تنوع، اما به‌موقع
یکی از درخواست‌های مدیران مدرسه از معلمان این است که به انواع قالب‌ها و فعالیت‌های یادگیری روی آورند و تلاش کنند از هر کدام سهمی در کلاس قائل شوند. این درخواست کاملاً بجا و درست است، اما خطری در پس آن نهفته است. در صورتی‌که معلم نتواند با برنامه و بر اساس موقعیت‌شناسی درست از این تنوع بهره‌مند شود، توجه دانش‌آموزان را مختل می‌کند، زیرا انسان نمی‌تواند در یک زمان به تعداد زیادی از محرک‌ها توجه نشان دهد و هنگامی که برای مثال معلم تلاش می‌کند دانش‌آموزان با تماشای تصویر در کلاس، شنیدن توضیحات و رسم موارد در دفتر موضوع را یاد بگیرند، ممکن است به‌کلی نظم فکری و توجه آن‌ها دچار اختلال شود و نتیجه مورد انتظار روی ندهد.
تجربه در مدرسه
در طول آموزش مجازی شاهد بودم، اغلب معلمان درگیر جوی شده‌اند که می‌خواهند از حداکثر فعالیت‌ها و قالب‌های اجرایی یادگیری استفاده کنند. با این همه، در برخی مواقع، به دلیل انتخاب ناآگاهانه، فقط کمد طراحی آموزشی آن‌ها پر و پیمان است، اما اثرگذاری موارد چندان بالا نیست. بنابراین، برای کمک به آن‌ها و با کمک اعضای شورای مدرسه، نمون‌برگی (فرم) تنظیم کردیم و آن را در اختیار معلمان قرار دادیم تا مطابق آن بتوانند با جای‌گذاری هر فعالیت و قالب یادگیری در جدول، که به‌صورت روزانه برنامه‌ریزی‌شده و در نهایت امکان مقایسه در طول هفته را هم مهیا می‌کند، دست به انتخاب بزنند؛ به‌صورتی که مناسب‌ترین موارد را با توجه به موقعیت آموزشـی برگزینند و در عین حـال با مقایسه روند در طول هفته، متوجه تکرارها یا کمبودها در چینش نحوه فعالیت و قالب‌های یادگیری بشوند.
قلاب توجه= مشارکت دانش‌آموزان
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که موجب می‌شود دانش‌آموزان توجه بیشتری نشان دهند، ایجاد زمینه‌های مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های یادگیری است. معلم می‌تواند از طریق پرسش و پاسخ، کنفرانس و ارائه‌های گوناگون دانش‌آموزی، زمینه مشارکت را فراهم آورد. با این همه، مدرسه نقش مهمی در این زمینه دارد و می‌تواند با برنامه‌ریزی در سطح کلاس، پایه یا مدرسه، شرایطی را برای ارائه دانش‌آموزان یا همراهی آن‌ها در فعالیت‌های یادگیری ایجاد کند. از جمله این موارد، راه‌اندازی گروه‌های درسی است که می‌تواند به نقش‌آفرینی بیشتر دانش‌آموزان منجر شود و فعالیت‌هایی چون برگزاری مسابقات علمی، اجرای اردوهای آموزشی مجازی، بازدیدهای علمی مجازی، جلسات هم‌اندیشی دانش‌آموزی با موضوعات درسی و مواردی از این دست را همراه داشته باشد.
تجربه در مدرسه
با آغاز آموزش مجازی و محدودشدن حضور دانش‌آموزان در مدرسه از یک طرف و کاهش ارتباط آن‌ها با یکدیگر، که همگی بر میزان توجه دانش‌آموزان تأثیر داشته‌اند، بر آن شدیم این نقصان را با اجرای برنامه‌هایی تا حدودی مرتفع کنیم. یکی از این برنامه‌ها «چالش مجازی» است. در چالش مجازی، هر کلاس و هر معلم می‌تواند فعالیتی را طراحی کند که دانش‌آموزان با شرکت در آن، این موارد را تجربه کنند:
- برای سایرین، به‌ویژه دانش‌آموزان خارج از کلاس خود و نیز والدین و معلمان، اجرا و ارائه داشته باشند.
- یک موضوع جالب و قابل‌تأمل را بررسی کنند.
- موقعیتی ارزنده برای مخاطبان و مهمانان خود ایجاد کنند.
نتیجه این برنامه به ایجاد موقعیت‌های بسیاری منجر شد، از جمله اینکه هر دانش‌آموز می‌بایست با هماهنگی یک معلم، چالشی مجازی را به‌صورت فردی یا گروهی ارائه می‌داد. چند مناسبت را برای اجرا انتخاب و برنامه‌های گروهی را اجرا کردند و در آن‌ها از مهمانانی (دانش‌آموزان سایر کلاس‌ها یا والدین و معلمان) دعوت به عمل آوردند. برخی از دانش‌آموزان عهده‌دار برنامه‌های اردوی بازدید مجازی شدند و چندین بازدید مجازی و اردوهای جالب درون و برون‌مدرسه‌ای مجازی را با نظارت مدرسه و همراهی معلم به اجرا درآوردند. برخی دیگر چالش‌های جالبی را راه‌اندازی کردند؛ مانند آزمایش در آشپزخانه، معماهای سیاه (مجموعه معماهای سخت و چالشی تصویری، صوتی و متنی)، و آن‌ها را در زمان‌های از قبل تعیین‌شده، به‌صورت نابرخط و گاهی نیز به شکل برخط، در اختیار مخاطبان قرار دادند. یکی از برنامه‌های جالب از همین مجموعه، چالش‌های والدین بود که فعالیت‌هایی را به‌عنوان چالش مادران و پدران طراحی کرده بودند و لازم بود آن‌ها با شرکت در آن فعالیت، همراه با فرزند خود، به چالش‌ها پاسخ دهند.
بازخوردهای سریع
یکی از دلایل بی‌توجهی دانش‌آموزان، ماندن در یک مرحله آموزشی و عبورنکردن از آن است که به دلایل گوناگونی رخ می‌دهند؛ از جمله یاد نگرفتن آن موضوع و جذاب نبودن ارائه. این در حالی است که اگر معلمان با سرعت و کیفیت بالایی از نظام بازخورد متقابل معلم و دانش‌آموز بهره‌مند شوند، از این طریق دانش‌آموزان می‌توانند بلافاصله موقعیت خود را تشخیص دهند و به ادامه مسیر یادگیری مشغول شوند. این شرایط در آموزش مجازی با سهولت بیشتری مهیاست. استفاده از سامانه‌های نظردهی و اعلام وضعیت یادگیری در کلاس درس موجب می‌شود در هر مرحله معلم و دانش‌آموزان از موقعیت یادگیری مطلع باشند و همراه با هم مسیر را ادامه دهند. این در حالی است که اگر این بازخورد متقابل به‌سرعت و به تعداد مناسب رخ ندهد، در عمل بخشی از نیروی ذهنی دانش‌آموزان در میانه راه هدر می‌رود و در برخی مراحل قبلی، توجه جا می‌ماند.
تجربه در مدرسه
در مدرسه‌ای که مشغول ایفای نقش مدیریت آن هستم، برخی دبیران با برنامه‌های خواسته‌شده همراه نمی‌شوند و مدام دلایلی مانند کمبود زمان برای همراه‌نشدن خود بیان می‌کنند. این دلایل بیشتر نمایانگر و تأیید‌کننده ضعف شایستگی حرفه‌ای و مهارتی آنان است. اما از سوی دیگر، نمی‌توانیم منتظر بمانیم تا آن‌ها هم به انجام فعالیت‌های پیشنهادی متقاعد شوند. به همین منظور، برای دریافت بازخوردهای سریع از دانش‌آموزان که بخشی مهم از فرایند یاددهی‌یادگیری است، نظامی را در اختیار همه دانش‌آموزان قرار داده‌ایم که بتوانند در آغاز و پایان هر کلاس، نظرات خود را در ساده‌ترین و سریع‌ترین شکل ممکن بیان کنند. در این حالت، لازم است هر دانش‌آموز برای اعلام حضور در کلاس، انتظار خود را از همان ساعت درسی بیان کند و در قالب یک جمله یا بیشتر، بنویسد و ارسال کند. در پایان کلاس هم با انتخاب یک سطح از پنج سطح یادگیری خود، که همانند رأی‌گیری طراحی شده است، وضعیت یادگیری خود را اعلام می‌کند. این موارد به‌صورت نظام‌مند دریافت می‌شوند و هر روز آن‌ها را در اختیار دبیران قرار می‌دهیم. در عین حال، مشاوران مدرسه نیز بر اساس همین موارد، راهکارها و پیشنهادهای اجرایی را برای شور و بررسی در مدرسه به اجرا می‌گذارند.
کوتاه سخن
توجه از جمله مهارت‌های مهم در فرایند یاددهی‌یادگیری است و دانش‌آموزان بدون تکیه بر آن نمی‌توانند تجربه‌های یادگیری مؤثری داشته باشند. برای تقویت مهارت توجه دانش‌آموزان، به‌ویژه در آموزش مجازی، لازم است معلمان به ابعاد گوناگون و ویژگی‌های این توانایی احاطه داشته باشند و با کمک فعالیت‌ها و فنون، آن را تقویت کنند و به کار گیرند. این امر نیز همانند دیگر مهارت‌ها، اگر با همراهی مدرسه و از طریق برنامه‌های آن صورت گیرد، در این صورت به نتایج بهتری می‌رسد. برای این منظور، مدرسه می‌تواند فعالیت و خدمات بسیاری انجام دهد که با هدف تقویت مشارکت و توجه دانش‌آموزان به اجرا در می‌آیند. بدیهی است، تشکیل کارگروه‌هایی با مشارکت معلمان، دانش‌آموزان و والدین خلاق می‌تواند در نهایت به خلق برنامه‌های مؤثر و متناسب با مدرسه در جهت تقویت توجه دانش‌آموزان بینجامد.