1. مبنا قراردادن تجربه‌های قبلی در محیط مدرسه موقت
از دیدگاه معلمان و مدیـران، رویدادهـای گستـرده سال تحصیلی 21ـ2020 قرار بود در بهار 2020، زمانی که ویـروس کرونـا همه‌چیز را نابسامـان کـرده بود، برنامه‌ریـزی شود. در آن زمـان دانش‌آموزان به گروه‌های کوچکی تقسیم شـدنـد و اقدامات و شیوه‌هـای معمول برای جلوگیری از شیـوع همه‌گیـری در سرلوحه کار همه افراد قرار گرفت؛ آموزش و روش‌های آموزشی متناسب با شرایط تنظیم شدند. به این ترتیب، تجربـه معلمان و مـدیران از آن شـرایط به آن‌ها اجازه داد برای سناریوهای مشابـه (یا محدودیت‌ها) در سال تحصیلـی آینده آماده شـوند. با این حـال، تلاش بـرای عـادی‌سـازی امور در سـال تحصیلی 21ـ2020 به‌عنـوان یک اصل باقـی ماند. از این رو، معلمان و مدیران بر برنامه‌ریزی معمول خود تمرکز کردند.
هنگامی‌که معلمـان پس از تعطیـلات تابستـانی از شرایط مدرسه در سال 2020 مطلع شدند، به نظر می‌رسید شرایط در دانمارک رو به بهبود بود، زیرا میزان سرایت کم شده و محدودیت‌های فیزیکی کاهش یافته بود. در نتیجه، معلمان در آن زمان با رعایت محدودیت‌ها و دستورالعمل‌هایی که همچنان باعث محدودیت تماس فیزیکی، اولویت‌بندی بهداشتی و اجتناب از اختلاط دانش‌آموزان در کلاس‌ها می‌شد، می‌توانستند به 9 روش بسیار آشنا، در قالب گروه‌های کوچک، به دانش‌آموزان آموزش دهند. در نتیجه، دومین مرحله اصلی تعطیلی مدرسه‌ها، که از دسامبر 2020 آغاز شد، بر اساس تجربه‌های قبلی، به‌عنوان حالتی دیگر از «مدرسه اضطراری» مدیریت شد. معلمان، مدیران مدرسه، دانش‌آموزان و والدین تنها برای این وضعیت آماده بودند. به این معنا که می‌توانستند از راهکار سازمانی بهار 2020 خود استفاده کنند. مجدداً در این مرحله نیز ایجاد احساس عادی‌سازی و تداوم برای دانش‌آموزان اولویت نخست بود. یکی از دانش‌آموزان پایه پنجم بیان کرد ما در کلاس مجازی همان کاری را انجام می‌دادیم که در کلاس حضوری؛ با این تفاوت که از رایانه استفاده می‌کردیم؛ تجربه‌های این دانش‌آموز نشان می‌دهد دانش‌آموزان نحوه تغییر از حضور در مدرسه و بازگشت به آموزش از راه دور در مرحله دوم را چگونه درک کرده‌اند. این در حالی بود که معلمان و دانش‌آموزان به نکاتی اشاره می‌کردند مبنی بر اینکه آموزش از راه دور باید به‌نحوی ساختاربندی شود که با مدرسه عادی متفاوت باشد. توضیحات کلی معلمان، مدیران مدرسه و دانش‌آموزان این بود که آموزش از راه دور به موضوعات مشـابه آمـوزش حضـوری می‌پرداخت و از برنامه‌های مشابه پیروی مـی‌کرد. با ایـن حـال، حفـظ علاقـه دانش‌آموزان به یادگیری از راه دور و تأمین انگیزه آن‌ها داستان متفاوتی بود.
2. تمرکز بر سلامت دانش‌آموزان
از زمان اولین مرحله تعطیلی مدرسه‌ها در بهار 2020، به موضوع سلامت دانش‌آموزان توجه زیادی شده است. مطالعات اولیه در زمان تعطیلی نشان داد، کودکان دانمارکی از وضعیت خوبی برخوردار بودند و گمـان می‌رفت این به دلیل فراوانـی تجهیزات فناوری اطلاعات و دسترسی به اینترنت در خانه، حس انعطاف‌پذیری (این نیز بگذرد)، فضای بهاری و ... بـوده است. با این حـال، سلامـت روان معلمان، والدین و دانش‌آموزان مصاحبه‌شده نشان داد، آن‌ها از مرحله دوم تعطیلی مدرسه‌ها در دسامبر 2020 از احساساتی نظیر ناامیدی، نداشتن انگیزه و احساس خستگی رنج می‌بردند. با وجود این، در بهار سال 2020 برای ایجاد و حفظ تاب‌آوری در مدرسه‌ها و خانواده‌ها راهبردهای خاصی شناسایی و در پاییز دوباره به کار گرفته شد. جای تعجب نیست که گذراندن وقت در خارج از منزل و انجام فعالیت‌های بدنی در زمان قبل و در مرحله دوم تعطیلی مدرسه‌ها بسیار ارزشمند بود. هنگامی‌که دانش‌آموزان از تعطیلات تابستانی خود باز می‌گشتند، مدرسه‌ها به آرامی به روال معمول خـود برمی‌گشتند، اما در همان زمان، با تقاضای استفاده از مزیت‌های فضای باز برای ایجاد فاصله فیزیکی بین دانش‌آموزان و ایجاد فرصت برای تهویه کلاس‌ها روبه‌رو بودند. به نظر می‌رسید معلمان به‌طور کلی این وضعیت را فرصتی برای کار روی سلامت روانی و اجتماعی مدرسه خود از طریق تمرین‌های بدنی گوناگون، مانند مسابقه ستاره‌ها، می‌دانستند و مشخص شد معلمان علوم و ریاضی بیشتر از معلمان زبان، مطالعات اجتماعی و هنر بر این روش تدریس تمرکز داشتند.
سـال تحصیلـی 21ـ2020 تلاش‌هـای خاصـی از جملـه تقسیم دانش‌آموزان به گـروه‌های کوچک بـر اساس گـروه سنـی یا کلاس را پس از بازگشایـی مـرحله اول همه‌گیـری در بهار 2020 ادامه داد. تابستان فرا رسیده بود و انجام فعالیت‌ها در فضای باز، به دلیل گرم و خشک بودن هوا، تلاش زیادی نمی‌طلبید. برخلاف برخی دیگر از کشورهای اروپایی، مدرسه‌های ابتدایی و متوسطه دانمارک تقریباً شش هفته تعطیلات تابستانی دارند؛ در نتیجه، تقریباً نیمی از ماه‌های تابستـان در مدرسه مـی‌گذرد. با ایـن حال، شـرایط خاصی که قبلاً به معلمان اجازه می‌داد کمتر بر برنامه درسـی تمرکز کنند و بیشتر به فعالیت‌هایـی برای تقویت مدرسه و سلامت کلاس بپردازند، دیگر وجود نداشت.
از آگوست 2020، «مدرسه اضطـراری» دیگـر استـاندارد مـورد قبـول نبود. سلامـت دانش‌آمـوزان کمتـر مـورد بحث بود و برخی معلمان شرایط خاصی را که به آن‌ها امکان می‌داد ارتباط خود را با دانش‌آموزان تقویت کنند از دست می‌دادند. به گفته معلمان، مدیران و دانش‌آموزان، مدرسه‌ها به آرامی اما پیوسته به روال معمول دوران قبل از کووید 19 باز می‌گشتند. در طول پاییز 2020، با نزدیک‌شدن زمستان و شیوع مجدد ویروس، فعالیت‌ها در فضای باز کاهش یافتند. دانش‌آموزانـی که در زمـان تعطیلـی مدرسه‌ها با آن‌ها مصاحبه شد، با علاقه از روال آشنایـی که در پاییـز بـرقرار بـود، صحبت می‌کردند و مشتاق بازگشت به مدرسه بودند. با تعطیلی مجدد مدرسه‌ها در دسامبـر 2020، یک روال آشنـای دیگـر (آمـوزش از راه دور) دوباره برقرار شد که مشکلات متعددی را برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها ایجاد کرد. به‌طور طبیعی، برخی والدین مجبور بودند سـر کار بروند، درحالی‌که برخی دیگـر مـی‌توانستند دورکاری کنند. همراه با این مرحله از تعطیلی مدرسه‌ها، فعالیت‌های فرعی مانند ورزش‌های گروهی و درس‌های موسیقـی نیز متوقف شدنـد که ضربـه سختـی برای دانش‌آموزان بود. وقتـی مدرسـه‌ها به‌صورت مجازی برگزار مـی‌شدند، برای برخی دانش‌آموزان، شرکت در کلاس‌های فوق برنامه در خارج از مدرسه بسیار مهم بود. این کلاس‌ها به آن‌ها کمک می‌کرد بین ساعات مدرسه و وقت شخصی خود فاصله ایجاد کنند و امکان تغییر فضا و موضوعات جدید گفت‌وگو برای آن‌ها فراهم شود. با این حال، برخـی از این کلاس‌ها نیز به‌صورت ویدئـو کنفـرانس (VCS) در خانه انجام شدند. در این مدت، دانش‌آموزان و همچنین والدین، از بازی‌های رایانه‌ای به‌عنوان منبع مطلوب معاشرت با هم‌سالان آشنا یاد مـی‌کردند. حتـی اگر فرزندانشـان وقت بیشتری را با رسانه‌های دیجیتال می‌گذراندند، والدیـن با تمایـل فرزندان خود بـرای بازی و معاشرت از این راه ابراز همدردی می‌کردند.
با بازگشت به «قرنطینه» (اصطلاحی که اغلب در هنگام تعطیلی مدرسه‌ها استفاده می‌شود)، ایجاد شرایط کاری مناسب برای معلمان و همچنیـن دانش‌آمـوزان مهم بود. با کمال تعجب، معلمان انگیزه پیدا کردند در ساعت‌های غیرکلاسی نیز با دانش‌آمـوزان صحبـت کنند، زیرا به احساساتی که آیا دانش‌آموزان تحت تأثیر شدید انزوا قرار گرفته‌اند و از نظر حفظ انگیزه به حال خود رها شده‌اند یا خیر، اهمیت می‌دادند (یا شاید نگران بودند). راه دیگر، برخورد با این موضوع این بود که مدرسه گروه‌های هم‌سال را برای دانش‌آموزان فراهم کند. با این حال، بسیـاری از دانش‌آمـوزان احسـاس می‌کردند برای کار گروهی به اندازه کافی تشـویق نمی‌شـوند. در نتیجه احساس انزوا می‌کردند. برخی از دانش‌آموزان نیز به مشکلات مـوجـود در کـار گروهی اشاره کردند، زیرا از دیـدگاه آن‌ها کار گـروهـی غالباً باعث می‌شد افراد خاصی از دانش‌آموزان کار را انجام دهنـد و بقیه صرفاً مشغول وقت‌گذرانـی باشند. این وضعیت چندان جدید نیست، اما به نظر می‌رسد زمینه آموزش از راه دور، ادراک دانش‌آموزان را از تقسیم ناعادلانه کار و طرفداری آن‌ها از فعالیت فردی تشدید کند. معلمان، مدیران مدرسه، والدین و نمایندگان مصاحبه‌شونده، از سازمان‌های غیردولتی و اتحادیه‌های کارگری، همگـی پیش‌بینی مـی‌کردند که به جای تعطیلی مدرسه‌ها باید اقدامات زیادی برای ترمیم و تأمین احساس سلامت دانش‌آموزان در مدرسه و بنابراین احساس تعلق آن‌ها به جامعه کلاسی انجام شود. دلایل آن‌ها برای بیان چنین مطلبی، به انگیزه و احساس هـدف در دانش‌آمـوزان مربوط می‌شد و آن‌ها به اهمیت انجام تدریجی و اعتماد به توانایـی معلمان برای تصمیم‌گیری درست بین دنبال‌کردن برنامه درسی یا وقت‌گذاشتن برای انجام فعالیت‌هایی که برای تقویت انگیزه و بازسازی مدرسه طراحی‌شده، اشاره می‌کردند. مهم‌تر از همه، کودکانی که در شرایط شیوع کرونا از سایرین آسیب‌پذیرتر بودند، باید در زمان پیش‌رو مورد توجه بیشتری قرار می‌گرفتند.
3. ساختاربندی و آموزش از راه دور
به گفته معلمان و دانش‌آموزان، اهمیت ارائه ساختار دقیق‌تر و در عین حال انعطاف‌پذیر برای محیط‌های آمـوزش از راه دور به اثبات رسیده است. تجربه‌های اولیـه در این باره در مرحله اول تعطیلی مدرسه‌هـا در بهـار 2020 بـه دست آمـدنـد تا دسامبر 2020 که وارد مرحله دوم تعطیلی شدند. ایجاد ساختار مناسب برای آموزش نیازمند درک صحیـح نیازهـا و ترجیحات فردیِ دانش‌آموزان برای انعطاف‌پذیری در تکالیف مدرسه است. ساختار بیش‌ازحد به معنای برنامه‌های کاری، تکالیـف و گـزارش‌های دقیـق، بـرای برخـی از دانش‌آموزان بسیار استرس‌زاست، درحالی‌که برخی دیگر در محیطی که فهرست تکالیف و وقت استراحت آن‌ها مشخص باشد، بهتر پیشرفت می‌کنند. ایجاد تعـادل در تعیین تکالیف برای دانش‌آموزان می‌تواند دشوار باشد. معلمان و همچنین دانش‌آموزان نظرات جالبی در این باره دارند. بسیاری از دیدگاه‌های دانش‌آموزان به ترجیحات فردی آن‌ها برمی‌گردد. جنبه دیگر ایجاد ساختار برای آموزش از راه دور، به راهنمایـی، دستورالعمـل و بازخـورد مربوط بود. معلمان این کار را با استفاده از جلسات عمومی و گروهی در ویدئو کنفرانس و همچنین از طریق بازخورد به تکالیف نوشتاری دانش‌آموزان، تا حـدی تسهیـل کردند. ایجاد گروه‌های دانش‌آموزی و در نتیجه حمایت از بازخورد هم‌سالان، برای دانش‌آموزانی که از درجات متفاوتی از کمک والدین برخوردار بودند، مهم تلقی می‌شد. تفاوت در ساختار خانواده، شرایط کار و ظرفیت ارائه کمک‌آموزشی، عاملی برای ایجـاد ساختـار و دسترسـی آسان به راهنمایی برای دانش‌آمـوزان در دوره‌هـای آموزش از راه دور است. در اولین تعطیلی مدرسه‌ها، پس از مدتی، از معلمان خواسته شد به‌طور منظم با والدین تماس بگیرند و ببینند آن‌ها در زمینه کمک به فرزندان خود در خانه چگونه عمل مـی‌کنند؛ در ایـن میـان، والدینـی که توانایـی حمایت از فرزندان خود را داشتند، احساس راحتی و اتکا به خود می‌کردند.
4. جمع‌بندی
برنامه‌ریـزی و اجـرای آمـوزش و تکالیف یادگیـری برای آموزش از راه دور بر ستون‌هایی از وظایف ساختاریافته استـوار است که برای دانش‌آموزانـی هم که به آزادی و حـق انتخاب نیاز دارند تا احساس انگیـزه کنند انعطاف‌پذیر تلقـی می‌شود. علاوه بـر این، از آنجا که معلمان نمی‌توانند در ارائه بازخورد و راهنمایی انفرادی دانش‌آموزان تنها بر توانایی خود تکیه کنند، ساختـار بازخورد هم‌سالان و داشتـن انواع بازخورد به‌صورت هم‌زمـان و غیرهم‌زمان برای دانش‌آموزان ارزشمنـد است. با توجه به تفـاوت در نیـازهای دانش‌آموزان برای دستیابی به کمک والدین، برخی از دانش‌آمـوزان ترتیبـات خاصـی اتخاذ کرده‌اند، درحالی‌که دانش‌آموزان دیگر به احتمال زیاد در این زمینه احساس تنهایی کرده‌اند. در مجمـوع، در این مقاله رویکردها و الگوهای آموزش از راه دورِ مدرسه‌های دانمارک در سال تحصیلی 21ـ2020، شامل مبنا قراردادن تجربه‌های قبلی در محیط مدرسه موقت، تمرکز بر سلامت دانش‌آموزان و ساختـاربندی آمـوزش از راه دور بررسی شد.
منبع
1. lundtofte, T.E. (2021). The scholl year 2020-2021 in Denmark during the pandemic. Country Report, Publications office of the European Union. Luxembourg.