اندکی در باب غفلت از ساحت تربیت زیبایی شناختی و هنری
این موضـوع که یکی از اهداف مهم تعلیـم و‌تربیت آشناکردن دانش‌آموزان با هنر و زیبایی‌های مادی و معنوی، ارائه فهمی از هنر به آن‌ها، ایجاد حـس قـدرشنـاسی از هنر و زیبایی، و پرورش خلاقیت هنـری است، مورد تأکید تمامی اندیشمندان عرصه تعلیم‌و‌تربیت است. بسیاری بر این باور هستند که یکی از مسائل مهم تعلیم‌و‌تربیت ایجاد توانایی درک، فهم، خلق و تحلیل زیبایی در طبیعت و در آثار هنری است. بر اساس این مهم، در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش یکی از ساحت‌های مهم تربیت، ساحت زیبایی‌شناختی و هنری در نظر گرفته شده است. از جمله اصول حاکم بر این ساحت عبارت‌اند از:
- تأکید بر پرورش حواس؛
- فراهم‌سازی زمینه‌های مناسب پرورش تخیل و قوه خیال؛
- تلقی تربیت زیبایی‌شناختی و هنری به‌مثابه تربیت همگانی؛
- تأکید بر فراهم‌سازی زمینه‌ها و شرایط آفرینشگری و خلاقیت برای متربیان؛
- تأکید بر تربیت زیبایی‌شناختی و هنری به‌منزله روح حاکم بر کل برنامه درسی به‌عنوان فرابرنامه درسی؛
- تأکید بر انعطاف‌پذیری تربیت زیبایی‌شناختی و هنری.
در کنار این اصول، برای ساحت تربیت زیبایی‌شناختی و هنری حدود و قلمروی نیز در نظر گرفته شده است، از جمله اینکه:
- این ساحت بخشی از جریان تربیت رسمی و عمومی است؛
- این ساحت به رشد قوه خیال و پرورش عواطف و احساسات و ذوق زیبایی‌شناختی متربیان ناظر است؛
- به ایجاد توان درک موضوعات و افعال دارای زیبایی منتج میشود؛
- زمینه‌ساز خلق آثار هنری میشود؛
- در وجود متربیان زمینه‌ها و توانایی قدردانی و ارزشیابی آثار هنری را فراهم می‌آورد.
در حالی که این مطالب از اهمیت و ضرورت تربیـت در ساحت هنـری و زیبایـی‌شناختـی نشـان دارنـد، اما هنـر و زیبایی‌شناسی عموماً در مؤسـسات آمـوزشی‌تربیتی مورد غفلت قرار می‌گیرنـد و درک از آموزش هنـری و تربیت زیبایی‌شناختی به توانایی ترسیم آثار نازل هنری یا ساخت نمونه‌های ساده که به‌طور عمده تقلیدی‌اند یا در نهایت اندکی خلاقیت دارند، تقلیل یافته و طبیعی است با این درک تقلیل‌یافته از تربیت هنری، نمی‌توان اهداف مورد انتظار در سند تحول درباره تربیت زیبایی‌شناختی را منتظر و متصور بود!
واقعیت این است که فعالیتِ هنری واقعی صرفاً احساسات یا تخیلات محض برای تحریک خیال‌پردازی‌های نامتعارف یـا دل‌خوشـی‌هـای عاطفـی نیست، بلکه فعالیـت هنری و زیبایی‌شناختی با دگرگونـی اشیـا و خلق چیزهای جدید ارتباط دارد. هنر در بسترسازی برای ایجاد زمینه‌های بروز استعدادهای نهفته آدمی توانایی فوق‌العاده و کم‌نظیری دارد و اگر بتوان با فهم درست از چیستی هنر و زیبایی‌شناسی، بـا ادراک صحیـح و جامـع از چگونگـی تحقـق تربیت زیبایـی‌شناختی و هنـری، معلمـان و مربیانـی را پرورش داد که علاوه بر اینکه خود استعدادها و توانایی‌های اصیل هنـری دارنـد، مـی‌توانند با به‌کارگیری الگوها و روش‌های کارآمـد زمینه‌هـای تربیـت هنـری متربیان را فراهم آورند، در آن صـورت مـی‌توان امیـدوار بود کودکان و نوجوانان از سیطره آموزش‌وپرورش حافظه‌محـور و خشـک و بـی‌ارتباط با زیبایـی‌هـای عالـم رهـا شـوند و علاوه بـر اینکه روح زیبایی‌شناسی در ایشان ظهور و بروز می‌یابد، در عمل نیز خالق آثار هنری و قدرشناس داشته‌های هنری و زیباشناسانه فرهنگی و تمدنی کشور باشند.
هنر درسی مستقل و بی‌ارتباط با سایر درس‌ها نیست. اساساً تربیت هنری و زیبایی‌شناختی با پرداختن تک‌بعدی و غیـرمرتبط بـا سـایـر حـوزه‌هـای برنامـه درسی به دست نمی‌آید! هنر چیزی شبیه به یک روش کلی است که از طریق هر موضوعی می‌توان آن را آموخت و آموزش داد. بر همین اساس، در سند تحول تأکید شده است که تربیت زیبایی‌شناختی باید به‌عنوان فرابرنامه درسی و روح حاکم در نظام آمـوزش‌وپـرورش و دارای قـابلیت جـاری‌شـدن و تحقق از طریق و مسیر تمامی درس‌ها و برنامه‌های درسی نگریسته شود. اما با کمال تأسف باید اذعان کرد که در نظام تعلیم‌و‌تربیت کشور هنوز مفهوم‌پردازی جامعی از این نوع تربیت صورت نگرفته است!
اکنون و با توجـه به آنچـه بیان شد، بنا دارم با طرح مسئـله‌ای زمینه‌سـاز اندیشیـدن و تفکر خوانندگان محترم بشـوم. با اهمیتـی که از یک طـرف برای تربیت هنری و زیبایی‌شناختی عنوان شد، به نحوی که اگر نیک اندیشه کنیم، تربیت بدون فهم هنری و زیباشناسانه از علم ماده و معنـا تربیتـی ناقص و حتـی جسارتاً بی‌تربیتی است! و از جانب دیگـر درهم‌تنیدگی بسیار جـدی نسل جوان با انواع فنـاوری‌هـا، به شکلـی که نه تنهـا این نسل توان زیستن و تصـور دنیـای بـدون فنـاوری برایشـان از محـالات است، بلکه اساساً دنیا را از دریچه فناوری فهم و درک می‌کند (هستی‌شناسی مبتنی بر فناوری)، چگونه می‌توان از ظرفیت فناوری برای بهبود این ساحت مهم تربیتی استفاده بهینه کرد و با کمترین آسیب، که متأسفانه گاه در ذات و ماهیت فناوری‌های نوین هم نهفته است، اقدام کرد؟
پاسـخ به ایـن سـؤال مثـل خـود پرسش دشوار است! اما اندیشمندان عرصه تعلیم‌و‌تربیت چاره‌ای و گریزی از دادن پاسخ به آن ندارند!
ما به‌قـدر وسـع و توان و مجـالـی که مجـله در اختیار دارد، در پرونـده ویـژه ایـن شمـاره، به مصداقی بسیار کوچک از امکان‌های فناوری‌های جدید در عرصه تولیدات هنری، و محتواهای آموزشی و تربیتی در قالب «گرافیک و یادگیری» پرداخته‌ایم تا گوشه‌ای از ظرفیت‌های فناوری برای هنرمندانه ارائه‌کردن برنامه‌های درسی را شرح داده باشیم. امید که مورد استفاده قرار گیرد و مؤثر افتد.
۴۲۱
کلیدواژه (keyword):
رشد فناوری آموزشی، یادداشت سردبیر، ساحت تزیینی،ساحت تربیت زیبایی شناختی و هنری،مهدی واحدی