سبک‌های مؤثر تفکر در کلاس درس
معلم برای هر تصمیم‌گیری در فرایند یاددهی‌یادگیری نیازمند تفکر است و با تکیـه بر سبک خاصـی فکر می‌کند و در نهایت به رفتار می‌رسد. در میان انواع سبک‌های تفکر، برخی از موارد جنبه سازندگی بالایی دارند. در تصویر زیر به چهار نمونه از گروه تفکرهای سازنده در کلاس درس و مهم‌ترین ویژگی هر یک اشاره شده است.
ویژگی مشترک در میان انواع تفکر سازنده این است که فرد نسبت به اتفاقات و پیرامون خود حسـاس است و تلاش می‌کند انرژی خود را مصروف تغییـرات اثربخش و حـل مسئلـه کند. از سـوی دیگر، در تفکر امکان‌گرا به زمینـه‌هایـی از تفکر خلاق و نقاد، مسئله‌مدار و نیز مثبت‌اندیشی نیاز است. به عبارت دیگر، در تفکر امکان‌گرا رگه‌هایی از دیگرتفکرات سازنده وجود دارند.
تفکر امکان‌گرا در یک نگاه
تفکر امکان‌گرا و مثبت‌اندیشی
- معلم با تفکر امکان‌گرا بر این اندیشه تکیه دارد که در بدترین شرایط نیز نکات مثبتی قابل یافتن است.
- او بر این بـاور است که تفسیـر و برداشـت افراد نسبت به هر پدیده بسیار اهمیت دارد و لازم است برداشت معلـم در کلاس درس در جهت سازندگی و بهبود شرایط رقم خورد.
تفکر امکان‌گرا و مسئله‌مدار
- معلم با تفکر امکان‌گرا معتقد است در هر شرایطی راه‌حلی وجود دارد.
- او فعالیت‌های اکنون را امکانی برای موفقیت‌های آینده می‌بیند.
تفکر امکان‌گرا و نقاد و خلاق
- معلم با تفکر امکان‌گرا پیشرفت را مستلزم تغییر و به چالش کشیدن وضعیت موجود می‌داند.
- او از اتفاقات کلاسی و رفتار دانش‌آموزان، پیام و ایده‌ای کارآمد برای موفقیت بیشتر بهره‌برداری می‌کند.
فرایند و نتیجه ناشی از تفکر امکان‌گرا
معلم با تفکر امکان‌گرا
- همه آنچه پیرامون خود دارد را یک فرصت می‌داند
- خود و توانایی‌هایش را یک فرصت می‌داند
در هر موقعیت
- به سهم خود برای ایجاد تغییر سازنده می‌اندیشد
- با به چالش‌کشیدن وضع موجود، موجب تقویت توانایی خود و دانش‌آموزان می‌شود.
برای گام‌های رو به جلو
- به رویاها و اهداف بزرگ‌تر هم فکر می‌کند و در این راه از کمک دیگران استقبال می‌کند.
- در عین حال شروع به اقدام می‌کند و منتظر دیگری باقی نمی‌ماند.
آزمونک مرحله‌ای تقویت معلم امکان‌گرا
در میان تمام فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی که در کلاس درس موجودند و معلم می‌تواند مطابق تفکر امکان‌گرا بر آن‌ها سرمایه‌گذاری کند، به نظر می‌رسد سرچشمه و منبع اصلی در این زمینه، خود معلم و توانایی‌های اوست. بر این اساس، برخی ویژگی‌های اولیه در معلم به رشد بیشتر در بهره‌مندی از سبک تفکر امکان‌گرا می‌انجامد. برای شرح بیشتر، عوامل مؤثر به‌صورت آزمونک طراحی شده‌اند. از شما دعوت می‌شود با تأمل در رفتار خود، به هر پرسش پاسخ دهید و زمینه رشدتان را در هر حوزه فراهم‌تر کنید.
1. آخرین تصمیمـی که در کلاس درس گرفته‌اید کدام است؟ یا یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در کلاس روی داده چه بوده است؟
پس از یادآوری رخداد مزبور، تلاش کنید سهم خود را در تصمیم مورد نظر یا وقوع آن اتفاق شناسایی کنید.
ممکن است با سه پاسخ زیر مواجه شوید:
- من سهم خاصی در آن تصمیم یا اتفاق ندارم.
- سهم اندکی در آن تصمیم یا اتفاق دارم.
- سهم بالایی در آن تصمیم یا اتفاق دارم.
در صورتی‌که پاسخ شما به دو مورد اول نزدیک است، برای داشتن تفکر امکان‌گرا به ممارست بیشتری نیاز دارید. معلمان، با چنین سبکی از تفکر، همواره خود را دارای روحیه بالایی از شراکت در هر رخداد کلاسی می‌دانند، زیرا معتقدند نیرویی سازنده و منبعی تأثیرگذار بر شرایط هستند.
2. حالا تلاش کنید مهم‌ترین چالش پیشِ روی خود را شناسایی کنید. سپس به این پرسش پاسخ دهید: سهم و عملکرد من برای این موقعیت چگونه باید باشد؟
توجه به راهنمای ارائه‌شده در پرسش قبلی می‌تواند تفکر امکان‌گرا را در وجود شما بیشتر رشد دهد.
3. بر اساس شناخت خود در موقعیت‌های گوناگون کلاسی، به این پرسش‌ها پاسخ دهید:
الف) من در برخورد با مسائل دانش‌آموزانم صبور هستم.
بلی ( )؛ خیر ( )
ب) پیش از هر اقدامی، ابتدا آن موضوع را به دقت فراوان بررسی می‌کنم.
بلی ( )؛ خیر ( )
ج) پیـش از گفـت‌وگـو یا اقدامـی در کلاس درس، می‌توانم پیامد آن را پیش‌بینی کنم.
بلی ( )؛ خیر ( )
د) در صورتـی‌که احساس کنـم برداشت من از یک رخـداد به نتیجه مفید منتهی نمی‌شود، بلافاصله آن را به برداشت دیگری که نتایج مؤثری دارد تبدیل می‌کنم.
بلی ( )؛ خیر ( )
در پرسش‌هـای چهـارگانه بالا، پاسـخ‌هـای بلـی نمایانگـر تفکر امکان‌گرا هستند و تلاش معلـم برای مانـدن در این وضعیت می‌تواند به تقویت تفکر کمک کند. به صورت کلـی ذهن‌آگاهی معلم با تفکر امکان‌گرا رابطه مستقیم دارد. در ذهن‌آگاهی، معلم آنچه را به برداشت و تصور خود یا دیگران مربوط است، از واقعیت‌ها جدا می‌بیند و به همین دلیل می‌تواند با تأمل بیشتر، برداشت‌های مفیـد و مؤثـری از مـوقعیت کلاسـی خود بسازد. برای مثـال، دانش‌آمـوزی که تکلیف انجام نمی‌دهد، در شرایط فارغ از تفکر امکان‌گرا می‌تواند صرفاً به بی‌توجه‌بودن، تنبلی، بی‌خیالی و ... متصـف شـود. این بـرداشت‌ها هر چنـد ممکن است واقعی باشند، اما به نتیجه و پیامد مثبتی منجر نمی‌شوند. در نهایت ممکن است این تصمیم را برای معلم به همراه داشته باشند که من دیگر نمی‌توانم برای او کاری انجام دهم، یا تلاش من بی‌فایده است. در حالی‌که معلم متکی بر تفکر امکان‌گرا، با صبـوری و تأمل به این موضـوع می‌اندیشـد که ممکن است برخی برداشت‌ها با واقعیت عملکردی دانش‌آموز منطبق نباشند. همچنین، برای رسیدن به پیامدهای مؤثر و مفید، خود را ملزم می‌کند برداشت سازنده‌تری از دانش‌آموز داشته باشد و در نهایت همواره در ایجاد تغییرات سازنده، سهم بالایی برای خود در نظر می‌گیرد و امیدوارانه از کوشش فروگذاری نمی‌کند.
جمع‌بندی
رفتار معلـم حاصل سبـک تفکـر اوست و هـر اندازه با هوشیاری، ذهن‌آگاهی و تأمل همراه باشد، به همان نسبت به سبک‌های سازنده نزدیک‌تر است. تفکر مهارتی آموختنی و تمرین‌کردنی است که می‌تواند توسط معلم در مسیر و سبکی سازنده قرار گیرد. تفکر امکان‌گرا موجب می‌شود تمام اتفاقات کلاس درس همانند مسئله‌ای قابل‌حل باشند و ظرفیت‌هـا و شـرایط به‌عنوان امکان در نظر گرفتـه شوند. در این شرایط، معلـم مهـم‌ترین عنصر تأثیرگذار است. شیوه سازنده تفکر او و توجـه خاص وی بر شنـاخت خود، ذهن‌آگاهی، پیش‌بینی به‌منظور برداشت‌های منتج به پیامدهای مفید و نیز سهیم‌دانستن خود در رفع مسائل گوناگون کلاسی، نتیجه و زاییده تفکر امکان‌گراست.
منابع
1.صدوقی، رضا(1398) فقر تفکر فلسفی. تهران: کویر.
2.سلیقه دار، لیلا(1400) کودک، مدرسه، خانواده. تهران: نشانه آموز.
3.مجدفر، مرتضی و همکاران(1396) اندیشه نو، زندگی متفاوت. تهران: مرکز نوآوری‌های آموزشی مرآت.