نمازگزاران آماده کنند. هنوز می‌توان بخشی از آن کاشی‌های خوش رنگ و براق را که بر اثر زلزله بزرگی ریخته‌اند، بر بدنه مسجد یافت. در همین عکس هم می‌توان بخشی از کاشی‌کاری تاریخی مسجد را بر بدنه آن دید.
ایوان سرسخت
این ایوان آبی رنگ، یکی از سرسخت‌ترین و مقاوم‌ترین بناهای تاریخی تبریز است. زلزله‌ای که 243 سال پیش به جان شهر تبریز افتاد، یکی از ویرانگرترین زلزله‌های تاریخ ایران است. تقریباً بنایی در تبریز نبود که از شر این تکان در امان بماند. در اثر این زلزله حتی برج و باروی مستحکم شهر و تمام طاق و گنبد و دیوارهای مسجد کبود ویران شدند. در این میان تنها عضو مسجد که مقاوم بود و سرپا ماند، همین ایوان آبی رنگ و ورودی آن بود.
مسجد کبود
این مسجد از نظر نقشه یک اتفاق متفاوت در معماری مذهبی ایران است. کمتر مسجدی را می‌توان در ایران یافـت کـه مـانند مسجدکبود تبریز، کاملاً سرپوشیده و بدون حیاط میانی باشد. مسجد کبود به خرج جهانشاه قراقویونلو* و به سلیقه و همت همسرش خاتون بیگم ساخته شد. جهانشاه و خاتون بیگم خیلی به این مسجد علاقه‌مند بودند.
کاشی‌های خواندنی
کاشی در بناهای ایرانی فقط تزیین‌کننده سطح‌ها نیست، بلکه از بنا در برابر باران و فرسایش هم محافظت می‌کند. بنای کاشی‌کاری شده معمولاً از محلی که کاشی‌های آن فرو ریخته است، دچار آسیب می‌شود. در تزیینات کاشی نکته‌هایی برای تماشا و البته کشف‌کردن وجود دارند. مثلاً در کتیبه‌ها و نوشته‌های کاشی‌کاری ایوان مسجد کبود می‌شود آیات قرآن، نام‌های خداوند، تاریخ ساخت بنا و حتی اسم خطاط کتیبه‌ها را خواند.
کاشی معرق
کاشی‌سازان و کاشی‌کاران مسجد کبود بیشتر از روش «کاشی معرق» برای تزیین آن استفاده کرده‌اند. در این روش ابتدا طرح کلی کاشی توسط طراح ترسیم می‌شود. سپس طرح به جزئیات بسیار کوچک و ریزی تقسیم می‌شود. کاشی‌ها بر اساس طرح خردشده تراشیده و ساخته می‌شوند و در زمان نصب کاشی‌کار قطعات ریز کاشی را روی بدنه بنا در کنار هم می‌چیند تا چنین ترکیب زیبایی که در تصویر می‌بینید، شکل بگیرد.
* از قبایل ترکمان و مسلمان بودند که درفاصله سال‌های 809 تا 872 بر شمال غرب ایران حکومت می‌کردند.