شدت انتشار و سرایت ویروس کرونا در جهان، ضرورت توجه به آموزش‌های مجازی و الکترونیکی را بیش از پیش بر همگان ثابت کرد. عرصه آموزش به‌عنوان یکی از تحت تأثیرترین عرصه‌ها از موقعیت فعلی و حاکم بر جوامع، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و اصولی برای انجام تدریس، آموزش و یادگیری را هویدا کرد. زیرا نه تنها بیماری و به‌خصوص ویروس کرونا، بلکه عوامل بسیاری وجود دارند که برگزاری کلاس‌های رسمی و فعلی را تهدید می‌کنند. پس طبیعی و عاقلانه است که به منظور مقابله با انواع تهدیدها، به جای تعطیلی مدرسه و آموزش، خود را به سیستمی امن و کارآمد مجهز کنیم. بنابراین در این مقاله سعی داریم با معرفی چند مورد از برترین نرم‌افزارها و بسترهای کلاس برخط (آنلاین) که بر اساس نظرسنجی به عمل آمده از کاربران و متخصصان آموزشی در فضای اینترنت برتر تشخیص داده شده‌اند، معلمان را برای انتخاب و آماده‌سازی کلاس مجازی کارآمدتر، راهنمایی کنیم. البته مبنای گزینش و معرفی این نرم‌افزارها، تجربه‌های جهانی در این زمینه است و شاید همگی آن‌ها برای تمامی معلمان ما قابل استفاده نباشند.
Adobe Connect
هر کسی که به نوعی در فضای کلاس مجازی قرار گرفته باشد، بدون شک نرم‌افزار «ادوبی کانکت» را می‌شناسد. ادوبی کانکت برای برگزاری وبینار، جلسه‌‌های برخط تحت وب و کلاس مجازی امکانات فوق‌العاده‌ای دارد که فراتر از به اشتراک‌گذاری صفحه نمایش است. این نرم‌افزار همکاری بسیار مؤثر است و همچنین ارتباطات گسترده‌ای را در هر زمان، هر مکان و با هر وسیله‌ای میسر می‌سازد. ادوبی کانکت یکی از کارآمدترین ابزارهای موجود برای آموزش الکترونیکی و از راه دور است که در حال حاضر بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی معتبر جهان از آن استفاده می‌کنند.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه نمایش و انواع فایل‌ها؛
- داشتن تخته سفید تعاملی؛
- امکان نظرسنجی؛
- امکان گفت‌وگو شخصی با افراد حاضر در جلسه؛
- امکان گفت‌وگو عمومی با دیگر کاربران؛
- امکان برگزاری آزمون برخط؛
- امکان شخصی‌سازی محیط کلاس؛
- امکان تبادل صوت و تصویر؛
- داشتن سیستم مدیریت محتوا؛
- امکان ضبط ابری؛
- داشتن پودمان‌ها (ماژول‌ها) و چیدمان‌های متفاوت برای هر کلاس.
چالش‌های معلمان در استفاده از این نرم‌افزار
بزرگ‌ترین چالش در استفاده از ادوبی کانکت «تایپ فارسی» در آن است و باید فونت فارسی روی آن نصب کرد. پس از نصب فونت فارسی می‌توان به راحتی تایپ کرد، اما اگر دانش‌آموزان از مرورگر یا تلفن همراه برای ورود به کلاس مجازی استفاده کنند، همچنان برای نوشتن و حتی خواندن نوشته‌های فارسی دچار مشکل خواهند بود. علاوه بر مشکل ذکرشده، ادوبی کانکت در رد و بدل صدا در میکروفون‌های معلم و شاگردان گاهی دچار مشکل می‌شود و این «باگ» می‌تواند نظم کلاس را دچار اختلال کند و یا معلم و دانش‌آموزان را برای ارتباط به دردسر بیندازد.
Newrow
«نیورو اسمارت» در فهرست بهترین نرم‌افزارهای دوره‌های مجازی برای آموزش برخط قرار دارد. نیورو به راحتی در همه «سیستم‌های مدیریت یادگیری3» (LMS) اصلی ادغام می‌شود. یکی دیگر از برنامه‌های تخصصی برای تدریس برخط است و هر معلم می‌تواند با استفاده از آن دوره‌های برخط ایجاد کند و دانش‌آموزان خود را از طریق پورتال در کلاس‌های مجازی و وبینارها شرکت دهد.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- برگزاری کلاس‌های مجازی به صورت صددرصد مبتنی بر وب؛
- امتحان‌کردن آن به صورت رایگان؛
- بارگیری مطالب و فایل‌ها با ابزارهای مشترک، مانند تخته سفید دیجیتال؛
- داشتن سیستم مدیریت محتوا برای به اشتراک‌گذاری ارائه‌ها و فیلم‌ها؛
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه نمایش؛
- امکان اشتراک‌گذاری فایل تدریس و فیلم؛
- امکان برگزاری آزمون برخط؛
- بی‌نیازی از نصب برنامه؛
- امکان ضبط ابری.
FLIPGRID
نرم‌افزار« فیلیپ گرید» بزرگ‌ترین بستر ویدیویی برای معلمان، دانش‌آموزان و والدین است که قابلیت اجرا در هر دستگاه و سیستم‌عاملی را دارد. این بستر برای شبکه‌سازی در کلاس، مدرسه و حتی خارج از محیط مدرسه است و هدف آن ایجاد راه ارتباطی و تعاملی ۲۴ ساعته بین معلمان و دانش‌آموزان و همچنین ارزیابی عملکرد و دریافت بازخورد از دانش‌آموزان است. معلمان در این بستر با دسترسی و کنترل صددرصدی ویدیو و محتوا می‌توانند با طرح یک سؤال تصادفی دانش‌آموزان را به چالش بکشند. دانش‌آموزان هم هر جا که باشند، می‌توانند از طریق ارسال ویدیو و یا صدا به سؤال‌ها پاسخ بگویند و پاسخ خود را با دیگر دانش‌آموزان به اشتراک بگذارند و از نظرات دیگران آگاه شوند. از طریق این بستر، شبکه‌ای از معلمان سراسر دنیا برای تبادل نظرات و هم‌افزایی با یکدیگر شکل می‌گیرد.
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این بستر امکان تدریس به دانش‌آموزان ناشنوا به دلیل قابلیت پخش ویدیویی است. از آنجا که دانش‌آموزان ناشنوا غالباً تنها هستند، یادگیری و تجربه می‌تواند برای آن‌ها گیج‌کننده و سخت باشد. آن‌ها حتی گاهی در مکالمات روزمره خود با هم‌سالان هم دچار مشکل شوند. از این رو معلمان به کمک این بستر و با راه‌اندازی بحث‌های گروهی، می‌توانند دانش‌آموزان ناشنوا را به شرکت در بحث و مشارکت بیشتر تشویق کنند.
BigBlueButton
«بیگ بلو باتن» یکی از اولین ورودی‌های بازار نرم‌افزار کلاس مجازی است. این پروژه از سال ۲۰۰۷ آغاز شد و در سال ۲۰۰۹ به عنوان یک پروژه منبع باز در دسترس همگان قرار گرفت. نرم‌افزار بیگ بلو باتن یکی از نرم‌افزارهای محبوب برگزاری کلاس برخط است. مهم‌ترین ویژگی که باعث شهرت این نرم‌افزار شده، تحت وب بودن آن است. به این صورت که کاربران برای شرکت در کلاس برخط به نصب برنامه‌های جانبی نیازی ندارند و یاددهنده و یادگیرنده می‌توانند صرفاً با یک لینک در کلاس شرکت کنند.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه نمایش و انواع فایل‌ها؛
- داشتن تخته یا وایت‌برد تعاملی؛
- امکان نظرسنجی؛
- امکان چت شخصی با افراد حاضر در جلسه؛
- امکان چت عمومی با دیگر کاربران؛
- امکان برگزاری آزمون برخط؛
- امکان شخصی‌سازی محیط کلاس؛
- تبادل صوت و تصویر؛
- بی‌نیازی از نصب برنامه خاصی؛
- امکان ایجاد اتاق‌های خصوصی در هر کلاس؛
- امکان پخش حداکثر 15 وبکم در یک زمان.
چالش‌های معلمان در استفاده از این نرم‌افزار
یکی از مشکلات رایج معلمان در استفاده از این نرم‌افزار در هنگام انتقال صدا رخ می‌دهد و صدا به صورت اکو در ویدیوکنفرانس‌های زنده پخش می‌شود. همچنین، هنگامی که مرورگر در صفحه سایت به مدت طولانی بدون اعمال تغییرات باز باشد، صفحه غیرفعال می‌شود و برای رفع این مشکل باید صفحه مرورگر را «رفرش» کرد و دوباره «لاگین» شد.
Vedamo
«ودامو» یک سیستم عامل کلاس برخط و سیستم مدیریت یادگیری است که برای تدریس برخط ساخته شده است. در واقع یک کلاس مجازی مبتنی بر مرورگر است و نیازی به بارگیری برای پیوستن به آن نیست. حتی می‌توان بدون ایجاد حساب کاربری با آن یک کلاس مجازی تشکیل داد.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- داشتن ابزارهای مشارکتی شامل تخته سفید؛
- داشتن اتاق‌های استراحت؛
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه نمایش؛
- امکان اشتراک‌گذاری رسانه‌ها و فایل‌ها.
SWAY
بعد از «پاورپوینت» و «پرزی»، شرکت «مایکروسافت» پلتفرم ارائه محتوای «سواِی» را در سال 2018 معرفی کرد. این بستر برای ایجاد خبرنامه‌ها، ارائه‌ها و اسناد پویا در عرض چند دقیقه، منحصر به فرد است و احساس یک وبسایت مدرن و سینمایی را به مخاطب می‌دهد. در این پلتفرم یادگیرندگان قادرند به راحتی فایلهای خود را از «وان درایو1» و یا هر جای دیگری که می‌خواهند اضافه کنند و یا محتوا را در «ورد» یا «وان نوت2» فقط با چند کلیک به یک سواِی پویا تبدیل کنند و حتی آن را توسط لینک «یوآرال» (URL) به سادگی به اشتراک بگذارند یا ویرایش کنند.
همچنین می‌توانند با انتخاب یک قالب، موضوع یا سند، بدون نیاز به تغییر بین زبانه‌ها و پروژه‌های خلاقانه‌ای برای ارائه خود ایجاد کنند.
WizIQ
«ویز آیکیو» یکی دیگر از نرم‌افزارهای کلاس برخط در حال گسترش بین کاربران است که امکان برگزاری کلاس مجازی مبتنی بر مرورگر را با گزینه «Flash» و «WebRTC» فراهم می‌کند. نکته مهم این نرم‌افزار آن است که برای شرکت در یک جلسه نیاز به بارگیری نرم‌افزار اضافی نیست.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه؛
- داشتن تخته سفید تعاملی؛
- امکان ضبط ابری؛
- امکان ضبط جریان کلاس مبتنی بر وب؛
- امکان نظرسنجی؛
- داشتن کیفیت صوتی و تصویری بالا.
Electa Live
«الکت لایو» نرم‌افزار کلاس برخط است که امکان مدیریت یادگیری را برای دوره‌های برخط فراهم می‌کند. مؤلفه سیستم مدیریت یادگیری، کار با این برنامه را برای برنامه‌ریزی کلاس‌های زنده راحت‌تر می‌کند.
ویژگی‌ها و امکانات مهم این نرم‌افزار
- امکان اشتراک‌گذاری صفحه؛
- امکان اشتراک‌گذاری فایل‌ها؛
- داشتن تخته سفید تعاملی؛
- امکان نظرسنجی؛
- امکان ضبط جریان کلاس؛
- داشتن ابزار حاشیه‌نویسی.
NSERTLEARNING
پلتفرم برخط «اینسرت لرنینگ» شرایطی تعاملی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد تا هر آنچه از دانش خود درک کرده‌اند، در قالب چند سؤال یا تفسیر از برداشت شخصی خودشان، در یک صفحه وب با دیگران به اشتراک بگذارند. همچنین، این پلتفرم به یادگیرندگان امکان اضافه‌کردن ویدیوی مربوط به متن را می‌دهد؛ به گونه‌ای که یادگیرندگان قادرند هر صفحه‌ای را در اینترنت انتخاب و آن را به یک درس تبدیل کنند تا محتوای مورد علاقه‌شان را به وجود آورند. معلمان نیز از طریق این بستر قادرند درس‌ها و سؤال‌های آزمون خود را ایجاد کنند و با در اختیار قراردادن کد از طریق «Google Classroom» بـه هـر دانـش‌آمـوز، بـه ره‌گیری عملکرد و فعالیت او در داشبورد شخصی خود بپردازند؛ به‌گونه‌ای که بتوانند هدف‌های آموزشی خاص خود را پیاده‌سازی کنند.
جمع‌بندی
آموزش هم، مانند سایر ابعاد زندگی، با پیشرفت فناوری شکل تازه‌ای به خود گرفته است. در سال‌های گذشته آموزش را فقط به‌صورت حضور در کلاس‌های درس داشتیم. اما با پیشرفت فناوری، آموزش‌های برخط و مجازی در ایران و جهان فراگیر شدند. لازمه اجرای صحیح این آموزش‌ها، کسب مهارت‌های ضروری برای فعالیت در محیط مجازی و نرم‌افزارهای مربوطه و مناسب تدریس و آموزش است. در شماره‌های بعدی مجله «رشد فناوری آموزشی» منتظر معرفی نرم‌افزارهای به‌نسبت ناآشنا و البته داخلی باشید.
پی‌نوشت‌ها
1. One Drive
2. One Note
3. Learning Management System