داشتن کسب‌و‌کار و تولیدکردن و چیزهایی مثل این، یک هدف را برای بچه‌های هنرستانی پررنگ می‌کند؛ آن هم به‌دست‌آوردن پول است. یعنی جدای از اینکه خود کارکردن چقدر با ارزش است، تولیدکردن چقدر کار درستی است و هر دو چقدر منافع کشور را تأمین می‌کنند. کارکردن و کسب رزق و روزی از هم جدا نیستند و نمی‌شود این را نادیده گرفت که به‌دست‌آوردن درآمد برای گذران زندگی و تأمین خانواده خیلی مسئله مهمی است. از آن بالاتر، حتی در دین هم بسیار توصیه شده و کار پسندیده‌ای شمرده شده است. اما سؤال اینجاست که آخرش چقدر است؟ یعنی تا کجا و چقدر می‌توانم پول در بیاورم؟ در مرام و مسلک ایرانی و اسلامی ما برای این مورد چیزی هم گفته شده است؟
همان‌طور که قبلاً هم گفتیم، تولیدکننده و کاسب ایرانی مسلمان اصولی دارد که همه جای زندگی‌اش باید مشخص باشد؛ حتی در کار کردن و پول در آوردنش. قبلاً در بیان یک مورد از این اصول گفتیم که تولید باید پاک و پاکیزه باشد. اما حالا می‌خواهیم یک چیز دیگر را با هم مرور کنیم و آن هم عبارت است از اینکه شما حواستان را جمع کنید این کسب و کار و تولید و درآمد حاصل از آن برای رفع نیازهای واقعی‌تان باشد. یعنی چه؟
بگذارید کمی برگردیم عقب‌تر. خداوند در آیه 173 سوره بقره به ما مسلمان‌ها یک صفتی اختصاص می‌دهد و این صفت را خیلی می‌پسندد. و آن هم میانه‌روی است (لتکونوا امة وسطا). ما به‌عنوان مسلمان باید اعتدال و میانه‌روی را در همه امور زندگی‌مان سرلوحه قرار بدهیم و افراط و تفریط نکنیم. حالا برگردیم سر بحث خودمان.
ما برای امور و گذران زندگی‌مان که از راه تولیدکردن و کسب‌و‌کار می‌خواهیم تأمینش کنیم، نه باید از این طرف بام بیفتیم و هیچ کاری نکنیم و فقیر باشیم، و نه از آن طرف بام که هیچ چیزی راضی‌مان نکند و مدام حرص پول درآوردن را بزنیم. هر آدمی نیازهایی دارد که باید تأمین شوند. از طرف دیگر، خواسته‌هایی هم دارد. خواسته‌ها می‌توانند کاذب باشند. محدودیت هم که ندارند و برای همین می‌توانند واقعی هم نباشند. اما نیازهای آدم که واقعی‌ترند و محدود هم هستند، به نظر می‌آید مبنای بهتری باشند برای ما که برایشان تلاش کنیم و درآمد به دست بیاوریم تا تأمین شوند؛ هم نیازهای مادی و هم معنوی.
پس نکته مهم در این مرام و مسلک تولیدکننده مسلمان ایرانی این است که به اندازه رفع نیازهایش بخواهد. این‌طوری آرامش بیشتری هم در زندگی دارد. اینکه در حد رفع نیازهایت بخواهی، معنی‌اش می‌شود کلمه‌ای که احتمالاً زیاد شنیده‌اید: «قناعت». این مفهوم در مقابل «طمع و زیاده‌خواهی» قرار دارد. مثلی بین بزرگ‌ترهای ما وجود داشت که می‌گفتند «قناعت گنج بی‌انتهاست». بعضی‌ها را دیده‌اید که همیشه برای کسب درآمد بیشتر حرص می‌زنند و هیچ قدری راضی‌شان نمی‌کند؟ این‌ها رنگ آرامش را نمی‌بینند، چون خواسته‌های آدم که تمامی ندارد. هر چقدر به دست بیاورد و هر چیزی هم که برای خودش بخرد، باز بهتر و بیشتر از آن را دلش می‌خواهد. این بازی انتها ندارد.
سؤال: این یعنی پول بیشتر در نیاوریم؟
نه! در بیاورید. خیلی هم خوب است؛ هم برای خودتان و هم برای کشور ثروت حساب می‌شود.
خب پس کجا از آن استفاده کنیم؟
وقتی آدم‌ها در حد رفع نیازشان بخواهند و روحیه قناعت داشته باشند، مسیری باز می‌شود که می‌توانند اضافه درآمدشان را برای انفاق و کمک به دیگران استفاده کنند که حالا بحثش مفصل و جداست. بسیاری از کاسب‌های قدیمی در کشور خوب ما بخشی از دخلشان را برای کمک به خلق خدا انفاق می‌کردند.
این نیازهای مادی یک طرف، نیازهای معنوی آدم هم بسیار مهم هستند که آن‌ها هم باید تأمین شوند. یعنی تولید و کسب و کار شما علاوه بر اینکه باید نیازهای مادی را تأمین کند، باید نیازهای معنوی‌تان را هم تأمین و بلکه تقویت کند. در قرآن کریم و در ضمن آیاتی که انسان را به رفتار تولیدی ترغیب می‌کنند، هم‌زمان به رعایت صفاتی مثل تقوا، شکر نعمت‌های خداوند، به یاد قیامت‌بودن، همراه‌بودن رفتار تولیدی با انفاق در راه خدا راهنمایی می‌کنند که همگی از جنس تأمین و تقویت نیازهای معنوی هستند.
می‌خواهید برایتان مثال بزنم که تولیدکردن چطور باید در جهت تأمین نیازهای معنوی باشد و با آن‌ها در تضاد نباشد؟
مثلاً در تولید خانه و ساخت مسکن. وقتی درباره سبک‌های معماری و طراحی محیط شهری مطالعه می‌کنید، متوجه می‌شوید هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های خاص و اثرات خاص خودش را دارد که داشتن زندگی مؤمنانه و متناسب با مرام و مسلک ایرانی و اسلامی ما با بعضی از آن‌ها جور در می‌آید. مثلاً معماران اسلامی‌ایرانی در ساخت خانه‌ها حریم خصوصی را از حریم عمومی جدا می‌کردند. سعی می‌کردند صداها در اتاق‌ها به‌گونه‌ای باشند که به بیرون نیایند و آرامش اهل خانه تأمین شود. استفاده درست از طبیعت و آسیب‌نزدن به آن و استفاده حداکثری از نور در خانه، خنک‌کردن در تابستان و گرم‌کردن در زمستان، همه با الهام از دستورات دینی انجام می‌شدند تا در نهایت حتی خانه هم نشان‌دهنده مرام و مسلک یک ایرانی مسلمان مؤمن باشد و نیازهای مادی و معنوی را با هم تأمین کند.
جواب سؤال اول را گرفتید. رفع و تأمین نیازهای مادی و معنوی. نیازهای واقعی و داشتن روحیه قناعت.