مقدمه
انسان‌ها از آغاز دهه 1940 به‌صورت انبوه پلاستیک تولید کردند و این تولید در سال‌های بعد افزایش گسترده‌ای یافت. حدود 20 تا 25 درصد از پلاستیک‌هایی که وارد محیط زیست می‌شوند، طول عمر متوسطی دارند اما بیشتر پلاستیک‌ها بسیار پایدارند و ممکن است برای دهه‌ها یا حتی هزاران سال، شکل پلیمری خود را حفظ کنند و روی محیط زیست اثرهای نامطلوبی به جا بگذارند.
از آنجا که ریزپلاستیک‌ها1، به‌عنوان موادی مصنوعی و سازنده وسایل پلاستیکی، موادی زیست تخریب‌ناپذیرند از جمله تهدیدهای جدی برای محیط زیست به‌شمار می‌آیند.
نگاهی به ریزپلاستیک‌ها
پلاستیک‌ها، پلیمرهای آلی مصنوعی هستند که از پلیمرشدن مونومرهای استخراج شده از نفت خام و گاز ایجاد می‌شوند.
برخی از رایج‌ترین پلیمرهای پلاستیکی موجود در محیط زیست عبارت اند از: پلی- استایرن، اکریلیک، پلی‌اتیلن (موجود در شوینده‌ها و پاک کننده‌های صورت) پلی- وینیل‌کلرید، پلی‌استر و ...
ریزپلاستیک‌ها را می‌توان به دو دسته کلی به این شرح تقسیم کرد:
٭ ریزپلاستیک‌های اولیه که در اندازه‌های میکروسکوپی تولید و در انواع مختلف پاک کننده‌های صورت، ابزار تمیز کننده قایق و به‌عنوان ناقل برای داروها استفاده می‌شوند.
٭ ریزپلاستیک‌های ثانویه که از تخریب شیمیایی، مکانیکی و نوری پلاستیک‌ها تشکیل می‌شوند.
ورود به محیط زیست
ریزپلاستیک‌ها برای استفاده در کارخانه‌ها به نقاط مختلفی از دنیا فرستاده می‌شوند. ممکن است در جریان فرایند ساخت، آزاد شوند یا هنگام حمل و نقل از راه دریا، به آب‌ها وارد شوند. ذره‌های این مواد با ورود به چرخه آبی جهان، به سرعت با جریان آب جابه‌جا می‌شوند و با تجمع در این سیستم شروع به تخریب می‌کنند.
کره زمین پنج چرخاب مهم دارد که به‌عنوان مراکز جمع‌آوری ریزپلاستیک‌ها عمل می‌کنند که از آن میان، مرکز اصلی تجمع ریزپلاستیک‌ها، چرخاب اقیانوس آرام است. بیشترین میزان آلودگی در این ناحیه است و به آن زباله‌دان اقیانوس آرام گفته می‌شود.
چرخاب‌ها آلودگی‌های مختلفی را دربرمی‌گیرند اما زیست تخریب‌ناپذیربودن ریزپلاستیک‌ها، آن‌ها را در میان مهم‌ترین منابع آلوده‌کننده قرار می‌دهد.
چگونگی اثرگذاری ریزپلاستیک‌ها
دانه‌های موجود در خمیردندان‌ها یا مواد موجود در لوازم آرایشی و پاک‌کننده‌های صورت، معمولاً از نمونه‌هایی از ریزپلاستیک‌ها هستند برخی از این مواد پس از ورود به فاضلاب و پیوستن به این زباله‌دان بزرگ می‌توانند ارتش پلاستیکی بزرگی تشکیل دهند.
تکه‌های پلاستیکی بزرگ‌تر مانند کیسه‌های پلاستیکی خرید روزمره یا بطری‌های آب و ... هم می‌توانند از خشکی به آب منتقل شوند و در گذر زمان به انواعی از ریزپلاستیک‌ها تبدیل شوند. در این حال ریزپلاستیک از راه کارخانه‌ها به آب منتقل نشده بلکه در نتیجه تخریب، به محیط راه یافته است. این ریزپلاستیک‌ها اگر به اندازه کافی مخرب نباشند با انواع دیگر ریزپلاستیک پیوند شیمیایی تشکیل می‌دهند یا با چسبیدن به سطح و حفره زباله‌های موجود در آب، باعث سمی شدن آن می‌شوند.
انباشته شدن ریزپلاستیک‌ها در آب‌ها از چنان گستردگی‌ای برخوردار است که زباله‌دان بزرگ اقیانوس آرام با وسعت کنونی در حد ایالت تگزاس، دیری نمی‌پاید که به اندازه‌ای در حد کل قاره آمریکا برسد.
گردش و جریان این سموم در آب‌ها، دسترس‌پذیری آن‌ها را برای ماهی‌ها، لجن‌خوارها، پرنده‌های ماهی‌خوار، نهنگ‌ها و دیگر موجودات آسان می‌کند. این موجودات از ذره‌های شناور موجود در آب را، که به تخم ماهی‌ها و غذا شبیه هستند تغذیه می‌کنند.
هنگامی که ریزپلاستیک‌ها به بدن این موجودات راه می‌یابند نه‌تنها سموم ناشی از آن‌ها در بدنشان آزاد می‌شود، مشکلات تغذیه‌ای نیز ایجاد می‌کنند؛ از آنجا که این مواد در بدنشان هضم نمی‌شوند، احساس سیری کاذب می‌کنند و همین عامل باعث مرگ آن‌ها می‌شود. از سوی دیگر، در زنجیره غذایی زمانی که موجودی، موجود دیگری را به‌عنوان غذا می‌خورد، ریزپلاستیک‌ها و سموم ناشی از آن امکان انتقال پیدا می‌کنند. در نتیجه سلامتی همه موجودات در آن زنجیره غذایی به خطر می‌افتد، زندگی دریایی مختل می‌شود و زیستگاه اقیانوس‌ها تغییر می‌کند. گفتنی است هنوز همه اثرهای زیانبار ریزپلاستیک‌ها برای ما شناخته نشده‌اند.
نتیجه‌گیری
با آگاهی از چنین اثرهای زیانبار پلاستیک‌ها بر محیط زیست و سلامتی حیوانات و انسان‌ها چگونه می‌توانیم از گسترش این وضعیت جلوگیری کنیم؟
این کار شاید در گام نخست، محال و زمان‌بر باشد اما با تغییرات کوچک جمعی، می‌توان این هدف بزرگ را عملی کرد که نمونه‌هایی از آن به این قرارند:
بازیافت بیشتر مواد پلاستیکی، استفاده از مواد شیشه‌ای، کاغذی یا مواد زیست تخریب‌پذیر به جای بسته‌بندی‌های پلاستیکی، عدم استفاده از خمیر دندان‌ها و مواد پاک‌کننده صورت که حاوی میکروپلاستیک‌ها هستند، فرهنگ‌سازی و .... با این قدم‌های به ظاهر کوچک می‌توان نقش ارتش بزرگ پلاستیکی را در طبیعت کمرنگ کرد تا محیط زیست بار دیگر، به حافظان اصلی خود تعلق پیدا کند.
طرح ابتکاری جالب روی کیسه‌های خرید با شعار «بسته‌های پلاستیکی مرگ اورند»، با تصویر حیواناتی که قربانی پلاستیک‌های موجود در محیط زیست شده‌اند، بار دیگر به ما یادآوری می‌کنند که استفاده بی‌رویه از مواد پلاستیکی و رها کردن آن‌ها در طبیعت به نابودی محیط زیست، حیوانات و در نهایت خودمان می‌انجامد.
پی‌نوشت
1. microplastic
منابع
1. Rogers, K. (2019, April 22). Microplastics. Retrieved June 24, 2019
2. Microplastics: Your Environment, Your Health | National Library of Medicine. (n.d.). Retrieved June 24, 2019
3. US Department of Commerce, & National Oceanic and Atmospheric Administration. (2016, April 13). What are microplastics?
4. "Plastics International". www.plasticsintl.com. Archived from the original on 24 March 2017
5. Cole, M.; Lindeque, P.; Halsband, C.; Galloway, T.S. a review. Mar. Pollut. Bull. 2011, 62,2597.
6. Hopewell, J.; Dvorak, R.; Kosior, E.Trans. R. Soc. B,2009, 364 (1526), 2115.
7. Browne, M.A.; Dissanayake, A.; Galloway, T.S.; Lowe, M.D.; Thompson, R.C. Environ. Sci. Technol. 2008, 42 (13), 5026.
8. Browne, M.A.; Galloway, T.; Thompson, R.C. Integr. Environ. Assess. Manage. 2009, 3 (4), 559.–
9. Browne, M.A.; Crump, P.; Niven, S.J.; Teuten, E.; Tonkin, A.; Galloway, T.; Thompson
R.C. Environ. Sci. Technol. 2011, 45 (21), 9175.