فعالیت‌های آموزشی بدون ارزشیابی مانند رهاکردن تیری در تاریکی است. ارزشیابی آموزشی، علاوه بر سنجش میزان یادگیری، به این موارد نیز کمک می‌کند: شناسایی نیازهای آموزشی، میزان پاسخگویی نظام آموزشی به نیازهای فرد و جامعه، هدف‌گذاری برنامه‌ی درسی، تصمیم‌گیری درباره‌ی جهت‌گیری آموزشی، اصلاح نظام آموزشی، تعیین مطلوبیت نظام آموزشی و در نهایت کارایی و اثربخشی بیشتر نظام آموزشی. ارزشیابی بخش جدایی‌ناپذیر از فرایند آموزشی است که با تحلیل فرایند یاددهی و یادگیری منجر به دستیابی دانش‌آموزان به موفقیت در برنامه‌های آموزشی می‌شود (جباری‌فر، 1388).
با وجود اینکه ارزیابی دانش‌آموزان با روش‌های معنادار می‌تواند به انگیزه و توانمندسازی آن‌ها کمک کند؛ اما بسیاری از دانش‌آموزان با اضطرابِ ناشی از ارزشیابی روبهرو هستند. آزمون‌های متعدد که غالباً برای رتبه‌بندی و مقایسه‌ی دانش‌آموزان با یکدیگر برگزار می‌شوند، باعث ایجاد فشار روانی در دانش‌آموزان و در حالت گسترده‌تر تنفر آنان از مدرسه می‌شود.
استفاده‌ی دائمی از یک نوع ارزشیابی، دانش‌آموزان را با یأس و ناامیدی روبهرو و به فرآیند یادگیری بی‌اعتنا می‌کند. انواع مختلفی از ارزشیابی همچون ارزشیابی تشخیصی، ارزشیابی تکوینی، ارزشیابی تراکمی، ارزشیابی فرایندمحور (مقایسه‌ی فرد با خودش به‌صورت گام‌به‌گام)، ارزشیابی معیاری و ارزشیابی‌های هنجاری وجود دارند که معلمان می‌توانند با به‌کارگیری به‌موقع و درست از آن‌ها بهره ببرند.
انواع متعدد ارزشیابی می‌تواند به معلمان در درک پیشرفت دانش‌آموز به روش‌های گوناگون کمک کند. ارزشیابی در کلاس درس معمولاً برای یکی از سه هدف زیر صورت می‌گیرد:
- ارزشیابی از یادگیری؛
- ارزشیابی برای یادگیری؛
- ارزشیابی به‌عنوان یادگیری.
1. ارزشیابی از یادگیری
در این حالت ارزشیابی به‌عنوان ابزاری برای بررسی میزان تحقق اهداف آموزشی به کار برده می‌شود و معلم به دنبال این است بفهمد آیا دانش‌آموز به استانداردهای اولیه‌ی یادگیری دست یافته است یا خیر؟
ارزشیابی از یادگیری معمولاً با ابزارهایی مانند امتحانات، پوشه‌ی کار، پروژه‌های نهایی و آزمون‌های استاندارد انجام می‌شود و خروجی آن در نهایت به‌صورت یک نمره‌ی کیفی یا توصیفی به اطلاع دانش‌آموز، والدین و مدرسه می‌رسد.
این ارزشیابی به‌جای توجه به فرایند یادگیری به محصول نهایی یادگیری توجه دارد. ارزشیابی‌های هنجاری، معیاری و تراکمی رایج‌ترین انواع ارزشیابی از یادگیری‌اند.
2. ارزشیابی برای یادگیری
این ارزشیابی خود بخشی از فرایند یادگیری است و در عین‌حال به سنجش نتایج حاصل از یادگیری در پایان یک دوره‌ی آموزشی می‌پردازد. این نوع نگاه بیشتر در ارزشیابی تکوینی مورد توجه قرارگرفته است و امکان دریافت بازخوردهای مناسب در حین یادگیری، اصلاح و یادگیری خود راهبر را در یادگیرندگان ایجاد می‌کند. در این فرایند، ارزشیابی یک ابزار اکتشافی برای کشف فهم یادگیرندگان و مشکلات یادگیری آنان به شمار می‌رود.
این ارزیابی‌ها فقط برای دانش‌آموزان نیست، بلکه برای بهبود آموزش به معلم نیز بازخورد عملی ارائه می‌دهد. همان‌طور که گفته شد انواع متداول ارزشیابی برای یادگیری شامل ارزیابی‌های تکوینی و تشخیصی است.
3. ارزشیابی به‌عنوان یادگیری
این نوع ارزشیابی، یادگیری را به‌صورت فرایند فعال بازسازی شناختی در اثر تعامل فرد با محیط و ایده‌های جدید تعریف می‌کند. در این دیدگاه یادگیرندگان پل‌های ارتباطی بین ارزشیابی و یادگیری به شمار می‌روند و برای ساخت دانشِ متناسب با خود باید به ارزیاب‌هایی تبدیل شوند که اطلاعات و داده‌ها را معنادار می‌سازند، آن‌ها را به دانش پیشین خود مرتبط می‌کنند و برای یادگیری جدید از آن‌ها بهره می‌برند. ارزشیابی به‌عنوان یادگیری، دانش‌آموزان را به‌طور فعال در فرایند یادگیری مشارکت می‌دهد. مهارت‌های تفکر انتقادی، حل مسئله را آموزش می‌دهد و دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا اهداف دست‌یافتنی برای خود تعیین و پیشرفت خود را به‌طور عینی اندازه‌گیری کنند.
هنگامی‌که دانش‌آموزان خود نتایج یادگیری‌شان را ارزیابی می‌کنند، به یادگیرندگانی سازنده و مادام‌العمر تبدیل می‌شوند و این مسئله در دنیای دائماً در حال تغییرِ امروز ضرورت بسیاری دارد (ارل و کتز، 2006).
بنابراین شیوه‌ی ارزشیابی مورداستفاده در کلاس درس با توجه به نیازهای آموزشی، هدف ارزشیابی، شیوه‌ی تدریس و آنچه لازم است مورد ارزشیابی قرار گیرد (مواد ارزشیابی) متفاوت خواهد بود. معلم آگاه و کارآزموده باید به تناسب اهداف و مقاصد و در عین توجه به ابعاد مختلف آموزشی روش ارزشیابی مناسبی را انتخاب کند.
منابع
1. Jabbarifar, T. (2009, November). The importance of classroom assessment and evaluation in educational system. In Proceedings of the 2nd International Conference of Teaching and Learning (pp. 1-9).
2. Eral. L & Kats, Steven (2006). Rethinking classroom assessment with purpose in mind: assessment for learning, assessment as learning, assessment of learning, Protocol for Collaboration in Education, Canada.