دوستان سبز باهوش ما!

بهاره جلالوند

۱۴۰۱/۰۱/۰۱

تصوّر کنید از موضوعی غمگین هستید و تنهایی توی اتاق نشسته‌اید، ناگهان یک شاخه از گیاه توی گلدان ضربه‌ی ملایمی به شانه‌ی شما می‌زند و می‌گوید:‌«‌ناراحت نباش دوست من! تو از پس این مشکل بر می‌آیی!» خیلی عجیب است نه؟ به نظر باورنکردنی می‌رسد، امّا شاید اگر مطلب امروز را بخوانید، نظرتان تا حدودی عوض شود. دنیای گیاهان بی‌اندازه پیچیده است و انسان با همه‌ی پیشرفتی که کرده، هنوز به‌خوبی آن را نمی‌شناسد، امّا چند سالی است که آزمایش‌های عجیب و نتیجه‌های عجیب‌تر تصوّر ما از گیاهان و درخت‌ها را تغییر داده. با مهندس کامیاب نجفی، کارشناس ارشد فضای سبز و مدرس دانشگاه، درباره‌ی دنیای عجیب گیاهان گفت‌و‌گو کردیم.

درست است که گیاهان هم مثل ما احساس دارند؟

ما می‌دانیم گیاهان مغز یا سیستم عصبی شبیه انسان یا حیوانات ندارند، امّا این دلیل نمی‌شود که آن‌ها هیچ درکی از اطراف و محیط خود نداشته باشند. مثلاً آن‌ها به شکل هوشمندانه‌ای برای زنده ماندن تلاش می‌کنند. رفتارهای آن‌ها در شرایط خطر خیلی جالب است. مثلاً اگر گیاهان داخل گلخانه را خوب آبیاری نکنیم، اتفّاق عجیبی می‌افتد! آن‌ها شروع به گلدهی می‌کنند! چرا؟ چون احساس می‌کنند خطر وجود دارد و ممکن است نابود شوند. پس تمام توانشان را برای گل دادن صرف می‌کنند تا بذر بیش‌تری تولید کنند. این بذرها باقی می‌ماند تا هر وقت شرایط خوب بود، دوباره زنده شوند و رشد کنند! یا وقتی جنگل دچار آتش‌سوزی می‌شود، درخت‌ها بیش‌تر از همیشه بذر می‌دهند تا بعد از گذشتن از خطر و تمام شدن آتش‌سوزی، بتوانند دوباره رشد کنند؛ این یعنی آن‌ها خطر را احساس می‌کنند و برای زنده ماندن تمام تلاششان را انجام می‌دهند.

گیاهان می‌توانند با هم حرف بزنند؟

همیشه حرف زدن از طریق صدا نیست. گیاهان ارتباط پیچیده‌ای با هم دارند.

تحقیقات زیادی درباره ی چگونگی ارتباط آن‌ها با هم شده است. یکی از مطالعات نشان می دهد که درختان در جنگل‌ها به‌وسیله‌ی ریشه‌های خود با یکدیگر در ارتباط هستند. اگر درختان از یک خانواده باشند، از هم حمایت می کنند! مثلاً در صورت کمبود ماده‌ی غذایی در یک درخت، ریشه‌های درختان قوی‌تر از طریق تغییرات شیمیایی خاک، مواد لازم را به‌طرف ریشه‌های درخت ضعیف هم‌خانواده هدایت می‌کنند! یکی دیگر از ویژگی‌های عجیب گیاهان این است که وقتی ریشه‌هایشان به سنگ برخورد می‌کند، آن را حس می‌کنند و جهت ریشه را تغییر می‌دهند تا بتوانند آب و مواد غذایی را از خاک بگیرند. بسیاری از گیاهان خودشان را با محیط هماهنگ می‌کنند؛ مثلاً بعضی از آن‌ها اگر درجایی باشند که دائماً باد شدیدی وجود داشته باشد، به‌مرور شکل خود را تغییر می‌دهند تا باد نتواند آسیبی به آن‌ها وارد کند. اگر نور کافی در خانه وجود نداشته باشد، ساقه‌هایشان بیش‌ازاندازه بلند می‌شوند و به‌طرف نور می‌روند. آن‌ها متوجه بارش باران می‌شوند و اگر کرمی مشغول خوردن برگ یا ساقه شود، وجود آن را حس می‌کنند. وقتی کرم یا آفت سراغ گیاهان برود، برخی از آن‌ها موادی از خودشان ترشح می‌کنند که باعث فراری دادن مهمان مزاحم شود. گیاهان وقتی شرایط برایشان مناسب نباشد، ظاهر خود را تغییر می‌دهند تا از بین نروند. دانشمندان باور دارند که گیاهان می‌توانند متوجه صداها شوند و اگر موسیقی برایشان پخش شود، بهتر رشد می‌کنند. حتماً شنیده‌اید کسانی که با گیاهانشان صحبت می‌کنند، گلدان‌های شاداب‌تری دارند؟

آیا گیاهان مثل ما درد را حس می‌کنند؟

هنوز نمی‌دانیم! آزمایش‌ها ادامه دارد، امّا فعلاً از نظر علمی احساس درد در گیاهان ثابت نشده. گیاهان مثل انسان و جانوران رشته‌های عصبی ندارند، امّا تردید نداریم که موجود زنده هستند و اگر به آن‌ها آزار برسانیم آسیب می‌بینند؛ مثلاً اگر کسی روی درختان یادگاری بنویسد یا پوست درخت را بکند، می‌تواند باعث بیمار شدن و خشک شدن درخت شود. درست مثل ما آدم‌ها که اگر پوستمان زخم شود، میکروب‌ها وارد بدنمان می‌شوند.

هر هکتار جنگل می‌تواند حدود 1 تا 5/2 تن اکسیژن تولید کند؛ البته این مسئله به نوع درختان، سن آن‌ها و تراکمشان هم ‌بستگی دارد.

اینکه می‌گویند گیاهان می‌توانند مواد مضر داخل هوای خانه را از بین ببرند درست است؟

بله، برخی از گیاهان که به آن‌ها تصفیه‌کننده هوا گفته می‌شود، می‌توانند چنین کاری را انجام بدهند. آن‌ها علاوه‌بر اینکه اکسیژن تولید می‌کنند، بخارهای سمی داخل خانه را هم از بین می‌برند. چسب به‌کاررفته در وسایل خانه و رنگ روی دیوارها و ... ممکن است هوای سمی ایجاد کنند و گیاهان تصفیه‌کننده هوا، آن‌ها را از بین می‌برند.

یعنی داشتن یک گلدان کوچک در اتاق‌مان کافی است؟

داشتن گل و گیاه خیلی خوب است و هر گیاه با توجه به ‌اندازه‌ای که دارد، می‌تواند اکسیژن و رطوبت تولید کند و گازهای سمی را بگیرد، امّا اگر اندازه‌ی گیاهان کوچک باشد، باید تعداد گلدان‌ها را بیش‌تر کرد.

فکر می‌کنم با حرف‌هایی که زدیم نگاه ما و بچه‌هایی که این مصاحبه را می‌خوانند به درخت‌ها و گیاهان تغییر کرد!

بله، اگر گیاهان را بشناسیم و واقعاً باور کنیم آن‌ها زنده‌اند، بیش‌تر در نگه‌داری از آن‌ها دقّت می‌کنیم. آن‌ها را تشنه نمی‌گذاریم یا حواسمان هست که زیادتر از حد به آن‌ها آب ندهیم و به‌اصطلاح گیاهمان را خفه نکنیم. مراقب باشیم آفت نزنند و ‌بیمار نشوند.

از این گذشته ما نمی‌توانیم بدون گیاهان و درخت‌ها زندگی کنیم. نه؟

بله، درخت‌ها به‌خصوص جنگل‌ها ریه‌ی زمین هستند. همان‌طور که انسان نمی‌تواند بدون ریه زنده بماند، زمین هم بدون درخت نابود می‌شود.

پیشنهاد

صدای آن‌ها باشید!

صدای درخت‌ها باشید. به گروه جهانی «درختان می‌گویند» بپیوندید. روی مقوّاهای ساده عکس همین دو دست را بکشید و روی آن از زبان درخت‌ها جمله‌ای بنویسید. بگذارید همه صدای دوستان ساکت ما را بشنوند.

یک درخت چقدر می‌ارزد؟

- هر هکتار جنگل متراکم با درختان پهن‌برگ (مثل جنگل‌های شمال ایران) سالانه 5/ 2 تن اکسیژن تولید می‌کند که با در نظر گرفتن جنگل‌های موجود در کشور که بیش از 14 میلیون هکتار است، 35 هزار و 889 میلیارد کیلوگرم اکسیژن در سال تولید می‌شود، همچنین اگر قیمت هر کیلوگرم اکسیژن را 2500 تومان حساب کنیم، متوجه می‌شویم که جنگل‌های کشور به ارزش 90 هزار میلیارد تومان اکسیژن تولید می‌کنند.