گویا حق با پاسکال بود که گفته بود: «فلاکت انسان تنها از یک‌چیز ناشی می‌شود؛ اینکه نمی‌تواند با آرامش در یک اتاق با خودش تنها بماند.» یعنی او همواره در پی فرار از خود است، زیرا از «خود بودنِ» خودش وحشت دارد. او می‌خواهد آنی باشد که نیست. حال آنکه انسان عادی که در خودبودگی خود مستقر است، همان است که می‌نماید و همان می‌نماید که هست. در مقدمه کتاب «علیه تفسیر» سوزان سانتاک1 در توضیح این سخن پاسکال می‌نویسد: «پس از چهار قرن، این سطر درخشان از کتاب «تأملات پاسکال»، هنوز هم ذره‌ای از واقعیت خود را از دست نداده است. در همین لحظه‌ای که این جمله را می‌خوانید، میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان اضطراب سکون و تنهایی خود را با ضرب‌گرفتن روی میز، با عوض‌کردن بی‌هدف شبکه‌های تلویزیون، با بطالت کلیک‌های بی‌هدف، با بوق‌زدن پشت فرمان اتومبیل، با رفت‌وآمدهای بی‌معنا در هزارتوی منوی تلفن همراه، فراموش می‌کنند.
قرن دوزخی بیست و یکم تنها راه‌های پاک‌کردن صورت مسئله را بیشتر، رنگارنگ‌تر و هموارتر کرده است. قرنی که آرمان‌شهر (اتوپیای) روشنگری را به شهربازی بزرگی تبدیل کرده است. در مقابل تصویر معاصر انسان پاسکال، احتمالاً تصویر انسانی است که به جای بازکردن همه درها، تلیک(کلیک)کردن همه پیوند‌ها و فشاردادن همه دکمه‌ها، مردد و با چهره‌ای آرام و چشم‌هایی خیره مثل فرشته سودازده (مالیخولیایی) آلبرشت دورر، پشت همه این درها و پیوند‌ها و دکمه‌ها، در مکثی طولانی ایستاده است. بالقوگی ِخیره شدن و فکرکردن، و در مقابل، فعلیت بی‌وقفه انجام‌دادن و انجام‌دادن (سانتاک، ترجمه مجید اخگر، ص 7).
ما بی‌وقفه می‌کوشیم مبادا همانی باشیم که می‌نماییم و مبادا همانی بنماییم که هستیم. بخش عمده‌ای از نیروی روانی و ذهنی ما فقط و فقط صرف این پیشگیری تنش‌زا می‌شود، زیرا از خود‌بودن و عادی‌بودن وحشت داریم. همه کاری انجام می‌دهیم که کاری انجام ندهیم. همه‌جور نقش می‌گیریم که نقش خود را نگیریم. انواع نمایش‌ها را بازی می‌کنیم تا خود را همان‌گونه که هستیم ننماییم. صدها نقاب و صورتک (ماسک) بر چهره می‌زنیم که مبادا بدون نقاب و صورتک دیده شویم. به همین سبب است که فرانتس کافکا در جایی گفته بود: چگونه است که دست انسان خسته نمی‌شود از این همه نقابی که سال‌های سال بر چهره خود نگه می‌دارد؟2
یکی از برترین جراحان مغز ایران و دنیا، پروفسور مجید سمیعی، در مصاحبه‌ای تلویزیونی، رمز موفقیت خود را در این می‌داند که همواره سعی کرده است معمولی باشد و چون معمولی بوده نابغه شده است! او در پاسخ به سؤال مجری که از او می‌پرسد رمز موفقیت شما در زندگی چیست، می‌گوید: «من یک فرد بسیار معمولی هستم.» یعنی چی معمولی؟ چیزی که من درک کرده‌ام این است که یکی از مشکل‌ترین مسائل زندگی انسان‌ها معمولی بودن است. زیرا هر کسی می‌خواهد یک‌جور دیگری خودش را نشان بدهد که هست. اما من سعی کردم همانی باشم که هستم و هیچ‌وقت تفکرات من با رفتار من فاصله‌ای نداشته باشد.»3
به همین دلیل مونی (مونتنی) می‌گوید، عظمت روح را تنها در زمان عادی‌بودن می‌توان یافت! مونتنی به بلند‌پروازهای بزرگ هیچ اعتقاد و اعتمادی نداشت. از نظر او انسان‌هایی که سعی می‌کنند از حدومرز و توان خود فراتر روند، تنها به مرتبه دون خود تنزل می‌کنند. هرقدر بیشتر تلاش کنند که پیشتر افتند، عقب‌تر می‌مانند. از دید مونتنی، انسان پیشرفته کسی است که واقعی باشد و انسان واقعی یعنی رفتارکردن به طریقی که نه تنها «عادی»4 است، بلکه «عادی‌شده»5 است. هرگونه سخت‌کوشی در پیشی‌گرفتن از طبع خویش، چیزی جز سخت‌شدن زندگی را در بر ندارد.
گفت آسان‌گیر بر خود کارها کز روی طبع
سخت می‌گردد جهان بر مردمان سخت‌کوش
حافظ، غزل 286
باید اذعان کرد، چنین عادی بودن واقعاً امر غیرعادی در حد نزدیک به یک معجزه است. نبوغ و شهامتی خاص می‌خواهد تا ما همانی باشیم که هستیم و به‌قدری معمولی باشیم که بیتا و بی‌نظیر شویم. در واقع، کمتر کسی می‌تواند به چنین مقامی از خودبودگی محض برسد که همان‌گونه باشد که هست. به قول سلطان‌العارفین شیخ بایزید بسطامی:
یا چنان نمای که هستی
یا چنان باش که می‌نمایی. 6
و ابوعلی دقاق گوید: «صدق آن بود که از خویشتن آن نُمایی که باشی یا آن باشی که نُمایی».7
پی‌نوشت‌ها
1. به نقل از یادداشت دبیر مجموعه (حسین نمکین) بر کتاب علیه تفسیر. سوزان سانتاک. ترجمه مجید اخگر (1٤00). بیدگل. تهران. ص 7.
2. به نقل از مقاله نقاب در تفکر کافکا. حمید ژبان‌پور
http://textandcritic.blogfa.com/post/178
3. رمز و راز موفقیت پروفسور سمیعی از زبان خودش و مصاحبه در برنامه دورهمی، نهم مهرماه 1397.
4. ordinary
5. Ordinate
٦. عطار نیشابوری. فرید‌الدین.تذکرة الاولیاء. تصحیح رینولدآلن نیکلسون (138٦). اساطیر. تهران.
7. قشیری. عبدالکریم بن هوازن.رساله قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر (138٥). علمی و فرهنگی.تهران.