قطب کشوری ادبیات و علوم انسانی چگونه و از چه زمانی در پژوهش‌سرای دکتر حسابی تشکیل شد؟
پژوهش‌سرای دانش‌آموزی دکتر حسابی شهرستان آزادشهر در سال تحصیلی 97-96 به‌عنوان یکی از پژوهش‌سراهای برتر کشور انتخاب شد. از این رو به این پژوهش‌سرا در سال تحصیلی 98-97 پیشنهاد قطب کشوری ادبیات و علوم انسانی داده شد. ما اکنون به‌عنوان یکی از 11 قطب کشوری، فعالیت‌های مرتبط با حوزه ادبیات و علوم انسانی را متناسب با سیاست‌های وزارتخانه، برای همه دانش‌آموزان کشور برنامه‌ریزی می‌کنیم. ما در هر استان نماینده (رابط) تحت عنوان قطب استانی ادبیات و علوم انسانی داریم که از طریق آن همه پژوهش‌سراهای استان را در جریان برنامه‌هایمان قرار می‌دهیم.
ضرورت و جایگاه قطب ادبیات و علوم انسانی در پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی چیست؟
از دیدگاه مقام معظم رهبری، علوم انسانی جهت‌دهنده و فکرساز است و مسیر و مقصد حرکت جامعه را تعیین می‌کند. از این رو ما به دنبال آن هستیم که دانش‌آموزان علاقه‌مند و مستعد در حوزه ادبیات و علوم انسانی را شناسایی، جذب و هدایت کنیم. هدف ما نخبه‌یابی و نخبه‌پروری است.
در راستای تحقق اهداف قطب کشوری ادبیات و علوم انسانی چه اقداماتی انجام می‌دهید و این قطب تاکنون چه دستاوردهایی داشته است؟
ما برای توسعه کمی و کیفی علوم انسانی، ابتدا زمینه آشنایی دانش‌آموزان با علوم انسانی را فراهم می‌کنیم. سپس دانش‌آموزانی را که خلاقیت و ایده دارند، برای ارتقا شناسایی می‌کنیم. فعالیت‌های ما با عنوان «مسابقات و جشنواره علمی پژوهشی» در موضوعات متنوع و جذاب ادبی برای دانش‌آموزان برگزار می‌شوند. در سال اول فعالیت قطب، جشنواره در گرایش‌های نقاشی (ویژه ابتدایی)، قصه‌گویی (همه دوره‌ها)، روایتگری کوچه لاله شهید (متوسطه دوم)، نقاله‌خوانی (همه دوره‌ها) و داستان کوتاه تابش (همه دوره‌ها) برگزار شد. برای مثال در گرایش روایتگری، با هدف تقویت فرهنگ ایثار و شهادت بین نوجوانان، دانش‌آموزان کوچه‌ای را که با نام شهید نام‌گذاری شده بود معرفی و در مورد آن شهید روایتگری می‌کردند. در اولین جشنواره دانش‌آموزان مستعد زیادی را شناسایی کردیم و در حال تشکیل بانک اطلاعاتی برای هدایت آن‌ها هستیم. همچنین، مرتبط با گرایش‌های جشنواره، به همکارانمان در سراسر کشور آموزش می‌دهیم. ما مطابق اساسنامه قطب، برای شناسایی نیروهای فعال فرهنگی در حوزه ادبیات و علوم انسانی، به همه استان‌ها فراخوان دادیم تا افراد متخصص و علاقه‌مند این حوزه را به ما معرفی کنند. سپس با افراد معرفی شده مصاحبه و تعداد 12 نفر از آن‌ها را انتخاب کردیم. این 12 نفر، هم کارگاه‌های آموزشی ما را مدیریت می‌کردند و هم داوری جشنواره را بر عهده داشتند.
برای دومین جشنواره کشوری که در سال تحصیلی 1400-1399 برگزار شد، گرایش‌های نقاشی (دوره دوم ابتدایی)، مهارت خواندن (همه دوره‌ها)، قصه‌گویی (همه دوره‌ها)، روایتگری شهید زنده (متوسطه‌های اول و دوم)، مقاله‌نویسی با موضوع هویت (متوسطه دوم) و داستان کوتاه تابش (دوره‌های اول و دوم متوسطه) را ارائه کردیم.
یک لینک برای ارسال مستندات تجربه‌های دوساله از فعالیت‌های قطب کشوری ادبیات و علوم انسانی در اختیار قطب‌های استانی قرار دادیم تا بتوانیم دستاوردهایمان را به صورت کتاب تدوین کنیم و به چاپ برسانیم. لینک دیگری را نیز برای ثبت نام همکارانی اختصاص دادیم که در حوزه ادبیات و علوم انسانی کتاب یا مقاله نوشتند و در این حوزه توانمندند. تصمیم داریم بانکی اطلاعاتی از همکاران سراسر کشور که توانمندی ویژه‌ای در حوزه ادبیات و علوم انسانی دارند و علاقه‌مندند، تشکیل دهیم تا بتوانیم در سال آینده بر پایه خرد جمعی در مورد برنامه‌های قطب تصمیم بگیریم.
با توجه به شرایط کرونا، دومین جشنواره علمی پژوهشی قطب را با چه تغییراتی برگزار کردید؟
قطب در شرایط عادی هم نمی‌تواند برنامه حضوری برای کل کشور داشته باشد. ما در سال تحصیلی گذشته با ارتباط مجازی با دانش‌آموزان، برنامه‌ها و شیوه‌نامه‌هایمان را به اطلاع آنان رساندیم. در اپلیکیشن شاد و پیام‌رسان ایتا، چند کانال و گروه داشتیم که دانش‌آموزان زیادی از سراسر کشور عضو آن بودند. هر یک از کانال‌های تخصصی مجازی، از جمله کانال قصه‌گویی و کانال مهارت خواندن، به دانش‌آموزان علاقه‌مند به گرایش‌های گوناگون جشنواره اختصاص داشت. گروه مجازی ویژه‌ای نیز برای اطلاع‌رسانی به قطب‌های استان تشکیل شد. ما در قطب ادبیات و علوم انسانی بیش از 30 وبینار آموزشی برای دانش‌آموزان سراسر کشور برگزار کردیم. برای مثال، برای گرایش «نقاشی»، هم وبینار و هم کارگاه آموزشی زنده، ویژه دانش‌آموزان و معلمان علاقه‌مند، برگزار کردیم. قطب‌های استانی نیز با مدیریت ما به برگزاری وبینار و کارگاه آموزشی اقدام می‌کردند.
میزان استقبال و مشارکت دانش‌آموزان در برنامه‌های قطب را چه طور می‌بینید؟
میزان استقبال از برنامه‌های قطب به مسئولان قطب‌ها برمی‌گردد. در استان‌هایی که نماینده قطب با علاقه کار کرد، دانش‌آموزان بیشتری درگیر برنامه‌های قطب شدند و در نتیجه دانش‌آموزان مستعد بیشتری شناسایی شدند. همچنین از مدرسه‌هایی که مدیران آن با پژوهش‌سرا ارتباط تنگاتنگی دارند و ایده‌های خوبی به ما ارائه می‌کنند، دانش‌آموزان خوبی هم به ما معرفی می‌شوند. در غیر این صورت ممکن است خیلی اوقات استعداد دانش‌آموزان بالقوه بماند و فرصت شکوفایی و ارتقای آن فراهم نشود.
برای تقویت انگیزه حضور مؤثر دانش‌آموزان در فعالیت‌های قطب چه اقداماتی انجام می‌دهید؟
من به‌عنوان معلم با عشق و علاقه وارد آموزش‌وپرورش شدم و همیشه از انجام کارم لذت بردم. وقتی وارد پژوهش‌سرا شدم، با کمک همکاران، تیمی برای شناسایی دانش‌آموزان مستعد تشکیل دادم. دیدم وقتی دانش‌آموزان اعتماد‌به‌نفس به‌دست آوردند، خودشان کارهایشان را دنبال می‌کردند. مهم این است که ما معلمان به دانش‌آموزان باور داشته باشیم و به آن‌ها میدان دهیم. ما در پژوهش‌سرا از طریق انجمن‌های علمی و رابطانی که در هر مدرسه داریم، با دانش‌آموزان در ارتباط هستیم. کار نیروهای تخصصی پژوهش‌سرا آموزش دادن به انجمن‌های علمی است. وقتی انجمن‌های علمی تقویت شوند، دانش‌آموزان مستعد شناسایی می‌شوند. ما عضو گروه مدرسه‌های گوناگون در نرم افزار کاربردی شاد هستیم و سعی می‌کنیم با توجه به نیازهای دانش‌آموزان، مسابقات را برگزار کنیم. همچنین، برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان و حمایت از آن‌ها، ایده‌های دانش‌آموزان پژوهش‌سرا را برای تجاری‌سازی به پارک علم و فناوری معرفی می‌کنیم. دانش‌آموزانی را هم که در گرایش روایتگری فعال بودند، برای حضور در برنامه‌های فرهنگی سپاه، بسیج و بنیاد شهید معرفی کردیم.
در قطب چه بایدها و نبایدهایی باید لحاظ شوند؟
یکی از مهم‌ترین مسائل ما، معرفی کامل قطب به پژوهش‌سراهاست. لازم است مدیر کل آموزش‌وپرورش استان که رئیس قطب است، از قطب حمایت کند و آن را به رؤسای پژوهش‌سراها معرفی کند. ما در استان خود به دلیل همین حمایت‌ها نتایج خوبی به دست آوردیم. همچنین، لازم است وزیر آموزش‌وپرورش از مدیر کل بخواهد هم به لحاظ سخت‌افزاری و هم به لحاظ نرم‌افزاری در کنار قطب باشند. من به‌عنوان دبیر قطب نباید به دنبال ساختمان و تجهیزات قطب باشم، بلکه باید وقتم را روی برنامه‌ریزی بگذارم. اگر مسئولان از پژوهش‌سرا حمایت کنند، پژوهش‌سرا تقویت می‌شود و اگر پژوهش‌سرا تقویت شود، دانش‌آموزان مستعد شناسایی می‌شوند. یکی از مشکلات ما این است که می‌گویند اول نیروهای مدرسه‌ها پر شود، بعد به سراغ نیروهای انسانی پژوهش‌سرا برویم. اگر پژوهش‌سرا مدیر خوبی داشته باشد، می‌تواند نیروی انسانی توانمندی را وارد پژوهش‌سرا کند. در غیر این صورت ممکن است نیروهایی را به او تحمیل کنند که توانمندی لازم را ندارند، به کار پژوهشی علاقه‌مند نیستند و یا بیمارند.
از وظایف مدیرکل، معاون آموزشی و کارشناس امور پژوهش‌سرای هر استان این است که با توجه به گرایش‌های مسابقات، نیروهای تخصـصی را در سطح استان شناسایی کنند و در اختیار قطب استانی قرار دهند. با شناسایی نیروهای تخصصی در استان‌ها، داوری خوبی در مرحله استانی مســـابقات خواهیم داشت. وقتی داوری‌ها خوب باشند، آثار خوب به مرحله کشوری می‌آیند و دانش‌آموزان مستعد شناسایی می‌شوند و در بانک اطلاعاتی ما قرار می‌گیرند. یکی از معضلات ما این است که هم و غم بیشتر دانش‌آموزان، وارد‌شدن به رشته تجربی است. اگر پژوهش‌سرا تقویت شود، می‌توانیم استعداد دانش‌آموزان در سایر زمینه‌ها را هم شناسایی و هدایت کنیم.
در آخر بفرمایید معلمان چطور می‌توانند با شما تعامل سازنده و ارتباط اثربخش داشته باشند؟
معلمان می‌توانند با توجه به تخصص و تجربه‌شان دانش‌آموزان مستعد را به ما معرفی کنند. ما نیز می‌توانیم برای معلمان کارگاه‌های تخصصی و کلاس‌های ضمن‌خدمت برگزار کنیم. اگر معلمانی که توانمندی ویژه‌ای دارند و علاقه‌مندند به ما معرفی شوند، می‌توانیم از آنان به‌عنوان مدرس در کارگاه‌های آموزشی که در مدرسه‌ها برگزار می‌کنیم، کمک بگیریم. همچنین، از تجربه و تخصص آنان برای آموزش دانش‌آموزان سراسر کشور در مسابقات و جشنواره‌های علمی پژوهشی استفاده کنیم.