1. الگوی تربیت معنوی از دیدگاه امیرالمؤمنین امام علی (علیه‌السلام)
دوره دکترای تخصصی (PhD)، سال 1400
پدیدآور: فاطمه رضایت
استاد راهنما: غلامحسین رضایت
استاد مشاور: احمد غلامعلی
دانشگاه قرآن و حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث
چکیده
در دنیای امروز، رویکرد مادی به زندگی موجب حاکمیت تفکر دنیاگرایی بر تربیت و غفلت از جنبه‌های غیرمادی انسانی و کم‌توجهی به تربیت معنوی شده است. هدف این پژوهش یافتن الگویی برای تربیت معنوی از دیدگاه امام علی(ع) است. بر این اساس، پژوهش حاضر را می‌توان توسعه‌ای به‌شمار آورد. اجرای این پژوهش با استفاده از روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد صورت پذیرفت. مواد و محتوای پژوهش شامل کتاب‌های گران‌سنگ «نهج‌البلاغه، غررالحکم و دررالکلم» و همچنین برخی منابع دیگرِ حدیثی بود. برای گردآوری داده‌های این پژوهش از روش کتابخانه‌ای و ابزار برگه (فیش) استفاده شد. نتایج و یافته‌ها نشان داد: الگوی تربیت معنوی از دیدگاه امام علی(ع) شرایط علّی تربیت معنوی (لطف و اراده خدا)، شرایط میانجی تربیت معنوی (آمادگی و قابلیت شخص)، بستر و زمینه تربیت معنوی (وقت‌شناسی در تربیت، توجه به آمادگی روحی و روانی، محیط و شرایط مناسب برای تربیت، انتخاب زمان مناسب برای تربیت) ساحت‌های تربیت معنوی (تربیت عرفانی، تربیت عاطفی، تربیت اخلاقی، تربیت دینی (فقهی)، مبانی تربیت معنوی (مبانی معرفت‌شناختی، مبانی هستی‌شناختی و مبانی انسان‌شناختی) اصول تربیت معنوی (توحید‌محوری، ابتدا به تربیت با قرآن، سودمندی، برانگیزانندگی، هماهنگی گفتار با عمل، مشارکت، تسهیل‌گری، تدرج، اعتدال، استمرار، آزادی (حریت)، توجه به تفاوت‌های فردی، هماهنگی با فطرت، تقدم خودسازی به دگرسازی، تعقل و تفکر، اقدام به تربیت قبل از بروز هوی و هوس و عقاید باطل (منظور هفت سال دوم)، مراعات نفس در انجام مستحبات، اهداف تربیت معنوی (هدف غایی: قرب الهی. اهداف کلی: رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با خلق، رابطه انسان با طبیعت)، روش‌های تربیت معنوی (عبرت، برهان، جدال احسن، دعا و مناجات، تشویق و تنبیه، توبه، عمل به ضد، مَثَل، عادت‌دادن، هم‌نشینی با علمای ربانی، هم‌نشینی با انسان‌های خردمند و نیکوکار، ابتلا و آزمایش، موعظه، طرح سؤال و تشویق به تفکر، الگوسازی، الگوپذیری مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه، زهد، جهاد، ذکر و یاد مرگ، قصه، جهاد با نفس، ذکر نعمت‌های الهی، ذکر و یاد خدا، امربه‌معروف و نهی‌از‌منکر، انذار و تبشیر، محبت، نوشتن وصیت، تجربه تربیتی، تزکیه، قراردادن واعظ درونی برای خود، تصویرسازی (تشبیه معقول به محسوس)، بیان خصلت‌های نیکوی متربی) راهبردهای تربیت معنوی (راهبرد کلان: عبودیت و بندگی خدا. راهبردهای میانی: اصلاح رابطه انسان با خدا، اصلاح رابطه انسان با خود، اصلاح رابطه انسان با خلق، اصلاح رابطه انسان با طبیعت)، موانع تربیت معنوی (هم‌نشینی با اشرار و بدکاران، غرور، محبت غیرخدا، کبر، غفلت، شهوت‌پرستی، شرک به خداوند، عجب و خودپسندی، هم‌نشینی با دنیاپرستان، هم‌نشینی با مخالفان پیامبر، دنیاپرستی، آرزوهای دور و دراز) و پیامدهای تربیت معنوی (قلب سلیم، حیات طیبه) است.
2. تبیین فلسفی تربیت معنوی کودکان سه تا شش ساله با رویکرد اسلامی
دوره کارشناسی ارشد سال 1399
پدیدآور: فاطمه مظاهری سیف
استاد راهنما: محسن ایمانی
استاد مشاور: علیرضا صادق‌زاده
دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی
پژوهش حاضر با هدف تبیین فلسفی تربیت معنوی کودکان سه تا شش‌ساله با رویکرد اسلامی انجام شده است. به این منظور ابتدا مفهوم معنویت و تعریف‌های متفاوت از آن بررسی و تعمیق شد. در گام بعدی، پژوهش‌های دیگر که در حوزه تربیت دینی پرداخته شده بودند و نبود پرداختن به تربیت معنوی، باعث مطالعه جدی‌تر در این حوزه شد.
انتخاب بازه سنی سه تا شش‌ساله بدین علت است که طبق نظر اندیشمندان حوزه تربیتی، به جهت در اوج بکر بودن فطرت بشریت دوران کودکی، بازه سنی طلایی برای کودک و نهاد و فطرت کودک سه تا شش‌ساله، با تربیت معنوی همسوست و قابلیت پذیرش این نوع تربیت را دارد.
کودک در سن سه تا شش‌سالگی در حال تجربه‌های معنوی و تخیلی است. بدین معنا که برای کودکان سه تا شش‌ساله حرکت باید به سمت تثبیت شناخت صحیح از خداوند باشد.
به این ترتیب کودک هویت حیات خود را درک می‌کند و با آمادگی کامل وارد هفت سال دوم و ادامه زندگی خود می‌شود.
تربیت معنوی در این سن، کمک می‌کند تا با توجه به هدف تقویت و میل گرایش به خدا، زمینه ارتباط عاطفی با خداوند ایجاد و به او کمک شود تا نسبت به محبوب واقعی بینش و معرفت لازم را کسب کند، به او دل بسپارد، محبت صادق را در خود پرورش دهد و از محبت‌های کاذب دل ببرد.
همچنین، کودک را به پالایش گرایش‌ها، تمایلات و قوه خیال از پلیدی‌ها و حرکت به‌سوی پاکی هدایت می‌کند. روش مورد استفاده در پژوهش، توصیفی‌ـ تحلیلی‌ـ استنباطی‌ـ پدیدارشناختی است.
3. بررسی مبانی فلسفی تربیت معنوی در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران
دوره کارشناسی ارشد 1396
پدیدآور: محمدرضا ثباتی
استاد راهنما: حجت صفار حیدری
استاد مشاور: حکیمه سادات شریف‌زاده خاوری
دانشگاه مازندران
این پژوهش با هدف بررسی مبانی فلسفی تربیت معنوی در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. از این رو، ضمن تبیین مفهوم معنویت و تربیت معنوی، به مبانی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی و نسبت هر یک با معنویت، مطالعه رویکرد سند تحول بنیادین به معنویت، واکاوی مأموریت‌ها، راهبردها و راهکارهای تحقق تربیت معنوی در سند تحول بنیادین و در نهایت بررسی شرایط امکان و عدم امکان تحقق تربیت معنوی در سند تحول بنیادین می‌پردازد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف از نوع پژوهش‌های بنیادی و از نظر ماهیت از نوع پژوهش‌های نظری است. روش آن، روش پژوهش فلسفی به‌صورت کیفی و از نوع توصیفی، تحلیلی و انتقادی است که با بررسی و مطالعه اسناد و منابع انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن هستند که معنویت «روشی برای بودن» و «تجربه‌کردن» است که با آگاهی از یک بُعد غیرمادی به وجود می‌آید و ارزش‌های قابل‌تشخیص که به خود، خدا، خلق، طبیعت و زندگی مربوط هستند، آن را معین میکنند. مقصود از تربیت معنوی نیز پرورش توانایی‌هایی باطنی انسان، عبور از مراتب پست دنیای حس و ماده، تجربه ایمان، اخلاص و عشق الهی و دریافتن جذبه‌ها، نفخه‌ها و حالت‌های روحانی است. همچنین، رویکردهای گوناگون به معنویت از گوناگونی در مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی نشئت می‌گیرند؛ به نحوی که نتیجه نگرش مادی به این مقوله‌ها، نوعی جهت‌گیری فارغ از دین در رویارویی با معنویت است که بر ظرفیت وجودی انسان در حل مسائل جاری برای نیل به آرامش و آسایش دنیوی تأکید دارد، در حالی که محصول هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی دینی، نوعی رویکرد دینی در مواجهه با معنویت است که بر ایمان به ارکان دین چون توحید، معاد، نبوت و تلاش برای دریافت، درک و اجرای پیام‌ها و آموزه‌های ادیان آسمانی به‌منظور رشد و تعالی معنوی، یعنی دستیابی به قرب الهی، مبتنی است. سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش که براساس جهان‌بینی و ایدئولوژی حاکم بر جامعه و با تکیه بر فلسفه تعلیم‌وتربیت اسلامی‌ـ ایرانی تدوین شده است، رویکردی مبتنی بر جهان‌بینی توحیدی و نظام معیار اسلامی در مبانی اساسی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی دارد.
در نتیجه، مأموریت‌ها، راهبردها و راهکارهای تحقق تربیت، معنویت و تربیت معنوی در سند تحول بنیادین براساس نظام معیار اسلامی و فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی طراحی شده‌اند که با وجود برخورداری از نقاط قوت، کاستی‌ها و نقاط ضعفی دارند که تحقق تربیت، معنویت و تربیت معنوی را در فراگیرندگان با تردید روبه‌رو میکنند.
4. تبیین تربیت معنوی برای کودکان (S4C)1 در غرب و نقد آن با تأکید بر فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران
دوره دکترای تخصصی (PhD) سال 1394
پدیدآور: معصومه کیانی
استاد راهنما: محمود مهرمحمدی و علیرضا صادق‌زاده قمصری
استاد مشاور: محمود نوذری و توبین هرت
دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی
پژوهش حاضر با هدف مطالعه انتقادی تربیت معنوی برای کودکان (S4C) در دنیای معاصر و ترسیم الگوی مبتنی بر فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران و چگونگی ارتباط آن‌ها انجام شد. به این منظور ابتدا مفهوم معنویت بررسی شد و چارچوبی مشتمل بر شش نوع جهان‌بینی درباره این مفهوم به‌دست آمد. در گام بعدی، مبانی فلسفی هر یک از جهان‌بینی‌های مذکور تبیین و پداگوژی‌های متناسب، شناسایی و تشریح شدند. سرانجام، مفهوم تربیت معنوی برای کودکان و دلالت‌های آن بر اساس هر جهان‌بینی به‌دست آمد. در مرحله دوم، به تصریح مفهوم معنویت و تربیت معنوی برای کودکان، اهداف و اصول تربیتی آن بر اساس فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران پرداخته شد. در مرحله سوم، رویکردهای موجود درباره تربیت معنوی برای کودکان، با تأکید بر فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران نقد و ارزیابی شدند. برخی از مهم‌ترین نقدهای وارد بر دیدگاه‌های رایج عبارت‌اند از: وجود تکثر در چیستی مرجع امر معنوی، همه‌خداگرایی؛ ساختنی‌بودن حقیقت و معنا؛ محدود شدنِ تربیت معنوی به پرورش قوه شناختی کودک و غفلت از سایر ابعاد و نقش آن‌ها در رشد معنوی او؛ و آشنایی سطحی با ادیان و سایر چشم‌اندازهای معنوی. همچنین، یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند از مفروضات و مبانی فلسفی جهان‌بینی‌های موجود بهره‌ای گیرد. در عین حال، هر یک از جهان‌بینی‌های فوق نکات مثبت و روش‌هایی دارند که می‌توانند مورد استفاده واقع شوند. با عبور از این مراحل، زمینه بازسازی و ارائه الگوی مورد نظر فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران و چگونگی ارتباط میان رویکردهای موجود با فلسفه تعلیم‌وتربیت جمهوری اسلامی ایران درباره تربیت معنوی برای کودکان روشن شد. روش‌های مورد استفاده در این تحقیق عبارت‌اند از: سنتزپژوهی، تحلیل استعلایی، الگوی استنتاج قیاسی فرانکنا، کاوشگری فلسفی انتقادی و الگوپردازی نظری بومی.
پی‌نوشت
1. Sprituality for children