یادگیری شخصی‌سازی‌شده1
وجود تفاوت‌های فردی در میان یادگیرندگان از نظر هوش، علاقه، استعـداد، خلاقیـت، تجربه، شخصیت، پیشرفت تحصیلی، وضعیت اقتصـادی و اجتمـاعی، و قـدرت یادگیـری از مهم‌ترین مسائلی است کـه معلمـان در کلاس‌هـای خـود با آن مواجهنـد، چـرا کـه آنان به تجربه دریافته‌اند، شیوه برخورد و پیروی از روش تدریسی خاص نمی‌تواند برای همه دانش‌آموزان به‌طور یکسان مفید باشد. مدرسه کارخانه‌ای صنعتی نیست که تولیدات یکسان و هم‌شکل داشته باشد. یکـی از رسالت‌هـای مهـم هر آموزشی، کشف استعدادهای متفاوت یادگیرندگان به گونه‌ای است که هر فرد به کمال مطلوب خود برسد و برای جامعه نیز مفید باشد. در عصری زندگی می‌کنیم که یادگیرندگان هنگام ثبت‌نام در دوره‌های آموزشـی، انتظار دارند تجربـه یادگیری الکترونیکـی شخصی‌سازی‌شده (سفارشی) داشته باشند. بیشتر افراد وقتی با محتوای دوره‌ای که متناسب با نیـازهای فردی آن‌ها طراحی شده است درگیر شوند، نتایج بهتری در یادگیری به دست می‌آورند.
توصیه‌هایی برای موفقیت در طراحی تجربه‌های یادگیری سفارشی در بستر محیط یادگیری الکترونیکی
کسب اطلاعات کافی در مورد یادگیرندگان
قبل از طراحی و ایجاد دوره‌ها، باید بدانیم چه کسانی مخاطب برنامه هستند؟ چه چیزی می‌خواهند؟ چه تجربه‌هایی در مورد یادگیری الکترونیکی دارند؟ یکی از بارزترین روش‌های کسب اطلاعات در مورد یادگیرندگان، نظرسنجی است. برای جمع‌آوری اطلاعات جمعیتـی می‌توان از نظرسنجی استفاده کرد. گزینه دیگر برای یادگیری در مورد یادگیرندگان، بررسی فعالیـت آن‌ها در تالارهـای گفت‌وگـوی برخط است. یادگیرندگان معمـولاً هنگام تعامل با سایر یادگیرندگان دوره بسیار صادق هستند، در حالی که اگر به‌طور مستقیم از آن‌ها بخواهید بازخورد بگیرند، ممکـن است به راحتـی همکاری نکنـنـد. پس این فرصتی است که از طریق آن می‌توان از نحوه تعامل یادگیرندگان با مطالب درسی مطلع شد و مشخص کرد آیا این مطالب واضح هستند یا در درک آن مشکل دارند؟ کدام موضوعات بیشتر مورد توجه آن‌ها قرار گرفته است؟ این بینش می‌تواند به طراح کمک کند دوره‌ای طراحی کند که نیازهای شخصی افراد را بیش از پیش پوشش دهد.
افزودن ابعاد تعاملی به دوره‌های یادگیری الکترونیکی
اگر به دنبال این هستیم که یادگیرندگانی توانا و مستقل تربیت کنیم که در زندگی آینده به توانایی‌هایی برای پاسخ‌گویی به موقعیت‌های زندگی واقعی خود مجهز باشند، باید به آن‌ها یک برنامه یادگیری تعاملی ارائه دهیم، نه فقط یک نمایش برخط از محتوای دوره‌های الکترونیکـی. تماشـای منفعـلانه فیلم‌هـای آموزشـی بعید است به کسی کمک کند به مهارت‌های مناسبـی برای مواجهـه با مشکلات زندگی واقعـی دست یابـد. برنامه‌هـای یادگیـری الکترونیکـی برای سفارشـی‌سازی یادگیری را باید با سناریـوی آن دستـه از یادگیری‌ها هماهنگ کنیم که در آن‌ها به چالش‌کشیدن یادگیرندگان هدف باشد تا مطمئن باشیم آن‌ها در آینده می‌توانند به مشکلات پاسخ دهند و دانش خود را بیازمایند.
اما این «به چالش کشیدن» از چه طریق میسر می‌شود؟
می‌توان یادگیرندگان را با:
- آزمون‌ها
- تکالیف
- نگارش مقاله
- بازخورد گروهی
- و آزمون‌های عملی
به چالش کشید.
نکتـه‌ای که دانستـن آن بسیار اهمیت دارد این است که نباید از به‌چالش‌کشیدن یادگیرندگان ترسیـد. بسیاری از شرکت‌کنندگان در دوره‌های برخط، وقتـی احسـاس می‌کنند یک دوره بیش از حد ساده است، خسته می‌شوند. وظایفی را تعییـن کنید که یادگیرندگان را به چالش می‌کشد تا از دانش‌هایی که کسب کرده‌اند با روش‌های جدید استفاده کنند تا درک خود را از موضوع انتخابی خود تعمیق بخشند و احساس کنند دوره آموزشی پیش‌رو ویژه آن‌ها تهیه شده و در واقع همان سفارشی‌سازی در یادگیری را به آن‌ها القا کند.
تعیین مسیرهای یادگیری توسط یادگیرندگان
طبیعـی است وقتـی افـراد به موضـوعِ در حال یادگیـری آن علاقه دارند، می‌خواهند همه جزئیـات را در مورد آن بدانند و با دیگران نیز به اشتراک بگذارند. اما نباید از ذکر این نکتـه غافل شـد کـه برخی از یادگیرنـدگان به دنبال تجربه یادگیری کارگردانی شده و از قبل طراحی‌‌شده هستند. آن‌ها ممکن است به مهـارت خاصی برای شغل خود نیاز داشته باشند یا از خلأ دانشی خود رنج ببرند. برای همین دقیقاً به محتوای خاصی نیاز داشته باشند و به دنبال برطرف‌کردن آن باشند. در محیط یادگیری مجازی یکی از راهکارهای تأمین این نیاز، کوتاه نگه‌داشتن پودمان (ماژول)هاست. این تکنیک یادگیرنـدگان را قـادر می‌سازد مسیر یادگیری خود را هدایت کنند. آن‌ها می‌توانند ماژول‌هایـی را که بیشتر به آن‌ها علاقمنـدنـد و با نیازهای یادگیری آن‌ها مطابقت دارند انتخاب کنند و مجبور نباشند از ابتدا تا انتها در همه دوره‌های الکترونیکی حضور داشته باشند.
ممکن است تصـور شـود دوره‌های طولانـی‌تر امکانات بیشتری به یادگیرندگان می‌دهنـد. در واقـع بسیـاری از یادگیرنـدگان پودمان (ماژول) های کوتاهی را ترجیح می‌دهند که آن‌ها را بیش از حد با محتوای خود درگیر نمی‌کند. در حوزه موضوع انتخابی خود پودمان (ماژول) های متنوعی را ارائه دهید تا یادگیرندگان بتوانند مسیر یادگیری خود را برای شروع انتخاب کنند.
به یادگیرندگان بگویید برای استفاده بیشتر از یک پودمان (ماژول)، آنچه را از قبل باید بدانند آماده کنند. وقتی یک مـاژول را بـه پایان رسـاندند، پودمان (ماژول) هـای دیگـری را پیشنهـاد دهیـد که مـی‌توانند در کنار یکدیگر برای تعمیق یا گسترش دانش خود استفاده کنند.
بازخورد مستقیم
بازخوردی که ویژه هر شخـص و متنـاسب با عملکرد او در محیط یادگیـری الکترونیکـی داده می‌شود، به فرد امکان می‌دهد از میزان موفقیت خود در محیط یادگیری مطلع شود و راه رسیدن به پیشرفت را پیدا کند. دریافت بازخورد توانایی بیشتری به یادگیرندگان می‌دهد و آن‌ها را از نحوه عملکرد خود و همچنیـن نسبت به مواردی که نیاز به پیشرفت دارند، آگاه می‌کند. برای رسیدن به این موقعیت باید سعـی شـود تا جایـی که امکان دارد بازخـوردی که در محیط یادگیری الکترونیکی داده می‌شود شخصی‌سازی‌شده باشد؛ هرچند ممکن است زمان‌بر باشد. در پایان ارزشیابی، به هر یادگیرنده، برای بهبود عملکرد او پیشنهادهایـی داده شـود. یک گزینـه این است که یادگیرنـدگان به‌عنوان بخشـی از روند ارزشیابـی به یکدیگر بازخورد دهند؛ به شرطی که راهنمایی‌های واضحی برای کمک به یادگیرندگان در بازخورد ارائه دهید. این مورد می‌تواند روشی مؤثر در مسیر شخصـی‌سازی تجربه یادگیـری الکترونیکـی باشد که بدون شک در راستـای تأمین انگیزه انسانی نیز مؤثر است.
ارائه محتوا در قالب‌های متفاوت
هر یادگیرنده، بسته به موضوع و آنچه در زندگی او می‌گذرد، ممکن است انتخاب کنـد با چنـدین قالب محتـوا درگیـر شود. محیط‌های یادگیری الکترونیکی، برخلاف محیـط‌های سنتـی آمـوزش، امکان ارائه محتوا در قالب‌های متفاوت را میسر می‌کنند. با ارائه محتوا در قالب‌های متنوع، یادگیرندگان هوشمند قادر می‌شوند تصمیم بگیرند و انتخاب کنند از کدام نوع و قالب محتوا بیشتر می‌توانند یاد بگیرند. تهیه محتوا به شکلی دیگر، آن‌قدرها دشوار نیست. برای تبدیل محتوای ویدیویی یا صوتی به متن می‌توان از یک سرویس رونویسی استفاده کرد که ممکن است برای یادگیرندگان شما که اتصال اینترنت آهسته یا محدود دارنـد و همچنیـن کسانـی که مفاهیـم دشـوار را از طریق خواندن بهتر از گوش‌دادن جذب می‌کنند، راحت‌تر باشد.
پی‌نوشت
1. Personalized Learning