باسلام و خدا قوت با توجه به جذابیت شروع قرن جدید و همچنین فصل بهار، گروه زیرمجموعه شما در دوره پیش‌دبستانی چه برنامه‌ها و اقداماتی برای ارتقای این دوره انجام داده است یا در دست اقدام دارد؟
بنده هم به شما و همکاران عرض سلام و خدا قوت دارم. مهم‌ترین دستاورد گروه پیش از دبستان در سالهای اخیر، تدوین « راهنمای برنامه جامع تربیت و یادگیری در دوره پیش از دبستان» بوده است. این برنامه براساس اسناد تحولی و قوانین بالادستی نظام تعلیم‌و‌تربیت و ناظر بر سنین پیش از دبستان و قبل از چهار سال تدوین شده است. با توجه به قوانینی که در خصوص مهدهای کودک مطرح و به آموزش‌و‌پرورش ابلاغ شده، گروه پیش از دبستان تدوین برنامه مزبور را در برنامه‌های خود قرار داد. به حول و قوه الهی از اواخر سال 1397 تا پایان سال 1399، طی جلسه‌های مستمر با حضور کارشناسان، مربیان و اولیای کودکان پیش‌دبستانی، راهنمای برنامه جامع تربیت و یادگیری در دوره پیش از دبستان از تولد تا 6 سالگی را تدوین کردیم.
شایان ذکر است قبل از برنامه مزبور، راهنمای برنامه‌ای ویژه کودکان 5 و 6 سال با عنوان راهنمای برنامه و فعالیت آموزشی و پرورشی دوره پیش‌دبستانی با تصویب شورای عالی آموزش‌و‌پرورش از سال 1387 نقشه راه دوره پیش‌دبستان بوده است.
راهنمای برنامه جدید ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. از مهم‌ترین آن‌ها دیده شدن همه ارکان تعلیم‌و‌تربیت در برنامه تربیت و یادگیری کودکان پیش از دبستان و همچنین نگرش تمام ساحتی و توجه به رشد همه جانبه کودک است. به عبارت دیگر، این برنامه به هیچ عنوان به دنبال تربیت تک‌بعدی نیست، بلکه برنامه‌ریزان و تدوین‌کنندگان آن معتقدند، کودکان باید در تمام ابعاد به‌صورت متوازن تربیت شوند. به همین دلیل به همه ابعاد رشدی کودک و نیازهای او، از جمله نیازهای زیستی و بدنی، زیبایی‌شناسی، اجتماعی، شناختی، عاطفی و معنوی‌اش توجه شده که در سند تحول بنیادین هم به‌عنوان ساحت‌های شش‌گانه از آن‌ها یاد شده است.
ویژگی دیگر این راهنما، توجه به رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی است. این رویکرد در همه برنامه‌ها و رویکردهای تربیتی آموزش‌و‌پرورش مورد توجه قرار دارد. در راهنمای برنامه تربیت و یادگیری دوره پیش از دبستان هم به‌طور عینی و ملموس سعی کرده‌ایم رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی مورد تأکید و دست‌یافتنی و در عمل قابل پیاده‌سازی و ارزیابی باشد. یعنی از کلی‌گویی پرهیز شده و شکل ملموس و کاربردی این رویکرد، برای مربیان، والدین و دیگر مخاطبان مشخص شده است.
برنامه یادگیری دوره پیش‌دبستانی دارای چه ویژگی‌های منحصر به فرد دیگری است که آن را متمایز می‌کند؟
این برنامه به سبب ورود آموزش‌و‌پرورش به سنین مهد کودک، برای اولین بار در نظام تعلیم‌و‌تربیت رسمی کشور برای کودکان زیر چهار سال آماده شده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن توجه به نقش خانواده و رسانه، و تبیین انتظارات از آن‌ها برای تحقق شایستگی‌ها و هدف‌های مورد انتظار در تربیت کودکان است. به یک معنای دیگر، طبق نگاه و جهت‌گیری اصلی برنامه، اصراری نیست در اوان کودکی، تعلیم‌و‌تربیت از نهاد خانواده به مدرسه سپرده شود، بلکه نهاد خانواده مبنای تربیت و مهم‌ترین رکن تعلیم و تربیت کودک است. باور ما این است که والدین، مربیان اول کودک هستند. اگر بنا بر دلایلی خانواده‌ها مجبورند که کودکان خود را در سنین کودکی به مهدهای کودک بسپارند، لازم است که با آگاهی و اطلاع کافی از برنامه‌های آموزشی مناسب و استاندارد، در تربیت کودک خود مشارکت داشته باشند.
ویژگی دیگر این برنامه توجه به نقش مربی و نقش رسانه‌هاست. به خوبی می‌دانیم که کودکان ما خواسته یا ناخواسته در مواجهه با رسانه‌ها قرار دارند و صاحبان رسانه، اگر با جهت‌گیری‌های برنامه رسمی دوره پیش از دبستان آشنا شوند، حتماً همراهی خواهند داشت. به همین منظور ذیل هر هدف، انتظارات برنامه دوره از رسانه‌ها مطرح شده است.
از دیگر ویژگی‌های برنامه توجه به ارزشیابی همه جانبه است. تاکنون در برنامه درسی بیشتر از متربی یا دانش‌آموز ارزشیابی تحصیلی و آموزشی انجام می‌شده است تا مشخص شود که آیا به هدف‌های مورد نظر دست پیدا کرده‌ایم یا خیر. اما در این برنامه جامع، ارزشیابی همه جانبه قرار است اتفاق بیفتد. یعنی علاوه بر متربی، دیگر عناصر برنامه هم باید ارزیابی شوند.باید هدف‌ها، جهت‌گیری، محتوا، و دست‌اندرکاران برنامه، اعم از مربی، رسانه و خانواده را به طور نظام‌مند و دقیق ارزشیابی کنیم. به عبارت دیگر، باید ببینیم هر یک از عناصر دخیل در برنامه، چقدر دقیق عمل کرده است تا کودک را به هدف‌های مورد نظر برساند.
رجوع به منابع دینی، علمی و قوانین بالادستی، تحلیل آن‌ها در چند کارگروه حرفه‌ای، به ویژه در بحث مطالعات تطبیقی بیش از 10 کشور در حوزه پیش‌دبستانی، از دیگر ویژگی‌های این برنامه است که می‌توانم به آن اشاره کنم.
شما به بحث توجه به رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی و عینی‌شدن آن برای دوره پیش‌دبستانی اشاره کردید. چگونه این رویکرد عینی شد؟
رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی و متون دینی است. انسان با سرشت و فطرت پاک آفریده شده است؛ به ویژه در آیه30 سوره «مبارکه روم». نگاه فطرت‌گرایی اصل مهمی است که باید در دوره‌های تربیتی عینی و ملموس شود. براساس ویژگی‌های کودکان پیش از دبستان، کودکان همواره تحت‌تأثیر رفتارها و گفتارهای خانواده و عوامل محیطی هستند. آن‌چنان که هر چیزی را به شکل گزاره و تصویر در خود ذخیره می‌کنند و بر این مبنا رفتارهایشان در طول زندگی پایه‌گذاری می‌شود.
یعنی اگر کودک 4-3 سالهای را پیوسته در معرض خشونت قرار دهیم، حتماً در بزرگ‌سالی از او پرخاشگری خواهیم دید. حتی اشیا و عناصر طبیعی هم تحت‌تأثیر شرایط محیطی قرار دارند. به عبارت دیگر، اگر بخواهیم فطرت کودک شکوفا شود، باید او را در معرض موقعیت‌های پاک و طیب، و نیکو قرار دهیم. پس معنای عینی رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی در این دوره، قراردادن کودک در بستر طیبات است؛ اعم از محیط طیب، مربی و خانواده طیب و لقمه طیب. منظور از به کار بردن کلمه «طیب»، داشتن مبنای علمی و دینی است که با اسناد تحولی ما به‌ویژه دستیابی به مراتبی از «حیات طیبه» هم قرابت دارد.
منظور شما از استفاده از ظرفیت‌های درونی و بیرونی آموزش‌و‌پرورش چیست؟
با توجه به اهمیت خرد جمعی و باور به اینکه کار گروهی ارزش و اعتبار بیشتری دارد، قرآن به ما توصیه کرده است که در کارها مشورت و سپس به خدا توکل کنید. ما همین توصیه را مبنای عمل خود قرار داده‌ایم. به همین منظور از مجموعه درون آموزش‌و‌پرورش، مانند معاونت آموزش ابتدایی، پژوهشگاه تعلیم‌و‌تربیت، معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌و‌پرورش و دیگر نهادهای مرتبط، دعوت رسمی به عمل آمد تا از نظرات آن‌ها بهره‌مند شویم. از متخصصان نهادهای بیرونی هم، مانند کارشناسان سازمان بهزیستی، اعضای هیئت علمی دانشگاه، متخصصان تعلیم‌و‌تربیت، روان‌شناسان کودک، روان‌شناسان علوم سلامت، متخصصان علوم دینی، نمایندگان حوزه‌های علمیه، و نهادها و مؤسسه‌های مردمی دعوت کردیم در کنار ما باشند. البته حضور در کارگاه‌ها و نشست‌هایی که از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای تدوین چارچوب برنامه درسی برگزار شدند، مبنای عمل ما در تدوین راهنمای پیش‌دبستانی قرار گرفته است.
در پایان
از همه کسانی که در تدوین این راهنما زحمت کشیدند، تشکر می‌کنم. امیدوارم آغاز هزاره سوم و تدوین این سند تحولی، طلیعه تحول در نظام تعلیم و تربیت کشور از بنیادی‌ترین دوره، یعنی دوره پیش‌دبستانی آغاز شود. ضمن آنکه امید داریم آیندگان این برنامه را کامل کنند؛ کما اینکه ما از دستاوردهای گذشتگان برای تدوین این برنامه استفاده کرده‌ایم.