تربیت زیست محیطی
۱۴۰۱/۰۴/۲۰
از آنجا که دستیابی به محیط‌زیست سالم در هر کشوری با آگاهی‌های عموم مردم آن جامعه ارتباط دارد، آموزش حفظ محیط‌زیست در سطح بین‌المللی به اولویتی در حال رشد تبدیل شده است. در کشور ایران نیز در اصل پنجاهم قانون اساسی به حفاظت از محیط‌زیست و در بند چهارم از فصل اول سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، لزوم توجه به بحث «محیط‌زیست و بهداشت» تأکید شده است.
محیط‌زیست و طبیعت، موهبتی خداوندی است که برای بقای نسل بشر آفریده‌شده و به امانت در اختیار انسان قرار گرفته است. همه ما در بهره‌برداری از آن مسئول هستیم. از سالیان پیش، بحران‌های محیط زیستی فراوانی سراسر جهان و ایران را فراگرفته‌اند، به‌طوری که ایران یکی از ناپایدارترین کشورها شناخته شده است. در سال‌های اخیر، استان ایلام نیز دچار خشکسالی، ریزگردها، خشکی جنگل، آلودگی آب، انباشت زباله و نابودی تنوع زیستی شده است.
از آنجا که دستیابی به محیط‌زیست سالم در هر کشوری با آگاهی‌های عموم مردم آن جامعه ارتباط دارد، آموزش حفظ محیط‌زیست در سطح بین‌المللی به اولویتی در حال رشد تبدیل شده است. در کشور ایران نیز در اصل پنجاهم قانون اساسی به حفاظت از محیط‌زیست و در بند چهارم از فصل اول سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، لزوم توجه به بحث «محیط‌زیست و بهداشت» تأکید شده است.
آنچه می‌آید، برگرفته از یک پژوهش کیفی به روش کتابخانه‌ای و اسنادی است. جامعه آماری پژوهش شامل خبرگان و متخصصان تعلیم و تربیت و آموزش محیط‌زیست استان است. با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و قضاوتی، 24 همکار در این پژوهش پذیرفته و به‌عنوان نمونه هدف منظور شدند. ابزار اصلی پژوهش حاضر پرسش‌نامه است که در فرایندی چهار مرحله‌ای تهیه و اجرا شد. صحت و اعتبار آن در طول تعامل رفت و برگشت داده‌ها و تحلیل آن‌ها بین کارشناسان، مورد تأیید قرار گرفت. ابتدا در فضای مجازی با کارشناسان ارتباط برقرار شد و آمادگی لازم صورت گرفت. سپس در فرایندی چهار مرحله‌ای، پرسش‌نامه‌ای تهیه و از کارشناسان خواسته شد اقدامات و فعالیت‌های تربیت زیستمحیطی قابل اجرا را پیشنهاد دهند.
در پایان، نتایج حاصل از راندهای دلفی، به‌صورت 125 فعالیت و اقدام تربیتی متناسب با اهداف تربیتی آموزش زیستمحیطی در دوره تحصیلی متوسطه در مدرسه‌های ایلام شناسایی شد.
فعالیت‌های پیشنهادی
از نتایج پژوهش حاضر، شناسایی اقدامات و فعالیت‌های تربیتی قابل اجرا در مدرسه‌ها، برای عملی‌شدن هدف‌های تربیت زیستمحیطی است. مهم‌ترین فعالیت‌های تربیتی پیشنهادی به تفکیک اهداف تربیتی این دوره تحصیلی به این شرح آمده‌اند:
هدف اول: دانش‌آموز بتواند مسائل و مشکلات ملی و جهانی محیط‌زیست و کارکرد نهادهای اجتماعی و دوستدار محیط‌زیست را بشناسد.
- دانش‌آموز با مطالعه مسائل محیط‌زیست جهانی، منطقه‌ای و محلی، اثرات آن را در سلامت جامعه و زیست‌بوم‌ها ارزیابی و درک کند.
- دانش‌آموز با قوانین و کنفرانس‌ها و نهادهای حامی محیط‌زیست طبیعی و انسانی و عملکرد آن‌ها آشنا شود.
- نمایندگان سمن‌های زیستمحیطی دعوت شوند و گزارشی از عملکرد نهادهای مربوطه به دانشآموزان دعوت شود و پرسش و پاسخ انجام گیرد.
- انجمن اولیا جلسه بحث محیط‌زیست محله را با مشارکت دانشآموزان در مدرسه برگزار کند.
- دانشآموزان به‌صورت گروهی چالش‌های زیستمحیطی و راهکار مقابله با آن‌ها را در کلاس ارائه کنند.
- دانشآموزان با اجرای نمایش (پانتومیم) بحران‌های زیستی (کم‌آبی، ریزگرد و گاز گلخانه‌ای) را به چالش بکشند.
- دانشآموزان در بازدید از تأسیسات شهری، ضمن ارزیابی اثرات زیستمحیطی آن‌ها، گزارشی را به مدرسه و مسئولان ارائه دهند.
- معلم دانشآموزان را به شرکت در انجمن‌های محلی و مدرسه تشویق کند و حس مسئولیت‌پذیری آنان را برانگیزد.
- دانشآموزان با پیوستن به کانال‌ها و سایت‌های زیستمحیطی ملی و جهانی، اطلاعات و اخبار زیست محیطی را در کلاس گزارش دهند.
- کمپین مجازی دانشآموزان حامی گونه‌های زیستیِ در حال انقراض محلی و منطقه‌ای تشکیل شود.
هدف دوم: با شناسایی معیارهای محیط‌زیست سالم، تأثیر الگوی رفتاری خود و دیگران را بر محیط‌زیست محلی و منطقه‌ای ارزیابی کند
- اولیای مدرسه و معلم در مناسبت‌ها اهمیت محیط‌زیست و راهکارهای سلامت و حفاظت از آن را بیان کنند.
- دانشآموزان با مطالعه عناصر محیط‌زیست (گیاهان، جانوران، آب و خاک، و تنوع زیستی) آشنا شوند.
- بازدیدهای دوساعته از نهادها و مراکز تحقیقات زیستی در ساعات تدریس جغرافیا، زیست، انسان و محیط و بهداشت برگزار شوند.
- از دانشآموزان خواسته شود در بازدید و اردو به‌صورت گروهی گزارشی مستند از تأثیرات رابطه انسان و محیط تهیه و در کلاس ارائه کنند.
- جشن روز هوای پاک و پیاده‌روی والدین و دانشآموزان از خانه تا مدرسه برگزار شود و نکات آموزشی در صبحگاه ارائه شوند.
- از دانشآموزان خواسته شود همراه انجمن دانش‌آموزی، متناسب با هر مناسبت، در تهیه روزنامه دیواری، پوستر و ایده‌پردازی از محیط‌زیست سالم مشارکت کنند.
- مدرسه، نمایشگاه سبک زندگی اسلامی با محوریت بهره‌مندی بهینه و مراقبت از منابع محیط‌زیست را با کمک انجمن اولیا، خانواده و دانش‌آموز برگزار کند.
- گزارشی دوره‌ای از صرفه‌جویی در مصرف مدرسه و نتایج زیستی، اجتماعی و اقتصادی آن به دانشآموزان ارائه شود.
- از دانشآموزان خواسته شود میزان صرفه‌جویی در مصرف خانوار را محاسبه و به‌صورت دوره‌ای ارزیابی کنند و نتایج اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی آن را در کلاس بیان کنند.
- صفحه دیجیتال الکترونیکی یا پوستر و تصویر محیط‌زیست سالم، برای نمایش اطلاعات و نکات تربیتی در سالن مدرسه نصب شود.
- از دانشآموزان خواسته شود به‌صورت گروهی، با تهیه عکس و فیلم مستند، رابطه انسان و محیط‌زیست را ارزیابی و نتیجه آن را در کلاس بیان کنند.
- دانشآموزان در بحث کلاسی پیامدهای مثبت و منفی طرح‌های زیستمحیطی محلی و منطقه‌ای (راه‌سازی، آبخیزداری و کارخانه‌ها) را بررسی کنند.
- معلم از دانشآموزان بخواهد اثرات اقتصادی و زیستمحیطی تفکیک زباله، بازیافت، و صرفه‌جویی در مصرف خانگی را ارزیابی و نتیجه آن را در کلاس گزارش دهند.
هدف سوم: در طرح‌ها و برنامه‌های سالم‌سازی محیط‌زیست (محله یا مدرسه) مشارکت کند
- دانشآموزان در گروه‌های بهداشت‌یار به نوبت در مراقبت از وسایل بهداشتی مدرسه، بوفه، آب‌خوری و مایع دست‌شویی مشارکت کنند.
- از خانواده‌ها خواسته شود در گردش طبیعی و جنگل‌ها، همراه با فرزندان خود، با فعالیت نهال‌کاری و پاک‌سازی از محیط‌زیست مراقبت کنند.
- از خانواده‌ها خواسته شود در مصرف منابع صرفه‌جویی کنند و مبلغ صرفه‌جویی خود را به دانش‌آموز، به‌عنوان پس‌انداز، اهدا کنند.
- از دانشآموزان خواسته شود با پوشیدن لباس فصل از مصرف زیاد انرژی‌های گرمایشی و سرمایشی جلوگیری کنند.
- دانشآموزان به‌صورت گروه کلاسی در پاک‌سازی و زیبایی فضای مدرسه و نمازخانه مشارکت کنند.
- اردوی کوهنوردی با محوریت حفاظت از محیط‌زیست (پاک‌سازی جنگل و نهال‌کاری) برگزار شود.
- با نصب سطل‌های تفکیک زباله، زباله‌های بازیافتی و کاغذها جمع‌آوری شوند.
- از دانشآموزان خواسته شود برای فضای مدرسه گلدان اهدا کنند و خود مراقبت از آن را به عهده گیرند.
- بسیج دانش‌آموزی مدرسه اردوی جهادی حفاظت از محیط‌زیست را با مشارکت دانشآموزان برگزار کند.
هدف چهارم: روش‌هایی را برای بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی به‌کار گیرند
- از نور و هوای طبیعی برای روشنایی و خنکی هوای کلاس و مدرسه استفاده شود.
- از سبک زندگی پایدار، کالاهای بازیافتی و ابزارآلات هوشمند مصرفی، با کمک دانشآموزان، نمایشگاه عکسی برگزار شود.
- سطل تفکیک زباله در مدرسه قرار گیرد و زباله‌های بازیافتی در مدرسه جمع‌آوری شوند.
- گروه بهداشت‌یار دانشآموزان را به تهیه و تناول غذای سالم و گیاهی ترغیب کند و از مصرف ظرف‌های پلاستیکی و یک‌بارمصرف مانع شود.
- اولیای مدرسه از فعالان بخش بهداشت و سلامت محیط مدرسه قدردانی کنند.
- معلم در روز درخت‌کاری دانشآموزان را به پارک محله ببرد و روش نهال‌کاری را آموزش دهد.
- مسابقاتی با محوریت حفظ منابع محیط‌زیست و سلامت زیستمحیطی (عکاسی، طراحی، روزنامه دیواری، مستند و فیلم، مقاله‌نویسی و کتاب‌خوانی) برگزار شوند.
- به کمک انجمن اولیا و شورای مدرسه، برای والدین و دانشآموزان کارگاه آموزش سبک زندگی اسلامی و سلامت و حفاظت از محیط‌زیست برگزار شود.
- مدرسه با کمک دانشآموزان، بروشورهای آموزش زیستی تهیه و آن‌ها را در سطح محله توزیع کند.
- از خانواده خواسته شود زباله‌ها را تفکیک کنند و زباله بازیافتی را تحویل مراجع مربوطه دهند.
- از خانواده خواسته شود در همایش تهیه غذای سالم در مدرسه مشارکت کنند.
- اولیای مدرسه در حضور دانشآموزان در مصرف منابع و انرژی و کاغذ صرفه‌جویی کنند.
- شورا و انجمن دانش‌آموزی، در هنگام تعطیلی، لامپ اضافی، کولر و شوفاژ را خاموش کنند.
- ورزش و نرمش صبحگاهی اجرا و تنفس در هوای پاک تمرین شود.
- کتابخانه با کتاب‌ها، مجلات و بروشورهای آموزش محیط‌زیست تهیه و تجهیز شود.
- مسابقه کتاب‌خوانی با محور محیط‌زیست، بین کلاس‌ها برگزار شود و برندگان تشویق شوند و جایزه اهدا شود.
- دانشآموزان به‌صورت گروهی در طراحی و نقاشی دیوارهای مدرسه، با مضمون زیستمحیطی، مشارکت کنند.
* متن کامل مقاله و منابع آن در دفتر مجله موجود است.
۱۳۵۲
کلیدواژه (keyword):
رشد مدیریت مدرسه، پژوهش،محیط زیست و طبیعت،سند تحول بنیادین آموزش و پرورش،اهداف تربیتی آموزش زیست محیطی در دوره تحصیلی متوسطه،اهداف تربیتی آموزشی محیط زیست،