مقدمه
سنجش آمـوزشی جـزو لاینفک فـرایند یاددهی-یادگیـری است و برای اهـداف متفاوتـی استفـاده می‌شود که با نام‌های «سنجش برای یادگیـری، سنجش به‌عنـوان یادگیـری و سنجش یادگیـری» شناخته می‌شوند. سنجش برای یادگیـری جایـی است که سنجش به معلمان کمک می‌کنـد بینشـی در مـورد آنچـه دانش‌آمـوزان یاد می‌گیرند، به‌منظور برنامه‌ریزی و هدایت آموزش و ارائه بازخورد مفید به دانشآموزان، به دست آورند. این نوع سنجش به تثبیت یادگیـری کمک مـی‌کند. لذا معلم با جمـع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و تفسیـر منظم شواهد حاصل از سنجش، می‌توانـد تعیین کنـد یادگیری دانش‌آموز چقدر با انتظارات معلم برای یک درس، واحـد یا دوره هم‌خوانـی دارد و مطابق با آن تصمیماتی در راستای پیشرفت دانش‌آموز اتخاذ کند.
در سنجش به‌عنـوان یادگیـری، دانشآموزان از نحوه یادگیری خود آگاهـی پیـدا مـی‌کنند. آن‌ها از این آگاهـی برای تنظیم و پیشرفت یادگیری‌شان استفاده می‌کنند و مسئولیت بیشتری برای یادگیری خود بر عهده می‌گیرند.
در نهایت، سنجش یادگیـری عبارت است از جایـی که سنجش دانشآموزان، معلمان و والدین و همچنین جامعه آموزشی گسترده‌تر را از پیشرفت در یک دوره زمانی مشخص، به‌منظور تجلیل از موفقیت، برنامه‌ریزی مداخلات و ارتقا به پایه بالاتر آگاه می‌کند. در این مقاله، تمرکز ما روی سنجش برای یادگیری است که یکی از وظایف معلم در فرایند یاددهی‌یادگیری است. در ادامه، به سه دسته عمده از روندهای برجسته سنجش معلمان از دانشآموزان اشاره شده است که به ترتیب شامل سنجش عملکردی، سنجش مستمر (تکوینی) و سنجش کارپوشه می‌شوند.
روندهای برجسته در سنجش
1. سنجش عملکردی
بسیـاری از جنبـه‌های عملکـرد دانش‌آمـوز مانند تفکـر با سطح بالا، رشـد بین‌فـردی، توانایـی‌هـای حل مسئلـه و یادگیـری عمیـق، به‌راحتـی با آزمـون‌هـای سنتـی به‌دست نمـی‌آیند. بنابراین، در روش سنجش تغییراتی به وجـود آمـده است. برای مثال، اختصاص پروژه به دانشآموزان و طـرح مسائـل شبیـه به زنـدگی واقعی، دو نمونه از سنجش‌هایی هستند که به دانشآموزان اجازه می‌دهند آموخته‌های خود را به منصـه ظهـور درآورند. برای مثـال، یک دانش‌آموز ممکن است از مجموعـه‌ای تاس استفـاده کند و نتایج پرتاب‌ها را ثبت کند. به این ترتیب، معلم درمی‌یابد که دانش‌آموز در مبحث جایگشت‌ها به یادگیری عمیق رسیده است و مسائل را صرفـاً با حفظ فرمول‌های جایگشت حل نمـی‌کند. علاوه بر ایـن مـوارد، طیـف گستـرده‌ای از پروژه‌ها وجـود دارد که مـی‌توانید با استفاده از آن‌هـا از دانش‌آمـوزان بخواهیـد تسلـط خـود را در یک مفهـوم خاص به نمـایش بگذارند. پروژه‌هـا مـی‌توانند شامل ساخت اعلان (پوستر) یا چسبانه (کلاژ)، همراه با خلاصه‌ای کتبـی یا شفاهـی، ارائه در کلاس در مورد موضوع، انجام یک آزمایش نمایشی یا زنده (درصورتی‌که استانداردهای ایمنی اجازه بدهند) باشند.
2. سنجش مستمر (سنجش تکوینی)
سنجش تکوینی یکی از قدرتمندترین مداخلات شناخته‌شده در بهبود نتایج یادگیـری است. سنجـش دانش‌آمـوزان در تاروپود فعالیت‌های کلاس درس، یعنـی مشـاهده دانشآموزان در حیـن کار کلاسی و برنامه‌های معمـول، یا نظارت بر پاسخ آن‌ها به آموزش، با هدف ردیابی پیشرفت به‌طور منظم برای کمک به برنامه‌ریزی و تنظیم آموزش. در ادامه چند نمونه سنجش‌های تکوینی را معرفی می‌کنیم:
الف) خلاصـه‌هـای نوشتـاری: به دانشآموزان آمـوزش دهیـد موضوعی را که اخیراً یاد گرفته‌اند در یک جمله، دو جمله و سپس یک بند (پاراگراف) خلاصـه کنند. هـدف این است که آن‌ها به سطـوح متفاوت جزئیات توجـه کنند و در اعمـاق مختلف فکر کنند، اما همچنان شما امکان پیدا می‌کنید ببینید آیا مـی‌توانند نکات مهـم یک موضوع را استخراج کنند یا خیر.
ب) بیان انتقادی: از دانشآموزان بخواهید نظرات خود را درباره موضوع جدیدی که یاد گرفته‌اند بنویسند یا به‌صورت شفاهی افکار خود را در این باره بیان کنند. همچنین، از آن‌ها بخواهید بگویند کدام بخش از مطالب برای آن‌ها جالب، جدید یا شگفت‌انگیز بوده و چگونه می‌توانند آموخته‌های جدید را در زندگی روزمره خود به‌کار ببرند.
ج) نظرسنجی کلاسی: در طـول درس در مـورد مفاهیم اصلی، سؤالاتـی مستقیـم بپرسیـد. با بازخـورد فـوری، در مورد سطح مهارت دانشآموزان در مورد یک مفهوم و اینکه آیا رفتن به موضوع بعدی بی‌خطر است یا خیر، اطلاعاتی در اختیار شما قرار خواهد گرفت.
د) توجه به سـؤالات شروع و پایان کلاس: برای ورود به درس به دانشآموزان آموزش دهید سؤالات خود را در مورد درس یا تکالیف روز قبل در ابتدای کلاس مطرح کنند. به این ترتیب می‌توانید قبل از شـروع درس جدیـد به این مـوارد بپردازید تا مطمئـن شوید همه دانش‌آمـوزان در یک سطـح قرار دارند. در پایان کلاس نیـز از دانشآموزان بخواهیـد خلاصـه‌ای درباره ایده اصلـی درس روز ارائه کنند. بدین‌ترتیب شما از هرگونه شکاف آموزشـی که هر دانش‌آموز یا گروه بزرگ‌تری از کلاس تجربه می‌کند، مطلع می‌شوید.
3. سنجش به کمک کارپوشه
کارپوشه به مجموعه‌ای از کـارهـای یادگیرنده گفتـه مـی‌شود که نشان‌دهنده کوشش، پیشرفت و موفقیت تحصیلی او در زمینه‌ای خاص است. در روش کارپوشه، یادگیرنده برای نشان‌دادن توانایی‌ها و پیشرفت خود نمونه‌هایی از کارهایش را که در طول مدتی معین مانند نیم‌سال یا سال تحصیلی انجام داده است، با خود به کلاس می‌آورد و در اختیار معلم قرار می‌دهد. این نوع سنجش درباره رشد یادگیری دانش‌آموز در طول یک دوره زمانی و توفیق درازمدت او برای ما سخن می‌گوید.
جمع‌بندی
سنجـش در مجموع به‌عنـوان یکی از بخـش‌های بسیار حیاتـی آموزش پذیرفتـه شـده است. سنجـش به معلمان کمک می‌کند نقاط قـوت و ضعف دانش‌آمـوزان خـود را ارزیابـی کنند و درصدد برطرف‌کردن نقاط ضعف برآیند. به بیـان دیگر، سنجش بازخورد مفیـدی را در مـورد کسـب یادگیـری دانشآموزان به معلمـان ارائه می‌دهد و به معلمان فرصت می‌دهد یادگیری را ارزیابی کنند و سپس از آن اطلاعات برای بهبود دانش شاگردان خود استفاده کنند. در این مقاله چند نمونه برجستـه از سنـجش یادگیری آورده شد که مطالعه آن‌ها الگوهایـی را در اختیـار معلمان قرار می‌دهد. نکته حائز اهمیت آن است که این روش‌هـا تنها به‌منزله راهنمای عمـل است. لذا هر معلم با توجه به عواملی نظیر روش تدریس، امکانات محیطی، خلاقیت خود و همچنین شناختـی که از شاگـردانش دارد، می‌تواند سنجشی نوآورانه و کارآمد برای کلاس خود تنظیم کند.
منابع
1. Tosuncuoglu,I. (2018), Importance of Assessment in ELT, Journal of Education and Training Studies,6(9), 163-167.
2. https://www.chalk.com/resources/five-trends-to-watch-for-in-the-future-of-assessments/
3. سیف، علی‌اکبر. اندازه‌گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی.دوران. تهران. 1395.