مقدمه
تدریس با رویکرد تلفیقی به معنی در هم آمیختن موضوعات درسی یا همان حوزه‌های محتوایی مواد درسی در یک یا چندپایه است؛ مثلاً آمیختن محتوایی درس قرآن با درس هدیه‌های آسمانی، ریاضی، فارسی و هنر در یک جلسه آموزشی. تلفیق به‌معنای کوشش برای ایجاد ارتباط، اتصال و در نهایت یکپارچگی در تجربه‌های یادگیری دانش‌آموزان است. برنامه درسی دوره ابتدایی در چند دهه اولِ مطرح‌شدن این رویکرد، کانون انحصاری توجه در برنامه‌ریزی درسی با رویکرد تلفیقی را تشکیل می‌داد (مهرمحمدی، ۱۳۹۳).
همانطور که می‌دانیم، دانش‌آموزان در دوره ابتدایی در مرحله تفکر عینی به سر می‌برند. بنابراین تدریس در این دوره باید بر امور عینی مبتنی باشد؛ اما چگونه؟
در تدریس به‌صورت تلفیقی، دانش‌آموزان فرصت پیدا می‌کنند مفاهیم یادگرفته‌شده را در موقعیت‌ها و زمینه‌های متعدد به کار گیرند. مهم این است که از خود دانش‌آموزان بیش از همه در جریان یاددهی ـ یادگیری استفاده شود و از دادن پاسخ‌های یکنواخت قالبی و کلیشه‌ای پرهیز شود تا آنان بیش از پیش به سوی تفکر و خلاقیت حرکت کنند (نیلی احمدآبادی، علی‌آبادی و رهبر، ۱۳۸۹).
سدِ راه
از مهم‌ترین مانع‌های به کارگیری رویکرد تلفیقی در دوره ابتدایی، موضوع‌محوربودن برنامه درسی دوره ابتدایی است که آموزش را از انعطاف‌های لازم دور کرده و تمرکز اصلی را بر موضوعات و محتوای از پیش طراحی شده گذاشته است. همچنین، وجود کتاب‌های درسی مستقل و مجزا برای هر درس، ارتباط و پیوند محتوای درس‌ها را با یکدیگر ضعیف کرده و زمینه را برای تحرک معلمان و فرایند آموزش سخت‌تر کرده است.
به دنبال چه هستیم؟
آموزش در دوره ابتدایی بیشتر متوجه مفاهیم عام و پایه در هر یک از رشته‌های علمی است. لذا می‌توان برنامه‌های درسی را به‌صورت درهم‌تنیده و با پیوندزدن موضوعات درسی و تأکید بر مهارت‌های اجتماعی و تربیتی تنظیم کرد. دانش‌آموزان دوره ابتدایی مفاهیم را به‌صورت یکپارچه دریافت می‌کنند و قادر نیستند آنچه را به‌صورت مجزا از هم آموزش می‌بینند، به هم پیوند بزنند. به همین دلیل، در روند یادگیری با موانع بسیاری مواجه می‌شوند. برنامه‌های درسی موجود، مفاهیم را به‌صورت مجزا به کودک منتقل می‌کنند و انتظار می‌رود خود دانش‌آموزان ابتدایی بین مفاهیم گوناگون در ذهن ارتباط برقرار کنند. تلفیق علوم و متناسب‌کردن آن‌ها با توانایی و علاقه‌های دانش‌آموزان موجب تحقق یادگیری معنادار می‌شود. در برنامه‌های درسی که در آن‌ها موضوعات با یکدیگر تلفیق می‌شوند، مرزهای از قبل تعیین‌شده در درس‌ها از بین می‌روند. با توجه به مطالب گفته‌شده و چنانچه به دنبال یادگیری عمیق و همچنین معنادار در بین دانش‌آموزان هستیم، آموزش تلفیقی بهترین گزینه در این زمینه است.
گام‌به‌گام با معلم تا اجرای تدریس تلفیقی
1. مطالعه دقیق کتاب‌ها و محتوای آن‌ها، به‌منظور تشخیصِ اینکه چه موضوعاتی را می‌توان با رویکرد تلفیقی تدریس کرد.
2. انتخاب بهترین موضوعات، آن‌هایی که از نظر زمان تدریس به هم نزدیک باشند.
3. مطالعه عمیق موضوعات انتخاب‌شده به‌منظور اشراف بر تدریس.
4. مشخص‌کردن مفاهیم کلیدی هر درس.
5. تعیین غایت‌های آموزشی یا همان انتظاراتی که از دانش‌آموزان می‌رود.
6. تعیین فعالیت‌هایی که موضوعات انتخاب‌شده را پوشش دهند؛ یعنی تکالیف یا فعالیت‌هایی را تعیین کنید که دانش‌آموزان با انجام آن‌ها مفاهیم مشخص‌شده را تقویت کنند و از طریق انجام این فعالیت یا تکلیف به یادگیری عمیق برسند.
مزایای آموزش تلفیقی
- وجود تفاوت در سطوح تلفیق برنامه درسی (محتوامدار یا فرایندمدار).
- جالب‌تر، مفیدتر و برانگیزاننده‌تربودن آموزش تلفیقی برای دانش‌آموزان، نسبت به روش حضوری.
- پیشرفت تحصیلی بیشتر و عملکرد تحصیلی بهتر دانش‌آموزانی که در معرض آموزش تلفیقی قرار دارند.
- گسترش و بهبود روابط دانش‌آموزان با یکدیگر و با معلم.
بهتر است در طراحی دوره آموزشی، بر طراحی مهارت‌ها به شیوه آموزش تلفیقی تأکید شود. همچنین، معلمان باید بتوانند ضمن داشتن خلاقیت و توانایی کار گروهی، محیطی مناسب و غنی برای اجرای برنامه آموزش تلفیقی برای دانش‌آموزان تدارک ببینند.
جمع‌بندی
برنامه درسی تلفیقی صبغه دوره‌ای و اختصاص به دوره خاصی ندارد. با وجود این، هر چند در نمونه‌های تجربی، رویکرد تلفیقی در تمام سطوح و دوره‌های تحصیلی، حتی در سطح دانشگاه، نیز دیده شده است، اما متداول‌ترین کاربرد این برنامه در دوره‌های پیش‌دبستان، ابتدایی و متوسطه اول است (یاقوتی، جوادی‌پور و خسروی، ۱۳۹۲). در حال حاضر، به اشتباه در اکثر مواقع تدریس یک ماده درسی در هر پایه مجزا و مستقل از دیگر دروس یک کلاس انجام می‌پذیرد، زیرا گاهی معلمان گمان می‌کنند هر جلسه آموزشی در جدول ساعات درسی، به یک ماده درسی در یک پایه اختصاص دارد و الزاماً هیچ‌گونه ارتباطی با سایر مواد درسی پایه تحصیلی ندارد!
منابع
1. مهرمحمدی، محمود (1393). مفهوم‌شناسی تلفیق در برنامه‌ریزی درسی. دانشنامه ایرانی برنامه درسی.
2. نیلی احمدآبادی، محمدرضا؛ رهبر، امیر؛ علی‌آبادی، خدیجه (1389). بررسی تأثیر برنامه درسی تلفیقی و غیرتلفیقی بر یادگیری دانش‌آموزان پایه سوم ابتدایی در درس علوم تجربی با روش قصه‌گویی تلفنی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
3. یاقوتی، حمیده؛ جوادی‌پور، محمد؛ خسروی، علی‌اکبر (1392). رویکرد تلفیقی در برنامه درسی تربیت‌بدنی مقطع ابتدایی. تبیین امکان از دیدگاه متخصصان. دو فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی. 2 (1).