انقلاب آموزشی
امروزه که کم‌کم فضای مجازی در حال تبدیل‌شدن به زیست‌بوم اول است و هرروز بخش بزرگی از زندگی واقعی را در خود فرومی‌برد و حیات متفاوت و جدیدی به آن می‌دهد، کدام تحول نیاز است؟ برنامه درسی به‌عنوان قلب فعالیت‌های آموزش‌وپرورش، از مهم‌ترین عناصری است که مستلزم تحول متناسب با شرایط جدید و ورود هوای تازه به حوزه آموزش است. این برنامه درسی به‌عنوان یکی از اجزای بسیار مهم تعیین‌کننده نظام آموزشی، به‌تبع این تحولات نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد و از ویژگی‌های خاصی برخوردار می‌شود. آنچه باید موردتوجه و شناسایی این تحول در برنامه درسی باشد، شناسایی عواملی همچون تحولات فرهنگی، فلسفه جوامع و پیشرفت‌های بشری است.
شیوه نوین آموزشی برخط توانسته است در مقایسه با آموزش‌های حضوری (سنتی) با داشتن مزایایی مانند انعطاف‌پذیری در زمان، مکان، افزایش محیط یادگیری، ارائه اطلاعات محتوای آموزشی به‌صورت چندرسانه‌ای، تعامل هم‌زمان و غیر هم‌زمان بین فراگیرنده و معلم و بین فراگیرندگان و نظام‌های آموزشی را در تمام دوره‌های تحصیلی به‌طورجدی درگیر کند. به‌واقع انقلاب فاوا تحولاتی بنیادین در نظام آموزشی ایجاد و زمینه شکل‌گیری نظام‌های جدید یاددهی‌یادگیری را فراهم کرده است. این آموزش مجازی شامل ارائه محتوا از طریق اینترنت، اینترانت، اکس‌ترانت، نوارهای ویدئویی و صوتی، پخش ماهواره‌ای، آموزش تلویزیونی، تلویزیون محاوره‌ای و دیسک‌های فشرده است (Chang, Chiu & Huang, 2018).
چهره برنامه درسی برخط در زیست‌بوم مجازی
تحقیقات انجام‌شده آشکار ساخته‌اند، اکثر معلمان تلاش می‌کنند همان فعالیت‌های یادگیری و محتوای درس‌های سنتی را به محیط‌های برخط انتقال دهند؛ بدون توجه و درک این موضوع بسیار مهم که طراحی درس‌ها و محیط یادگیری در آموزش‌های برخط به‌طور اساسی تغییر پیدا کرده است (عنایتی نوین فر، علی؛ سراجی، فرهاد؛ و غلامعلی، مهدی، 1397: 152-117). هر برنامه درسی برخط خوب طراحی‌شده، نگرش مثبت و مطلوبی بین فراگیرندگان ایجاد می‌کند و موفقیت بهتری را در تحصیل آن‌ها در پی دارد. مؤسسه‌های آموزشی در برگزاری آموزش‌های الکترونیکی و ارائه روزافزون برنامه درسی برخط باید برای ایجاد محیط آموزشی مناسب و غنی، به نگرش معلم و شاگرد توجه جدی داشته باشند (لی و مارتین، 2017). چنین آموزش‌هایی به‌طور مستقیم به رضایت یادگیرندگان به‌عنوان اصلی‌ترین دریافت‌کننده خدمات آموزشی مربوط می‌شوند؛ زیرا طراحی و تولید برنامه درسی برخط نیازمند سرمایه‌های مالی و انسانی است و یادگیرندگان انتظار دارند در قبال این هزینه‌های صرف‌شده، نیازهای یادگیری و انتظارات آموزشی آن‌ها به‌طور مؤثر و کارآمد و باکیفیت مطلوب برآورده شود.
برای طراحی برنامه درسی مجازی چه اقداماتی انجام دهیم؟
اولین گام برای تهیه برنامه درسی مجازی، تصمیم‌گیری‌های مربوط به طراحی آن است. طراحی برنامه درسی به مجموعه‌تصمیم‌هایی گفته می‌شود که درباره تعداد عناصر و نحوه روابط بین آن‌ها اتخاذ می‌شوند. ولی قبل از شناسایی عناصر برنامه درسی مجازی و نحوه روابط بین آن‌ها باید عوامل نافذ و بنیادی که بر این عناصر تأثیر می‌گذارند، شناسایی و در طراحی مدنظر قرار گیرند. بر این اساس، فرایند طراحی برنامه درسی مجازی شامل دو اقدام مهم است (سراجی، فرهاد؛ عطاران، محمد؛ نادری، عزت‌اله؛ علی‌عسگری، مجید، 1386: 119-79).
جمع‌بندی
یکی از عناصر بسیار مهم در کیفیت برنامه‌های درسی، خواه سنتی یا برخط، طراحی برنامه درسی است؛ به‌خصوص در محیط‌های یادگیری برخط که خصوصیات ویژه و یادگیرنده‌محور دارند. به عبارت دیگر، یادگیرنده دریافت‌کننده منفعل اطلاعات نیست، بلکه از طریق تعامل با محیط بیرونی یا درونی دانش خود را می‌سازد. از این رو، یادگیرنده باید در فرایند یادگیری فعال باشد. برای کمک به فعالیت واقعی یادگیرنده، باید فرصت‌ها و فعالیت‌های یادگیری واقعی و اصیل تدارک دیده شوند. این امر مستلزم تحول جدید و متناسب برنامه درسی در زیست‌بوم مجازی خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها
1. Multimedia
2. Personalizing
منابع
1. عنایتی نوین فر، علی؛ سراجی، فرهاد؛ و غلامعلی، مهدی (1397). ارائه الگوی اجرای برنامه درسی مجازی بر اساس رویکرد یادگیری مشارکتی در آموزش عالی. مطالعات اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی 8 (23).
2. سراجی، فرهاد؛ عطاران، محمد؛ نادری، عزت‌اله؛ علی‌عسگری، مجید (1386). طراحی برنامه درسی دانشگاه مجازی. فصلنامه مطالعات برنامه درسی، سال دوم. شماره 6.
3. Clark. C. R., Mayer. R. E(2007). e- Learning and the Science of Instruction. Sanfrancisco: Jossey- bass Pfeiffer.
4. Chang, J. H., Chiu, P. S., & Huang, Y. M. (2018). A Sharing Mind Map-oriented Approach to Enhance Collaborative Mobile Learning with Digital Archiving Systems. International Review of Research in Open and Distributed Learning, 19(1), 1-24.