تحلیل محتوای کتاب‌های قرآن دوره ابتدایی

بنابر آنچه گفته شد، لازم است برای شناخت و استفاده‌ی بهتر از کتاب‌های درسی، به تحلیل و بررسی آن‌ها بپردازیم. یکی از این کتاب‌ها قرآن است که متناسب با هر پایه، محتوای خاصی دارد. برخی از مباحثی که بر آن تأکید شده، عبارت است از: توحید، نبوت، امامت، معاد، اخلاق اسلامی، احکام و آداب اسلامی.

بعد از بیان هدف کلی پژوهش، این سؤال مطرح می‌شود که کتاب‌های قرآن ابتدایی تا چه میزان توانسته است به این مباحث بپردازد؟

یافته‌های پژوهش

این پژوهش شامل تحلیل کمی کتاب‌های قرآن دوره‌ی ابتدایی بر اساس مباحث توحید، اخلاق اسلامی، نبوت، امامت، معاد، احکام و آداب اسلامی است. ابتدا مجموع فراوانی‌های به ‌دست‌آمده براساس مؤلفه‌های یادشده از کتاب درسی نوشته شد و سپس با گرفتن میانگین، درصد هر مؤلفه‌ به دست آمد.

نتایج به‌دست آمده از جدول توزیع مؤلفه‌های پژوهش در صفحه‌ی بعد نشان می‌دهد، بیشترین درصد مباحث قرآن‌های دوره‌ی ابتدایی مبحث توحید وکمترین آن‌ها مبحث معاد است.

٭ دانش‌آموزان با ورود به مدرسه، زندگی اجتماعی را به‌طور رسمی آغاز می‌کنند. آن‌ها در مدرسه تحت تعلیم‌وتربیت هستند و از آنجا که دانش‌آموزان ما در جامعه‌ی اسلامی زندگی می‌کنند، لازم است با مباحث مهمی که در زندگی آن‌ها نقش دارند، آشنا شوند.

سید محمدعلی شریعتی، مسعود جعفری‌نژاد، و احمد آذین (1398) در تحقیق خود با عنوان «نقش آموزه‌های امامت شیعه در تقویت هنجارهای سرمـایه‌ی اجتمـاعی» نشـان دادند، آمـوزه‌هـای امـامت شیعه در گسترش مهـم‌ترین مـؤلفه‌های هنجارهای سرمایه‌ی اجتماعی، یعنی همیاری، مدارای اجتماعی، تقویت ارزش زندگی و حمایت اجتماعی مؤثرند.

عشرت پرپنجی (1397) در تحقیق خود با عنوان «ارتباط سبک زندگی اسلامی و تمدن اسلامی» نشان داد، بحث درباره‌ی سبک زندگی و آداب اسلامی در جامعه‌ی کنونی ما ضروری است. هر جامعه‌ای زمانی می‌تواند محصول و ثمره‌ی جهان‌بینی و ایدئولوژی خود را به دیگران نشان دهد که روش زندگی اجتماعی او با باورها و ارزش‌هایش متناسب باشد.

علی‌محمد قاسمی (1395) در تحقیق خود با عنوان «پیامدهای انکار معاد در قرآن» نشان داد، پس از توحید، بیشترین آیات قرآنی به موضوع «معاد» مربوط‌اند، زیرا ایمان به معاد ضامن اجرای قوانین الهی و زمینه‌ساز نیل آدمی به کمال نهایی و سعادت ابدی است.

محمد ایزدی‌تبار (1390) در تحقیق خود با عنوان «اثبات ضرورت نبوت از دیدگاه فیلسوفان» نشان داد، از مهم‌ترین و مؤثرترین اصول و ارکان استوار ادیان، نبوت و هدایت مستمر رسالت است.

رسول جعفریان (1385) در تحقیق خود با عنوان «جایگاه و اهمیت توحید و اخلاق در سیر دعوت رسول خدا(ص)» نشان داد با نگرشی به سیر دعوت رسول خدا(ص) و رهنمودهای قرآنی، می‌فهمیم که حضرت حق در این مسیر، ابتدا به توحید، سپس به اخلاق و پس از آن دو به احکام و فقه توجه دارد.

مطابق با این پژوهش مشخص شد، همه‌ی این مباحث از اهمیت لازم برخوردار است و در زندگی دانش‌آموزان و شکل‌گیری شخصیتشان مـؤثر است و به برخـی از این مبـاحث توجه کـمتری شده است. کتاب درسی به‌عـنوان یک ابـزار رایـج آموزشی در کلاس درس، با فراهم‌کردن موقعیت‌های متفاوت و قراردادن مطالب در دسترس فراگیرنده، به کسب تجربه‌ی بالا منجر می‌شود. با توجه به اهمیت این ابـزار مـهم آمـوزشی، بررسی و تحلیل محتوای آن نیز ضروری است (ابن علی چرمهینی،1393).

منابع

1. کتاب‌های درسی قرآن دوره‌ی ابتدایی. اداره‌ی کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی. تهران.

2. نوریان، محمد (1395). تحلیل کمی و کیفی محتوای کتاب‌های درسی. انتشارات شورا. تهران.

3. محمدتقی شریعتمداری (1383). توحید از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه. نشریه‌ی سفینه. دوره‌ی 1. شماره‌ی 4.

4. محمدصادق علیپور. حسن یوسفیان (1390). بررسی تطبیقی فلسفه‌ی امامت از منظر شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی. نشریه‌ی اندیشه‌ی نوین دینی. دوره‌ی 7. شماره‌ی 24.

5. جعفریان، رسول (1385). جایگاه و اهمیت توحید و اخلاق در سیر دعوت رسول خدا (ص).

6. ایزدی تبار، محمد (1390). اثبات ضرورت نبوت از دیدگاه فیلسوفان.

7. علی‌محمد قاسمی (1395). پیامدهای انکار معاد در قرآن.

8. سید محمدعلی شریعتی. مسعود جعفری‌نژاد. احمد آذین (1398). نقش آموزه‌های امامت شیعه در تقویت هنجارهای سرمایه‌ی اجتماعی.

9. عشرت پرپنجی (1397). ارتباط سبک زندگی اسلامی و تمدن اسلامی. مجله‌ی رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی. شماره‌ی 106.