آموزش تلفیقی پس از کرونا

طبق فهرست یونسکو، اغلب مدرسه‌های دنیا به‌طور متوسط بین 40 تا 50 هفته تعطیل بودند. استفانی جیانینی2، دستیار آموزش‌و‌پرورش یونسکو، می‌گوید : «انتظار می‌رود حداقل 24 میلیون کودک و نوجوان در سراسر جهان، فقط به دلیل تأثیر اقتصادی بیماری کووید 19، در پساکرونا نیز به مدرسه برنگردند. بدون قرار دادن آموزش‌و‌پرورش در ستون برنامه‌های بهبودی در کنار بهداشت، مشکل فقر و شکاف‌های اجتماعی در جوامع افزایش می‌یابد». بنابراین، یکی از مشکلات دوران پساکرونا مشکلات اقتصادی است که احتمالاً موجب ترک تحصیل بسیاری از کودکان و نوجوانان می‌شود.

معضل دیگر دوران پساکرونا نحوه آموزش دانش‌آموزان است. سؤال ذهنی بسیاری از متخصصان تعلیم‌و‌تربیت آن است که آیا بعد از آنکه دانش‌آموزان به مدت ۴۵ هفته یا بیشتر که به‌صورت غیرحضوری در منزل آموزش دیده‌اند به مدرسه بازگردند، آموزش و روش‌های تدریس می‌تواند به دوران قبل از همه‌گیری کرونا بازگردد؟ آیا سلامت عاطفی و جسمی و شرایط روحی و روانی دانش‌آموزان مانند گذشته خواهد بود؟

بی‌شک یادگیری در منزل و رعایت فاصله اجتماعی، به رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان آسیب وارد کرده است. علاوه بر آن، ساعت کم آموزشی و نبود تعامل حضوری بین معلم و دانش‌آموزان، بر یادگیری دانش‌آموزان، به‌خصوص کودکان خردسال، صدمات جدی وارد کرده است. با وجود این، برخی از متخصصان تعلیم‌و‌تربیت بر این باورند که آموزش در خانه همچنین فرصت‌هایی برای رشد یادگیرندگان به وجود آورده است. این شرایط برای دانش‌آموزان این فرصت را مهیا کرد که بیاموزند چگونه یادگیرندگانی مستقل‌تر و مقاوم‌تر در برابر ابهامات و مشکلاتی باشند که در حین یادگیری با آن مواجه می‌شوند. همچنین، فرصتی برای آن‌ها مهیا شد تا یاد بگیرند «چگونه یاد بگیرند». در واقع، در مدرسه ‌به کمیت یادگیری و محتوای کتاب‌های درسی توجه می‌شود، اما میزانی برای آنکه بسنجیم دانش‌آموز تا چه حد مستقل‌تر شده است، نداریم. واقعیت آن است که یادگیری در دوران همه‌‌گیری کرونا هرگز متوقف نشد؛ اگرچه شکل و شیوه آن تغییر کرد.

قبل از همه‌گیری کرونا، بسیاری از دانش‌آموزان به ابزارهایی مانند موبایل و تبلت دسترسی بسیار محدودی داشتند. دانش‌آموزان اجازه آوردن گوشی تلفن همراه یا تبلت را در مدرسه نداشتند و به همین دلیل در معرض بسیاری از اطلاعات شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های اینترنت قرار نمی‌گرفتند و کار با بسیاری از نرم‌افزارها یا اپلیکیشن‌ها را نمی‌دانستند، اما در این دوران گوشی تلفن همراه ابزار آموزشی دانش‌آموزان شد. آن‌ها بدون هیچ محدودیتی، هفته‌ها از گوشی و سایت‌های اینترنتی استفاده کردند. دانش‌آموزان اکنون در مقایسه با دوران قبل از همه‌‌گیری کرونا، اطلاعات و مهارت بسیاری در به‌کارگیری فناوری در آموزش دارند و این مهارت روی انتظارات آن‌ها از معلم و برنامه درسی تأثیر چشمگیری گذاشته است.

یکی دیگر از تفاوت های بسیار مهم آموزش برخط در خانه و آموزش حضوری، شیوه ارزشیابی از آموخته‌های دانش‌آموزان است. در آموزش برخط، بسیاری از دانش‌آموزان این فرصت را پیدا می‌کنند که پاسخ سؤالات امتحان را از روی کتاب و یادداشت‌هایشان بنویسند، به عبارت دیگر، در بسیاری موارد، آزمون برخط مانند امتحان «کتاب باز3» برگزار شده است (به غیر از پایه‌های نهم و دوازدهم در نوبت دوم). لذا از میزان آموخته‌های دانش‌آموزان در دوران همه‌گیری کرونا برآورد درستی در دست نیست. هنوز برای ما مشخص نیست تا چه اندازه باید از برنامه‌های آموزشی مکمل برای جبران صدماتی استفاده کنیم که بر پیکره آموزش وارد آمده‌اند.

یادگیری تلفیقی در دوران کرونا و پساکرونا

اغلب متخصصان بهداشت معتقدند، بعد از واکسیناسیون عمومی نیز باید تا مدت‌ها شیوه‌نامه‌های بهداشتی (فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک و شست‌وشوی مکرر دست‌ها) رعایت شود. لذا تشکیل کلاس‌های حضوری، مانند قبل از همه‌گیری کرونا، امکان‌پذیر نیست. به باور بسیاری از متخصصان تعلیم‌و‌تربیت، یادگیری تلفیقی، قبل از دوران همه‌گیری کرونا یک انتخاب بود، اما در دوران کرونا و پساکرونا یک ضرورت است. اما یادگیری تلفیقی چیست؟

مفهوم یادگیری تلفیقی در دهه ۱۹۶۰ وارد ادبیات تعلیم‌و‌تربیت شد و به‌تدریج گسترش پیدا کرد؛ به‌ طوری که امروزه مدل‌های متعددی از یادگیری تلفیقی وجود دارند. در واقع، تعریف واحدی از یادگیری تلفیقی وجود ندارد که مورد پذیرش همه متخصصان تعلیم‌و‌تربیت باشد. برای مثال، دوزوبان4 و همکاران (۲۰۱۸) تعریف جدیدتری از یادگیری تلفیقی ارائه داده‌اند و یادگیری تلفیقی را ادغام آموزش چهره‌به‌چهره (حضوری) با آموزش برخط یا دیجیتال تعریف می‌کنند. تعریف‌های قدیمی‌تر به تلفیق آموزش حضوری و آموزش‌های مبتنی بر رایانه تأکید دارند. به‌طور کلی، می‌توان یادگیری تلفیقی را ادغام آموزش حضوری و برخط در نظر گرفت که می‌تواند به شیوه‌های متفاوت، با توجه به امکانات و شرایط آموزشی، اجرا شود، اما این شیوه‌ها باید عملی باشند.

در اوایل سال تحصیلی ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ برخی از مدرسه‌ها از آموزش تلفیقی برداشت نادرستی داشتند. در پی این موضوع، به مدت چند هفته موجی از سردرگمی و اخلال در کار آموزش پدیدار شد. به این ترتیب که معلم مجبور بود درس را، علاوه بر آنکه به‌صورت حضوری تدریس می‌کند، در منزل نیز به‌صورت برخط با دانش‌آموزان کار کند. به‌علاوه، معلم ‌باید تمام وقت به صورت غیربرخط پاسخگوی دانش‌آموزان و اولیایشان می‌بود. در برخی مدرسه‌ها نیز دانش‌آموزان به اختیار خود انتخاب می‌کردند به‌صورت حضوری یا برخط درس بخوانند و معلم مجبور بود درس را در مدرسه به‌صورت حضوری برای عده‌ای ارائه دهد و در منزل به‌صورت برخط برای عده‌ای دیگر تدریس کند. البته این روند آموزش، همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، بیشتر از چند هفته دوام نیاورد.

در برخی از کشورهای پیشرفته در فناوری‌های دیجیتال مانند آلمان، که از اینترنت پرسرعت بهره‌مند بودند، در مناطقی که شیوع بیماری کووید ۱۹ کمتر بود (مانند منطقه زرد)، دانش‌آموزان انتخاب می‌کردند به‌صورت حضوری درس بخوانند یا برخط. به این ترتیب که دانش‌آموزانی که در منزل بودند، به صورت هم‌زمان به کلاس حضوری در مدرسه متصل می‌شدند و در فعالیت‌های آموزشی کلاس شرکت می‌کردند. در این شرایط، معلم به تدریس دوباره به‌صورت برخط نیاز نداشت.

در کشور ما، وزارت آمـوزش‌و‌پـرورش بـرای آمــوزش برخـط اپلیکیشن شاد را طراحی و در اواخر سال تحصیلی 1399-1398 مورد استفاده قرار داد. با بروز‌رسانی شاد در سال تحصیلی 1400-1399 امکان استفاده پخش زنده در آن به وجود آمد، اما از آنجا که سرعت اینترنت دربرخی از نقاط محدود بود، در عمل امکان استفاده از پخش زنده کمتر محقق می‌شد. لذا در مناطق زرد نیز آموزش صرفاً به شیوه برخط اجرا شد.

جمع‌‌بندی

با توجه به شروع واکسیناسیون در کشور، احتمالاً در سال تحصیلی 1401-1400 جامعه از ایمنی نسبی برخوردار خواهد شد. با وجود این، تا مدتی باید فاصله اجتماعی حفظ شود. لذا مدرسه‌ها، با توجه به تراکم بالای دانش‌آموزی، امکان تشکیل کلاس‌های حضوری برای همه دانش‌آموزان را ندارند. بنابراین، اجرای آموزش تلفیقی ضروری به نظر می‌رسد. پیشنهاد می‌شود ساعات کلاس‌های حضوری تقلیل یابد (برای مثال، دانش‌آموزان می‌توانند در هر ماه دو هفته در کلاس‌های حضوری و دو هفته در کلاس‌های برخط شرکت کنند). در هر صورت، برنامه به هر شکلی که تدوین شود، به نظر می‌رسد باید بخشی از ساعات آموزشی به صورت برخط تشکیل شود.

پی‌نوشت‌ها

1. اطلاعات این جدول از سایت یونسکو گرفته شده است:

https://en.unesco.org/covid19/educationresponse

2. Stefania Giannini (Assistant Director-General for Education, UNESCO)

3. Open book

4. Dziuban

منابع

1. Ngogi Emmanuel Mahaye (2020). The Impact of COVID-19 Pandemic on Education: Navigating Forward the Pedagogy of Blended Learning:

2.19_Pandemic_on_South_African_Education_Navigating_Forward_the_Pedagogy_of_Blended_Learning

3. Dziuban, C., Graham, C. R., Moskal, P., Norberg, A., & Sicilia, N., (2018). Blended learning: The new normal and emerging technologies. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 15(3). Retrieved from http://doi.org/10.1186/s41239- 017-0087-5.

4. Education: From disruption to recovery: https://en.unesco.org/covid19/educationresponse

5. Time to roll out education’s recovery package: https://en.unesco.org/news/time-roll-out-educations-recovery-package.

6. Hrastinski, S., (2019). What do we mean by blended learning? Technology Trends Washington, 7. 63(5).