مقدمه
قـرن حاضـر عصـر اطلاعـات نامیده می‌شود، به‌طوری‌که هرروزه فناوری‌های جدیدی وارد زندگی جوامع می‌شوند و کلیه بخش‌های زندگی افراد را متحول و دگرگون می‌کنند. در این میان، فناوری‌های مورداستفاده در آموزش نیز همگام با دیگر فناوری‌های مورداستفاده بشر، دچار دگرگونی و تغییر شده‌اند.
با تحول فناوری‌های مورداستفاده در آموزش، واژه‌های جدیدی چون یادگیری برخط، بازی‌های آموزشی، موک و ال‌ام‌اس هم پـا بـه عرصـه آمـوزش نهاده‌اند. با ظهور این محیط‌هـای جدید، نحـوه آموزش و سنجش نیز در این محیط‌ها تغییر و تحول یافت. روش‌های جدید آموزش، در کنار مزیت‌های خود، همواره چالش‌هایی نیز به همراه دارد. محققان در رفع این چالش‌ها می‌کوشند، زیرا با رفع آنها می‌توان روش‌های جدید آموزش را بهبود بخشید.
برای مثال، احراز هویت افراد و جلوگیری از تقلب در محیط‌هـای آمـوزش مجـازی بـه یکی از چالش‌های این محیط تبدیل شده است. معلمان همواره نگران هستند که در امتحانات مجازی فرد دیگری به جای دانش‌آموز امتحان دهـد. برخـی از دانش‌آمـوزان امتحان را با مشورت و هم‌فکری هم پاسخ دهند یا در هنگام امتحان از جزوه و کتاب خود برای جواب‌دادن به سؤالات استفاده کنند. در کنار این موارد، بعضی مراکز آموزشـی از سامانه مدیریت یادگیری (ال‌ام‌اس) استفاده مـی‌کننـد و در صورتـی که شخصی به‌جز دانش‌آموز موردنظر به هویت افراد دسترسی پیدا کند، امنیت کل سامانه به خطر می‌افتد. به همین دلایل تأیید هویت افراد در این نوع آموزش‌ها بسیار حائز اهمیت است (Staubitz&eti,2016).
پیشرفت سامانه‌های زیست‌سنجی (بیومتریک) (شناسایی افراد از طـریق اطلاعات زیستـی (بیولـوژیکـی) مانند اثـر انگشت، عنبیـه چشم، احراز هـویت از طـریق چهره و تلفیـق آن با رایانه، مدرن‌تـرین و ایمن‌تـرین راه‌حل‌های شنـاسایـی و تـأییـد کاربـر را فراهم کرده‌اند. در چنـد سـال اخیر، سامانه‌های زیست‌سنجی با موفقیت در سازمان‌های (سامانه‌های اطلاعاتی، بانک‌ها، مراکز پلیس و... برای شناسایی و تأیید کاربران به کار گرفته شده‌اند. در بین انواع سامانه‌های شناسایی زیست‌سنجی، احراز هویت از طریق چهره پرطرفدارترین سامانه است، زیرا تلفن‌های همراه و رایانه‌های مدرن که جزو جدانشدنی زندگی مردم شده‌اند، دوربین دارند و تشخیص چهره از این طریق به عملکردی راحت و در دسترس و با سطح امنیتی بالا تبدیل شده است.
اکنون سامانه‌های احراز هویت زیستی در آموزش نیز جای خود را باز کرده‌اند و درصدد کاهش احتمال تقلب در آزمون‌های مجازی هستند. ما در این مقاله چند نرم‌افزار و وبگاه جهانی را معرفی می‌کنیم که با شناسایی و تأیید کاربران از راه‌های گوناگون، برای فراهم‌کردن بستری امن به‌منظور برگزاری آزمون‌های مجازی کوشیده‌اند:
- تست زیستی1: نوعی سامانه زیست‌سنجی است که هویت دانش‌آموزان را، هم در فرایند ورود به آزمون برخط و هم در فاصله‌های تصادفی در طول آزمون، می‌سنجد. اگر هویت دانش‌آموزی سه مرتبه تأیید نشود، سامانه یک پیام برای معلم می‌فرستد. از آنجا که این سامانه در تمام طول امتحان بر دانش‌آموزان نظارت مستمر دارد، معلم مطمئن می‌شود دانش‌آموزی که امتحان را شروع کرده، تا انتها همان دانش‌آموز است. برای استفاده از این روش به دو ابزار نیاز داریم: 1) وب‌بین (وب‌کم) برای تشخیص چهره کاربر؛ 2) نرم‌افزار احراز هویت چهره برای شناسایی و تأیید کاربر (Kalikova&etl, 2015).
- سکورکسام ریموت پروکتر2: این سـامـانه دارای پویشگـر (اسکنـر) اثـر انگشـت، صدابَـر و وب‌بین بـا دیـد 360 درجـه و یک مـرورگـر امـن است. این مرورگر عملکردهای کلیدی را در طول امتحان مسدود یا محدود مـی‌کنـد. بـرای مثـال بـه کاربـر اجـازه رونویسی و چسباندن (کپی‌پیست)، دسترسی به پرونده‌ها (فایل‌ها) و پوشه‌ها، بازکردن برنامه‌ها، دسترسی به مرورگرها و غیره را نمی‌دهد. دانشگاه‌های متعددی برای برگزاری امتحان‌های مجازی خـود از ایـن سـامـانـه استفـاده کـرده‌اند؛ مانند «دانشگاه تـروی» و «دانشـگاه نیـویـورک». کل هزینه اجـاره ایـن سـامـانه زیست‌سنجـی بـرای هـر دانش‌آمـوز 150 دلار در سال اسـت. برای کسب اطلاعات بیشتـر می‌توانید به این وبگاه مراجعه فرمایید:
http://www.softwaresecure.com
- پروکتورو3: این سرویس یک پلتفرم است که هویت دانش‌آموز را هنگام برگزاری امتحانات برخط تأیید می‌کند. مدرسه یا دانشگاه از قبل یک مجموعه اطلاعات شخصی از هـر کاربـر بـه ایـن سـامـانـه ارائه داده است. هنگام شروع امتحان، این سامانه با توجه به همان اطلاعات، سؤالاتی از کـاربـر مـی‌پرسـد. کاربـر در صورتـی می‌تواند امتحان خود را آغاز کند که به این سؤالات پاسخ صحیح دهد. در طول امتحان نیز کاربر باید یک وب‌بین داشته باشد و مدام از طریق آن نظارت شود. «دانشگاه ملی آمریکا» در امتحانات دانشجویان خود از این سامانه استفاده کرده است. هزینه استفاده از این سامانه حدود 75 دلار در سال است. بـرای کسـب اطلاعـات بیشتـر می‌توانید به این وبگاه مراجعه فرمایید:
https://www.proctoru.com
- کریتریوم وبسسور4: این وبگاه در مقایسه با سایـر روش‌هـای دیگـر، یکـی از بهتـرین امکانات را برای احراز هویت کاربران در اختیار دارد. این وبگاه به وب‌بین و صفحه‌کلید رایانه دانش‌آموزان دسترسی دارد. همچنین برنامه‌های رایانه دانش‌آموزان را در حین برگزاری امتحان قفل می‌کند تا از تقلب آنها جلوگیری کند. «دانشگاه ایالتی پن» از این سامانه در امتحانات دانشجویان خود استفاده کرده است. هزینه استفاده از این بستر حدود 50 تا80 دلار است. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به این وبگاه مراجعه کنید:
https://www.kryteriononline.com
- اسمول5: این بستر در ابتدا فقط به شرکت‌هایی خدمات ارائه می‌داد که به سطوح امنیتی بالایی نیاز داشتند (مانند شرکت‌های مالـی). امـا پس از مـدتی، بـرای جلوگیری از تقلب در آزمون‌های برخط مهم، که تأیید هویت کاربر در آنها ضروری بود (بـرای مثـال آزمـون‌هـایی که به کسب عنـوان‌هـای علمـی می‌‌انجامند) نیز خدمات ارائه داد. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به این وبـگاه مراجعه کنید:
http://www.smowl.net
تمـام دستگاه‌هـایـی را کـه تـا بـه اینجـا معـرفی کردیم، شرکت‌هـای خصوصـی سـاختـه‌اند و هرکدام در ازای ارائه خدمات، هزینه‌ای از کاربران می‌گیرند.
محققان در حال توسعه نوع دیگری از نرم‌افزارها هستند که بـرای استفـاده نیـازی به پـرداخت هـزینه ندارد. بستر «اپن‌فیس» از این دسـت است و در دنیـا محبوبیت زیـادی پیـدا کـرده است. ایـن پـروژه تحقیقاتی متعلق به شـرکت گوگـل اسـت و سـازندگان آن کد منبع را در وبگاه خود بارگـذاری کـرده‌اند تـا همه علاقه‌مندان بتوانند آن را بارگیـری و به‌صـورت رایـگان استفـاده کنند (Baltru &Morency, 2016). بـرای کسب اطلاعات بیشتـر مـی‌توانیـد بـه این وبـگاه مراجعه کنید:
https://cmusatyalab.github.io/openface
جمع‌بندی
با ظهـور فنـاوری‌هـای جـدیـد، بسیاری از شرکت‌ها از سامانه‌های امنیتی مبتنی بر زیست‌سنجی استفاده می‌کنند. امید است این فناوری‌ها به دلیل سهولت استفاده و دقت بالا در آموزش نیز گسترش یابند. دانشگاه‌ها و مدرسه‌هایی که از بستر یادگیری مجازی استفاده می‌کنند، باید برای افزایش امنیت آزمون‌های برخط و جلوگیری از تقلب، به استفاده از نرم‌افزارها و وبگاه‌های احراز هویت چهره روی آورند. با توجه به نبود وجود چنین بسترهایی در ایران و نیاز مبرم به تأیید هویت افراد و افزایش امنیت در آزمون‌های برخط مـانند «آزمـون‌هـای دانشگاهـی، آزمون‌هـای ضمن خدمت معلمـان و آزمـون‌هـای انتصاب مدیران» امید است به‌زودی در ایـران نیـز از چنیـن بستـرهـایی برای برگزاری آزمون‌ها استفاده شود.
البته باید به طرق صحیح مراقب افشا و درز اطلاعات شخصی کاربران بود که این مهم مسئولیتی بر دوش متخصصان این حوزه می‌باشد.
پی‌نوشت‌ها
1. Biotest
2. Securexam Remote Proctor
3. ProctorU
4. Kryterium Webassessor
5. smowl
منابع
1. Baltru, T., Robinson, P., &Morency, L. P. (2016). OpenFace: an open source facial behavior analysis toolkit. In 2016 IEEE Winter Conference on Applications of Computer Vision (WACV) (pp. 1-10). IEEE.8.
2. D. GUILLÉN-GÁMEZ, F. (2017) Biometrics and education: a review about facial authentication software for the identification and verification of students who use virtual learning platform (LMS). Advances in Educational Technology and Psychology (2017) 1: 1-8.
3. Kalikova, J., Koukol, M., &Krcal, J. (2015). User authentication system for testing students in computer sciences subjects. In The 4th International Symposium on Next-Generation Electronics (ISNE 2015), (pp. 1-4). IEEE.
4. Staubitz, t., Teusner, R., Renz, J., &Meinel, C. (2016). An experiment in automated proctoring. Proceedings of the European stakeholder summit on experiences and best practices in and around Moocs (Emoocs 2016), 41-54.
https://clausiuspress.com/article/56.html