هنر کاغذتایی

پرورش هوش منطقی‌ریاضی

کودکانی با هوش منطقی و ریاضی از الگوها، رابطه‌ی اعداد، اعمال یا نمادها درک و شناخت خوبی دارند. آنان در مهارت‏های محاسباتی و حل مشکلات متعدد از طریق منطق توانمندند. همچنین کودکانی که از دستان خویش به‌خوبی استفاده می‌کنند، علاوه بر استعداد فنی، در علم ریاضی نیز توانایی بهتری دارند. بنابراین، هنر «کاغذ و تا» به‌سبب استفاده از دستان، تأثیر خوبی بر پرورش استعداد ریاضی دارد. رابطه‌ی عمیق و تنگاتنگ ریاضی و این مهارت انکارناپذیر است. معلم‌ها می‌توانند از هنر کاغذتایی در شناخت و توضیح بحث‌های هندسی مانند معرفی شکل‌های گوناگون (مربع، مستطیل، مثلث و چندضلعی‌های منتظم و غیرمنتظم)، شناساندن مفهوم‌هایی همانند حجم، محیط، مساحت و تبدیل شکل‌های متفاوت به یکدیگر استفاده کنند. در دوره‌ی ابتدایی، ساخت مربع و تبدیل مستطیل به مربع یا انواع مثلث از طریق هنر کاغذتایی، به کودکان کمک می‌کند مفهوم واقعی و ویژگی‌های شکل‌های هندسی را یاد بگیرند. از دیگر موضوع‌های هندسه مفاهیم زاویه، نیم‌ساز و عمودمنصف است که به‌خوبی با کاغذتایی آموزش داده می‌شود. علاوه بر مفاهیم هندسی، مفهوم‌های دیگری نظیر اعداد، کسر، اعشار، جمع، ضرب، توان، تقارن و انواع الگوهای چندگانه را به‌راحتی می‌توان از طریق کاغذتایی آموزش داد و استعداد ریاضی کودکان را تقویت کرد.

 

پرورش هوش موسیقایی و استعداد هنری

هوش موسیقایی میزان ارتباط ضرب‌آهنگ (ریتم) را با  نغمه (ملودی) تعیین می‌کند. انجام هنر کاغذتایی با به‌کارگیری انگشتان دست می‌تواند در توانمندی و هماهنگی استفاده از ابزارآلات موسیقی به کودکان کمک کند. الگوها، توالی و توازن طرح‌های کاغذتایی به حفظ ضرب‌آهنگ، الگوها و توازن موسیقی نیز کمک می‌کنند.

کاغذتایی یکی از شاخه‌های هنرهای تجسمی است. پس به‌خوبی می‌تواند این مهارت (تجسم) را تقویت ‌کند. کودکان غالباً دیدگاه خوبی به هنر ندارند، اما زمانی که شباهت انتزاعی شکل‌های حاصل از کاغذتایی را با نمونه‌ی واقعی آن در طبیعت مشاهده می‌کنند، کم‌کم تجسم هنری آن‌ها ارتقا می‌یابد و به‌مرور زمان دیدگاهی هنری در ذهنشان پرورش داده می‌شود. همچنین، از طریق کاغذتایی می‌توان به‌خوبی هنرهایی نظیر نقاشی، طراحی، مجسمه‌سازی و ماکت‌سازی را به کودکان آموزش داد و چنین هنرهایی را به‌خوبی ارتقا بخشید.

از دیگر فایده‌های هنر کاغذتایی توانایی ترکیب آن با سایر هنرهای دستیِ نظیر هنرهای تجسمی است. آموزگار می‌تواند در کلاس‌ از دانش‌آموزان بخواهد با ترکیب این هنر با هنرهای دیگر، جذابیت کار خود را بالا ببرند. با توجه به ویژگی خاص این هنر که ارزان‌بودن وسایل کار (کاغذ) و دسترسی آسان به آن است، در هر موقعیتی و با هر امکاناتی می‌توان آن را برای همه‌ی کودکان، حتی کودکان مرزی یا دارای اختلال یادگیری، استفاده کرد.

 

پرورش هوش طبیعت‌گرا

افراد دارای هوش طبیعت‌گرا توانایی مشاهده‌گری دارند، به شناسایی و تبیین طبیعت می‌پردازند، دوست طبیعت‌اند و به‌خوبی از آن مراقبت می‌کنند. این هوش همچنین در زمینه‌هایی مانند گیاه‌شناسی، جانورشناسی و طبیعت‌گردی به درد می‌خورد. از جمله فایده‌های کاغذتایی پرورش استعداد طبیعت‌گراست. هنر کاغذتایی که تاریخچه‌ی زیبایی از صلح و دوستی دارد، به‌دلیل استفاده از کاغذ، خللی به طبیعت وارد نمی‌کند. حتی در مواردی می‌توان به کودکان یاد داد از کاغذهای باطله به‌عنوان روشی برای بازیافت بهره ببرند و طرح‌های اوریگامی را روی کاغذهای باطله اجرا کنند. کاغذتایی با تقویت  مشاهده‌گری از همان ابتدا به سازه‌های طبیعت توجه خاصی داشته است. لذا الگوبرداری از طبیعت و ساخت طرح‌هایی از حیوان‌ها، درخت‌ها، گل‌ها و سایر اجزای طبیعت نظیر برگ درخت یکی از مرسوم‌ترین مدل‌های کاغذتایی است. آموزگاران از طریق بازی کاغذ و تا می‌توانند «طرح مولکول‌ها و ترکیب‌های شیمیایی ساده» را آموزش دهند و با ساخت برخی اجزای طبیعت، کلاس درس خویش را جذاب کنند.  کودکان با ساخت کاغذتایی ِیک حیوان، نحوه‌ی مراقبت از آن‌ را نیز فرا می‌گیرند.

 

پرورش هوش فضایی

اصلی‌ترین ویژگی‌های استعداد تجسم فضایی درک تصویرهای ذهنی، استدلال فضایی، مهارت‌های گرافیکی و هنری و تخیل فعال است. هوش فضایی همچنین شامل حساسیت به رنگ، خط، شکل، ترکیب، فضا و رابطه‌ی  این مؤلفه‌هاست. این نوع هوش نیازمند ظرفیت بالا در تصویرسازی و گرافیک برای ارائه‌ی اندیشه‌ها و طرح‌ها به‌صورت دیداری و فضایی است.  می‌توان گفت، مهم‌ترین عرصه‌ی پرورش استعداد کاغذتایی استعداد تجسم فضایی است. با این بازی درک فضایی و تجسم سه‌بعدی کودک تقویت می‌شود. تجسم فضایی از طریق اصطلاحات فضایی نظیر «وسیع، کوچک، دراز، کوتاه، بزرگ، ریز، بلند، مستقیم، خمیده‌شده، دارای انحنا، گوشه، کنار، خط، نوک‌تیز، تیز، لبه، داخل، خارج، زیر، اطراف، گوشه، بالا، پایین، جلو، پشت و مورّب» توسعه و پرورش می‌یابد. این اصطلاحات از طریق بازی کاغذتایی به‌خوبی آموزش داده و به کار گرفته می‌شود. همچنین کودکان با مشاهده‌ی نمونه‌کارهای این هنر و تقلید آن و نیز از طریق تمرین پی‌درپی و هماهنگی چشم و دست، ادراک دیداری فضایی خود را تقویت می‌کنند. هنگامی که فرد بدون مشاهده و فقط بر اساس آموخته‌های قبلی شکل‌های متعدد کاغذتایی را می‌سازد، حافظه‌ی تصویری و فضایی وی تقویت می‌شود و در اینجاست که تجسم فضایی واقعی شکل می‌گیرد.

 

پرورش هوش بدنی‌حرکتی

هوش بدنی حرکتی شامل هماهنگی، مهارت و استفاده از همه‌ی بدن یا قسمتی از بدن مانند دست‏هاست. کاغذتایی هنر دست‌ورزی است.  در کاغذتایی لازم است دست‌ها و چشم‌ها با هماهنگی کامل کار کنند. حرکت‌های ظریف و پیچیده‌ی این مهارت، حرکت انگشتان دست کودک را تقویت و انعطاف‌پذیر می‌‌کند. متأسفانه امروزه به‌دلیل استفاده‌ی بیش‌ازحد از ابزار دیجیتال، کودکان مهارت‌های دست‌ورزی اندکی دارند. برخی از آن‌ها ممکن است در آینده تحصیلات بالایی در زمینه‌های مهندسی پیدا کنند، ولی به‌دلیل نداشتن مهارت دست‌ورزی، ناتوانی فنی پیدا می‌کنند. لذا فعالیت دست‌ورزی کاغذتایی برای توانمندی‌های فنی آینده‌ی کودکان فعالیتی ضروری است.

 

پرورش هوش درون فردی

داشتن هوش درون‌فردی به‌معنای آگاهی فرد از احساسات، فکرها، اضطراب‏ها و ویژگی‏های خود است. همچنین توانایی استفاده از این هوش در کنترل انگیزه‌ها، رفتارها، تصمیم‌گیری‏ها و برنامه‌ریزی‎ها کمک بسیاری می‏کند. کاغذتایی فعالیتی عملی است که بر مؤلفه‌های روان‌شناختی تأثیرگذار بر ساختار هوش درونی کودکان مؤثر است و آن‌ها را به‌خوبی تقویت می‌کند.

 

برخی از مؤلفه‌های روان‌شناختیِ تحت‌تأثیر کاغذتایی  عبارت‌اند از:

- پرورش روحیه ی قناعت‌گری، سازگاری و خلاقیت

کاغذتایی به‌دلیل استفاده از کمترین امکانات (کاغذ) قناعت را به‌خوبی آموزش می‌دهد. کودکان در این هنر از امکانات کمکی مثل دوخت و چسب استفاده نمی‌کنند و مجبورند به همان کاغذ اکتفا کنند. این شرایط به‌نوعی باعث پذیرش محدودیت‌ها می‌شود و خلاقیت و سازگاری را افزایش می‌دهد.

 

- افزایش صبر، حوصله و پشتکار

کودکان با تاکردن‌های پی‌درپی کاغذ، طبق الگوها و نقشه‌های موجود، یاد می‌گیرند تا پایان کار صبور باشند و کار خود را پیگیری کنند. از این طریق به‌طور عملی درک می‌کنند اشتباه‌کردن فرایندی طبیعی در روند کارشان است.

 

- کاهش استرس و اضطراب

انجام طرح‌های کاغذتایی با مشغول‌‌کردن ذهن به تاکردن مکرر و تمرکز بر ساخت شکلی مشخص، ذهن را از استرس، اضطراب و تنش‌های روزانه رها می‌کند. همچنین، این هنر با تکیه بر حافظه‌ی تصویری و انجام تاکردن‌های متوالی، ذهن فرد را از نشخوارهای ذهنی ناخوشایند دو‌ر می‌کند. لذا انجام کاغذتایی حتی برای بزرگ‌سالان با هدف تقویت حافظه و رهایی از نشخوارهای ذهنی بسیار مفید است.

 

- بهبود توجه و تمرکز

هنگامی که دانش‌آموز به فعالیت‌های کاغذتایی می‌پردازد،  با تمام ذهن و فکر خود به‌دنبال یافتن بهترین روش برای ساختن اجسام مورد نظر است و دقت و تمرکز لازم را هنگام آموزش تاکردن به روش‌های متعدد به دست خواهد آورد. مثلاً برای ساخت مجسمه‌های کاغذی با روش کاغذتایی، یک برگ کاغذ باید مرحله‌به‌مرحله و بدون امکان گذرکردن از مرحله‌ای یا حذف مرحله‌ی قبلی تا شود و لازم است از شیوه‌نامه‌ی کار به‌دقت پیروی شود. این نظم و توالی در افزایش دقت و تمرکز تأثیر بسزایی دارد. همچنین بازی‌های کاغذتایی کودک را مجبور به حفظ توجه و تمرکز می‌کنند، زیرا کودک با کوچک‌ترین اشتباه در تازدن به مشکل بر‌می‌خورد و در ادامه‌ی کار شکل موردنظر به دست نمی‌آید. به همین دلیل برای کودکانی با زمینه‌ی بیش‌فعالی یا اختلالات یادگیری بهترین روشِ ایجاد توجه و تمرکز فعالیت‌های کاغذتایی است. البته لازم است آموزش به این کودکان به‌صورت حضوری صورت بگیرد و از طرح‌های ساده آغاز شود، سپس طرح‌های پیچیده‌تر آموزش داده شوند.

 

- تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و حل مسئله

کاغذتایی هنری است که به کودکان کمک می‌کند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری خوبی داشته باشند. انجام فعالیت‌های متوالی و منظم کاغذتایی موجب نظم‌بخشی ذهن می‌شود. به‌طور معمول کودکان برای مسئله‌هایی که در کلاس‌ درس با آن‌ها مواجه می‌شوند، راه‌حل و پاسخ واحدی دارند، اما کاغذتایی به کودکان کمک می‌کند تفکر جانبی و واگرا را در خود تقویت کنند. دانش‌آموزان می‌توانند از طریق انجام این بازی و مهارت، مثلاً برای بازسازی الگو یا شکلی نهایی، انواع راه‌ها را بیازمایند و از طریق آزمون و خطا و کسب تجربه، راه‌های متعدد حل مسئله را تمرین کنند.

 

- خلاقیت

کاغذتایی هنری است که به کودک کمک می‌کند با کاغذی ساده و گاهی کاغذی بازیافتی خلاقیت‌های خود را ابراز کند. می‌توان کودکانی را که در هنر کاغذتایی تسلط پیدا کرده‌اند، کم‌کم تشویق کرد در طرح‌های خود تغییراتی ایجاد کنند و شکل‌های نوینی بیافرینند. حتی ممکن است در مسیر انجام برخی طرح‌ها کودکان اشتباهاتی در تازدن داشته باشند و به‌طور تصادفی شکل جدیدی را ایجاد کنند. بدین طریق خلاقیت آنان شکوفا می‌شود.

 

پرورش هوش برون‌فردی یا اجتماعی

هوش بین‌فردی به سازگاری فرد با احساسات، عواطف و خلق‌وخوی دیگران کمک می‌کند. افراد با هوش بین‌فردی بالا غالباً در ارتباط برقرارکردن با دیگران بسیار خوب عمل می‏کنند. گاهی اوقات از این هوش به‌عنوان هوش اجتماعی نیز یاد می‏شود. در اوضاع کرونایی، یکی دیگر از فایده‌های کاغذتایی برای کودکان، تقویت مهارت‌های اجتماعی است. کاغذتایی قابلیت اجرای گروهی در خانواده یا در کلاس درس را دارد. می‌توان برخی از مدل‌های این بازی را که از ترکیب چند طرح ساخته می‌شوند، به‌راحتی در جمع خانواده و دوستان به‌شکل گروهی اجرا کرد و مهارت‌های گروهی نظیر دیدن مسئله از نقطه‌نظر دیگران، گوش‌کردن، همدلی، مشورت، همکاری با گروه، ایجاد ارتباط مؤثر با دیگران، اعتمادسازی و حل‌وفصل آرام مشکلات و درگیری‌ها را به کودکان آموزش داد.

 

پرورش هوش کلامی

هوش کلامی به چهار مؤلفه‌ی معناشناسی، آواشناسی، شناخت قواعد و دستور زبان و شناخت کاربرد زبان در وضعیت‌های متفاوت مرتبط است. می‌توان از مهارت کاغذتایی به‌عنوان ابزاری جالب و جذاب در راستای پرورش هوش کلامی نهایت استفاده را برد. مثلاً می‌توان از کودکان خواست انشا یا نامه‌ای بنویسند و آن را درون پاکت‌های طرح‌دار کاغذتایی قرار دهند، یا کلمات و ترکیبات تازه‌ی درس را روی شکل‌های کاغذتایی ساخته‌شده نظیر گل‌ها و برگ‌ها یادداشت کنند. ترکیب مهارت کاغذتایی و ادبیات کلامی به غنا و زیبایی هر دو می‌افزاید.

 

پیشنهادهایی به آموزگاران

1. یکی از روزهای هفته را برای فعالیتی با استفاده از مهارت کاغذتایی در نظر بگیرید؛ مثلاً سه‌شنبه‌های کاغذتایی.

2. از دانش‌آموزان بخواهید با اجرای سرعتی، شکلی را با کاغذتایی بسازند و قطعه‌فیلم‌های (کلیپ‌های) آن را بفرستند.

3. به دانش‌آموزانتان بگویید در طرح‌های کاغذتایی تغییراتی ایجاد کنند. سپس این تغییرات را به دوستان و هم‌کلاسی‌های خود معرفی کنند.

4. از دانش‌آموزان بخواهید هنر کاغذتایی را با دیگر رشته‌ها و فعالیت‌های هنری ترکیب کنند؛ مثلاً طرح‌های کاغذتایی را رنگ‌آمیزی کنند یا نقاشی و خط را با کاغذتایی ترکیب کنند.

5. در تدریس درس‌هایی نظیر ریاضی و علوم تجربی از هنر کاغذتایی به‌عنوان ابزار آموزشی نهایت استفاده را ببرید.

6. از دانش‌آموزان بخواهید هر کدام طرح کاغذتایی جدیدی را یاد بگیرند و از طریق فیلم کوتاه آن را آموزش دهند.

7. مسابقه‌ها‌ی کاغذتایی بین دانش‌آموزان به‌صورت مجازی یا حضوری برگزار کنید.

8. به بچه‌ها بگویید طرح‌های کاغذتایی بزرگ را به‌صورت جمعی در خانواده یا مدرسه اجرا کنند.

9. والدینِ کودکان با مشکل کمبود توجه و تمرکز یا دارای اختلال یادگیری را تشویق کنید فعالیت‌های کاغذتایی را بیشتر انجام دهند.

10. از کودکان بخواهید از کاغذهای باطله و بازیافتی برای کاغذتایی استفاده کنند.

11. نمایشگاه‌های کاغذتایی در کلاس درس یا مدرسه برگزار کنید.