استاندارد ۱
معلم باسواد اطلاعاتی نیاز اطلاعاتی را تعریف و بیان و برای بازیابی اطلاعات ابزارها و راهکارهایی را انتخاب می‌کند.
شاخص‌های عملکردی
الف) نیاز اطلاعاتی را تشخیص می‌دهد.
نتایج حاصل
- شناسایی اطلاعات موردنیاز. شناسایی نیاز اطلاعاتی با بیان یک موضوع در حوزه مناسب، مثل ارائه طرح درس.
- تعیین عواملی که این نیاز اطلاعاتی را تحت تأثیر قرارمی‌دهند. مثل ماهیت، میزان و شکل اطلاعات موردنیاز مخاطب دانش‌آموز.
- بررسی منابع اطلاعاتی به منظور آشنایی با دامنه نیاز اطلاعاتی
شناسایی انواع مواد و منابع قابل دسترس مثل دایره‌المعارف‌ها، و مقالات خبری برخط تخصصی معتبر و ارزیابی‌شده
- تعریف یا اصلاح نیاز اطلاعاتی برای دستیابی به منابع اطلاعاتی جدید و مدیریت جستوجو
ب) نیاز اطلاعاتی را بیان کند.
نتایج حاصل
- برای تدوین و روشن‌کردن نیاز اطلاعاتی، سؤالاتی کلیدی تنظیم می‌کند.
- نیاز اطلاعاتی را به مفاهیم و واژه‌های جزئی خرد می‌کند.
- کلمات مترادف و جایگزین را که نشان‌دهنده مفاهیم جزء است، انتخاب و از آن‌ها استفاده می‌کند.
پ) برای برآوردن نیاز اطلاعاتی، راهبردهایی را انتخاب می‌کند.
نتایج حاصل
- حوزه‌هایی را که دانش را سازمان‌دهی می‌کنند، می‌شناسد و تأثیر آن‌ها را بر شیوه جستوجو و دسترسی به اطلاعات موردنیاز می‌داند.
- می‌داند اطلاعات رشته‌های علوم تربیتی، علوم اجتماعی و حوزه‌های مرتبط به‌طور رسمی و غیررسمی چگونه تولید، سازمان‌دهی، اشاعه، دسترس‌پذیر و نگهداری می‌شوند.
- برای برآوردن نیاز اطلاعاتی، ارتباط آن با رشته‌های دیگر را هم در نظر می‌گیرد.
- انجمن‌ها، مؤسسات، سازمان‌ها، بنگاه‌های دولتی و موقعیت‌ها و افراد کلیدی را برای کشف، بازیابی، و تحلیل اطلاعات می‌شناسد. مثل فهرست انجمن‌های علمی که در سایت اداره کتابخانه سازمان پژوهش به نشانی lib.oerp.ir ارائه شده است.
- برای برآوردن نیاز اطلاعاتی ارزش و عامل بالقوه انواع منابع اطلاعاتی را در نظر می‌گیرد.
ت) برای پیدا کردن اطلاعات ابزارهایی را انتخاب می‌کند.
نتایج حاصل
- می‌داند شکل و نوع دلخواه اطلاعات موردنیاز از کجا قابل دسترس است و چگونه می‌توان به آن‌ها دسترسی داشت (جایابی منابع برای موضوع انتخاب‌شده).
- می‌داند اطلاعات کتاب‌شناختی مقالات علمی انگلیسی را می‌توان در پایگاه اریک (مرکز اطلاعات منابع اطلاعاتی آموزش‌وپرورش1) بازیابی کرد.
پوشش موضوعی: تعلیم و تربیت شامل آموزش ابتدایی و پیش‌دبستانی، آموزش بزرگ‌سالان، آموزش فنی‌وحرفه‌ای و مدیریت آموزشی است.
می‌دانـد از طریـق سـایـت مرکـز ملـی آمــار به نشانی https://www.amar.org.ir/ می‌توان به آمار آموزش‌وپرورش دسترسی داشت.
همچنین، دسترسی و قابلیت استفاده از منابع اطلاعاتی را تعیین می‌کند و منابع قابل دسترس را از طریق کتابخانه‌های عمومی و یا کتابخانه‌های تخصصی دیگر اطلاع‌یابی می‌کند.
استاندارد ۲
معلم با سواد اطلاعاتی اطلاعات را بر اساس تناسب آن‌ها با نیاز اطلاعاتی خاص و عمومی خود، جایابی و انتخاب می‌کند.
شاخص‌های عملکردی
الف) اطلاعات را جایابی می‌کند.
نتایج حاصل
- ابزارهایی را انتخاب می‌کند که دسترسی به اطلاعات را در انواع شکل‌ها ارائه می‌کنند.
- از این ابزارها برای دسترسی به اطلاعات استفاده می‌کند.
- برای جایابی اطلاعات، راهبردهای کارآمد را انتخاب و از آن‌ها استفاده می‌کند.
- از اطلاعات سازمان‌دهی‌شده و طرح‌های رده‌بندی گوناگون استفاده می‌کند. مثل رده‌بندی کتابخانه کنگره.
- از راهبردهای جست‌وجوی پیشرفته در انواع نظام‌های بازيابی الکترونیکی اطلاعات استفاده می‌کند؛ مثل عملگرهای بولی.
- با ترجمه و تعبیر مفاهیم به کلمات کلیدی دقیق و مترادف، با استفاده از ابزارهایی مانند اصطلاح‌نامه، اصطلاحات مناسب را به کار می‌گیرد.
- در شیوه جستوجو بر اساس نتایج حاصل، تجدیدنظر می‌کند.
- در بین مدارک بازیابی‌شده الکترونیکی، برای شناسایی اطلاعات مرتبط بیشتر، از پیوندها2 استفاده می‌کند.
- از خدمات برخط تخصصی یا خدمات مرجع الکترونیکی بهره می‌گیرد.
ب) اطلاعات را انتخاب می‌کند.
نتایج حاصل
- کمیت، کیفیت و ربط اطلاعات بازیابی‌شده را ارزیابی می‌کند.
- جنبه‌های حرفه‌ای منابع اطلاعاتی انتخاب‌شده را که نیاز اطلاعاتی را برآورده می‌کنند و برای مخاطب موردنظر مناسب هستند، تعیین می‌کند. مثال: انتخاب موضوعی برای یک طرح درس که هم‌راستا با استانداردهای ملی برای گروه سنی خاص است.
- برای برآوردن نیاز اطلاعاتی، مطالب مرتبط یک منبع را انتخاب می‌کند.
- از ویژگی‌های یک منبع اطلاعات برای انتخاب ایده‌ها و اقدامات مناسب استفاده می‌کند.
استاندارد 3
معلم با سواد اطلاعاتی اطلاعات را در زمینه نیازهای اطلاعاتی خاص و متناسب با حرفه، برای مخاطب سازمان‌دهی و تجزیه‌وتحلیل می‌کند.
شاخص‌های عملکردی
الف) اطلاعات را سازمان‌دهی می‌کند.
نتایج حاصل
- از فرایندهای گوناگون برای حفاظت، سازمان‌دهی، و مدیریت منابع جایابی‌شده استفاده می‌کند. مثال: ذخیره اطلاعات روی پوشه یا استفاده از یک دستگاه اسکنر.
ب) اطلاعات را تجزیه‌وتحلیل می‌کند.
نتایج حاصل
- ساختار، منطق و هرگونه روش یا استدلال مؤید اطلاعات را تحلیل می‌کند.
- تعیین می‌کند چگونه فلسفه آموزشی یا دیدگاه نظری فرد بر نحوه استفاده، انتخاب و ارائه اطلاعات تأثیر می‌گذارد.
- محتوا و زمینه تجاری، فرهنگی، تاریخی و یا هر زمینه‌ای را که اطلاعات در آن ایجاد شده است، می‌شناسد و بر تأثیر زمینه و محتوا در تفسیر اطلاعات آگاهی دارد.
- سودمندی و تفاوت بین منابع اطلاعاتی را می‌شناسد.
استاندارد ۴
معلم باسواد اطلاعاتی، به روشی متناسب با مقاصدی که در آن اطلاعات موردنیاز است، اطلاعات را ترکیب، پردازش و ارائه می‌کند.
شاخص‌های عملکردی
الف) پردازش اطلاعات
نتایج حاصل
- تعیین می‌کند آیا دیدگاه‌هایی که در بازیابی اطلاعات با آن مواجه شده‌است را بپذیرد یا رد کند.
- اطلاعات، مفاهیم، داده‌ها، یا اقدامات را از جهت وابستگی، مرتبط و غیرمرتبط‌بودن می‌شناسد و آن‌ها را با شواهد پشتیبان3 ترکیب می‌کند.
- به‌منظور ساخت اطلاعات، نظریه‌ها یا فرضیه‌های جدید را به سطح انتزاعی بالاتر بسط می‌دهد.
- بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده، استنتاج و نتیجه‌گیری می‌کند.
- با روش‌های پذیرفته‌شده مثل مشاهده، بررسی و پیمایش و یا آزمون‌ها، نظریه‌ها و فرضیه اطلاعات را می‌سنجد.
ب) اطلاعات را ترکیب می‌کند.
نتایج حاصل
- برای بررسی تعامل بین اطلاعات، منابع آموزشی، شیوه‌های اسناد و مدارک یا هر اطلاع دیگر، از ابزارهای تحلیلی مانند صفحه گسترده و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کند.
- برای ارائه نظریه و دیدگاه‌های جدید یا به‌منظور افزایش عملکرد حرفه‌ای، اطلاعات جدید را با اطلاعات یا دانش قبلی تلفیق می‌کند.
پ) اطلاعات را ارائه می‌کند.
نتایج حاصل
- بر اساس اطلاعات گردآوری شده، نتایج را بیان می‌کند.
- برای برنامه‌ریزی و اجرای یک اقدام آموزشی، از اطلاعات جدید و قبلی استفاده می‌کند.
- یک رسانه ارتباطی را که بهترین پشتیبان یادگیری عملکرد یا اقدام آموزشی است، متناسب با سبک یادگیری مخاطبان قصد شده‌است، انتخاب می‌کند
- تعیین می‌کند در صورتی که ارائه و نمایش اطلاعات برای هر تنوع (فرهنگ، قومیت، نژاد، مذهب و غیره) مناسب و مسئولانه است، آن را برای مخاطبان قصد‌شده ارائه کند.
- برای خلق محصول یا اقدامات آموزشی، از طیف وسیعی از قابلیت‌های فناوری استفاده می‌کند.
- اطلاعات را به شیوه‌ای سازمان‌دهی و ارائه می‌کند که از اهداف، شکل آموزشی، تولیدات علمی یا عملکرد حرفه‌ای پشتیبانی می‌کند.
- متن، عکس و داده‌ها را به صورت اخلاقی و قانونی به کار می‌برد و به هنگام نیاز و ضرورت، آن‌ها را از شکل اصلی به زمینه یا شکل جدید انتقال می‌دهد یا تبدیل می‌کند.
- در کلاس یا انجمن‌های الکترونیکی با مسئولیت حرفه‌ای که با هدف تشویق گفتمان طراحی شده‌اند، شرکت می‌کند.
- با همکاران، استادان یا دیگر کارشناسان آموزشی تعامل و همکاری مشترک دارد.
استاندارد ۵
معلم باسواد اطلاعاتی توانایی ارزشیابی فرایند کامل اطلاع‌یابی و هر قطعه مجزای اطلاعات را دارد.
شاخص‌های عملکردی
الف) هر قطعه مجزای اطلاعات را ارزیابی می‌کند.
نتایج حاصل
- به منظور ارزیابی و تعیین اعتبار، روایی، صحت و پایایی، اطلاعات منابع مختلف را آزمایش، مقایسه و تحلیل انتقادی می‌کند.
- تفاوت بین منابع اطلاعاتی و ابزار ارزیابی را می‌داند و از آن استفاده می‌کند.
- با تعیین منبع اطلاعات، محدودیت‌ها و شواهدی که بر اساس نتیجه‌گیری ایجاد شده‌اند، صحت و درستی احتمالی اطلاعات را تعیین می‌کند.
- تقلب یا دستکاری اطلاعات را می‌شناسد و از استفاده کلیشه‌ای یا توهین‌آمیز اطلاعات اجتناب می‌کند.
ب) فرایند اطلاع‌یابی را ارزیابی می‌کند.
نتایج حاصل
- تعیین می‌کند اطلاعات بازیابی شده به اندازه کافی نیاز اطلاعاتی را برآورده کرده باشد.
- راهبردهای جستوجو را اصلاح می‌کند و با ابزار یا روش‌های تحقیقی جدید، تا به‌دست‌آوردن اطلاعات موردنیاز، جستوجو را ادامه می‌دهد.
استاندارد ۶
معلم باسواد اطلاعاتی می‌داند به لحاظ اخلاقی چگونه از اطلاعات استفاده و آن‌ها را منتشر کند.
شاخص‌های عملکردی
الف) اطلاعات را به صورت اخلاقی استفاده می‌کند و آن‌ها را انتشار می‌دهد.
نتایج حاصل
- مسائل اخلاقی، حقوقی، و اجتماعی ـ اقتصادی پیرامون اطلاعات و فناوری اطلاعات را می‌شناسد.
با حق مالکیت فکری و حق مؤلف، قانون آموزش افراد دارای معلولیت (آی‌دی‌ای‌ای)4 و یا مشکلات ناشی از ایجاد و پردازش اطلاعات آشناست.
- درک درستی از مالکیت معنوی، حق چاپ و نشر و استفاده منصفانه از مواد دارای حق چاپ و نشر نشان می‌دهد.
- با احترام به ایده‌های دیگران، از سرقت ادبی دوری می‌کند.
اگر یک فرد، ایده، متن از هر حوزه‌ای شامل کتاب، فیلم، مقاله، نقاشی، اختراع، عکس، موسیقی، محتوای سایت و… منتصب به فرد دیگری را به نام خود منتشر یا بدون ذکر نام صاحب اثر از آن استفاده کند، سرقت ادبی5 انجام داده است.
- برای استناد به منابع اصلی اطلاعاتی، سبک مستندسازی مناسب را انتخاب می‌کند و به کار می‌گیرد. مثل دست‌نامه انتشارات انجمن روان‌شناسی آمریکا6 (جدول۱).
- استناد به منابع نشان می‌دهد پژوهشگر انواع منابع را مشاهده و از آن‌ها استفاده کرده است.
- از منابع، عبارات، اسناد یا داده‌هایی بصری استفاده می‌کند که محدودیت حق چاپ و نشر نداشته باشند.
- برای استفاده از مواد دارای حق چاپ و نشر، کسب اجازه می‌کند.
پی‌‌نوشت‌ها
1. ERIC (Education Resources Information Center)
2. linkages
3. supporting evidence
4. The Individuals with Disabilities Education Act (IDEA)
5. Plagiarism
6. American Psychological Association (APA)