بازگشت به گذشته، توقف یا حرکت!؟

بازگشت به مدرسه گامی مهم و امیدبخش است. از اوایل مهرماه سال تحصیلی 1402-140۱ تمامی کلاس‌های درسی مدرسه‌ها در همه دوره‌های تحصیلی به صورت حضوری برگزار می‌شوند. روش مطرح‌شدن آموزش که هم اکنون در تعلیم‌و‌تربیت مورد تأکید است، «آموزش ترکیبی» است. اما قبل از پرداختن به آن، با نگاهی گذرا به آنچه در زمان همه‌گیری کرونا بر آموزش گذشت، دستاوردهای دوران تعطیلی مدرسه‌ها را مرور می‌کنیم.

دو سال قبل، به دلیل شیوع ناگهانی ویروس کرونا و قرارگرفتن استان‌های کشور در شرایط قرمز و یا  نارنجی کرونایی، کلاس‌های درس به‌صورت غیرحضوری برگزار شدند و دانش‌آموزان همه دوره‌ها به‌صورت غیرحضوری و از طریق «برنامه شاد» در جلسه‌های کلاسی شرکت کردند. اما در سال گذشته، طبق تصمیم‌های اتخاذشده از سوی آموزش‌وپرورش، در تمامی دوره‌ها، آموزش به‌صورت ترکیبی از حضوری و مجازی  بود. دانش‌آموزان توانستند دو یا سه روز در هفته به‌صورت حضوری در مدرسه حاضر شوند و بقیه روزها به‌صورت مجازی و از طریق برنامه شاد در کلاس‌های درسی خود شرکت کنند.

همچنین، در صورتی که تعداد دانش‌آموزان یک مدرسه کم بود، کلاس‌های درس به صورت  پنج روز در هفته، طبق اصول بهداشتی، برگزار شدند. با اینکه آموزش ترکیبی از حدود دهه 1960 در تعلیم‌و‌تربیت جهان مطرح شد، اما گرایش به این نوع آموزش در کشورمان با شیوع کرونا مورد تأکید قرار گرفت.

همان‌طور که اشاره شد، معلمان برای دایر ماندن و استمرار فرایند آموزش ناگزیر بودند، از فناوری‌های آموزشی بهره ببرند که می‌توان از آن به‌عنوان انقلابی در شیوه‌های آموزشی و نقطه عطف در آموزش دیجیتال کشورمان یاد کرد. این نوع آموزش، نتیجه‌اش چه مثبت باشد چه منفی، از ارزش والایی برخوردار است، چون بسیار سریع همه ارکان آموزش را درگیر کرد.

«سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی»، متناسب با شرایط پدیدآمده در دوران کرونا، با ارائه دو راهنما«راهنمای برنامه آموزش دوران کرونا» و «راهنمای برنامه آموزش مجازی»، کوشید با ارائه راهکارها و رهنمودهایی متناسب با آن شرایط خاص، درگذر از این دوران دشوار، هم قدم و همراه جامعه تعلیم و تربیت کشور باشد. این سازمان اکنون هم، پس از گذران بحران، با در دست داشتن حجم وسیعی از تجربه‌های آموزشی و تربیتی، با ارائه ویراست جدیدی از «راهنمای برنامه درسی» خود، مبتنی بر کاربست فناوری در فرایند تعلیم‌و‌تربیت، با دو چشم‌انداز برای هدف‌گذاری کوتاه‌مدت و میان‌مدت، و همچنین با محوریت معلم و کلاس درس، در صدد است حرکت به‌سوی آموزش ترکیبی، به معنای کاربست آگاهانه، معنادار و مؤثر فناوری در فرایند تعلیم‌و‌تربیت را تسهیل کند.

در آموزش ترکیبی، باوجود نیاز دانش‌آموزان به حضور در فضای مدرسه به‌طور سنتی آن، آمیزه‌ای از تدریس سنتی چهره‌به‌چهره و غنی‌سازی محتوایی برخط، در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. در درس زمین‌شناسی که بسیاری از مفهوم‌ها، مانند چرخه ویلسون، دوران‌های زمین‌شناسی و ... به دلیل بعد زمان، بعد مکان و... به‌راحتی قابل درک نیستند، با استفاده از روش ترکیبی، آموزش ملموس و قابل فهم می‌شود.

اما سؤال اصلی این است: «آیا آموزش غیرحضوری و نیمه‌حضوری، بعد از دو سال همه‌گیری کرونا، در آینده به روال حضوری قبل از این بحران بازمی‌گردد؟» بی‌تردید پاسخ به این سؤال هم اکنون زود است، چرا که باید با داده‌های آماری پاسخ داد. اما با توجه به آنچه گذشت، بخش اصلی آموزش، یعنی معلم و دانش‌آموز، تحت تأثیر آموزش‌های این دو سال تغییر کرده است. همچنین برنامه‌ریزان هم درصدد نگه‌داشتن این دستاورد‌ها هستند. زیرا یادگیرنده‌محوری، انعطاف‌پذیری آموزشی، ارتباط و تعامل به کمک ابزارهای ارتباطی بر بستر وب، در دسترس‌بودن تمام منابع و ابزارهای برخط، صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های فراگیرندگان، ارزیابی و دریافت بازخورد آسان‌تر، رعایت عدالت آموزش، عمق‌بخشی به آموزش، و ... از جمله ویژگی‌های  آموزش ترکیبی هستند که همواره مد نظر برنامه‌ریزان بوده‌اند.

اما نکته آخر که نباید فراموش کرد، این است که برای جلوگیری از بازگشت روش‌های نادرست آموزشی، توجه ویژه به آموزش معلمان ضروری است. چرا که غفلت از آموزش آنان موجب ابهام وکج‌فهمی، و در نهایت توقف و بازگشت به عادت‌های آموزشی آن‌ها می‌شود که مطلوب نیست.

والسلام