نویسنده: دکتر علی خلخالی
سال نشر: ۱۳۹۹
ناشر: پژوهش مدار
تلفن ناشر: ۸۸۳۴۵۲۱۷-021
در آستانه پایان یک هزاره، انتشارات پژوهش‌مدار «کتاب روایت مدرسه ایرانی در مدار هزاره»، تألیف دکتر علی خلخالی را به بازار نشر افزود. خواننده این کتاب خیلی زود متوجه می‌شود با اثر متفاوتی روبه‌روست. این کتاب را یکباره نمی‌توان خواند، بلکه باید با آن زندگی کرد.
نویسنده معتقد است، مدرسه‌ها تبلور آرزوها و امیال مطلوب و نامطلوب مؤسسان و گردانندگان آن‌ها هستند، اما حاصل آن، الزاماً با این آرزوها انطباق ندارد. وقتی مدرسه‌ای تأسیس می‌شود و به فعالیت می‌پردازد، نظام بسیار پیچیده و درهم‌تنیده‌ای شکل می‌گیرد که ماورای اراده گردانندگان آن است.
در این کتاب، اسطوره‌وارگی «مدرسه» روایت شده است. رویدادنگاری، بازیابی زمان پیدایش پدیده‌ها، و چینش دقیق آن‌ها، برمبنای زمان پدیدآیی است، به‌گونه‌ای که روایت به‌نسبت معنی‌داری برای خواننده بازنمایی شود. محور کانونی این رویدادنگاری، «مدرسه‌های ایرانی» هستند. در این کتاب، مدرسه ایرانی در پنج عصر مفهوم‌سازی شده است:
• عصر بی مدرسه‌ای، از بی‌نهایت تا سال 60 شمسی، یعنی 681 میلادی؛
• عصر مدرسه مقدس، از 92 تا 1168 شمسی، یعنی 713 تا 1790 میلادی؛
• عصر مدرسه نجات، از 1170 تا 1317 شمسی، یعنی 1792 تا 1938 میلادی
• عصر مدرسه هژمونیک، 1317 تا 1377 شمسی، یعنی 1938 تا 1998 میلادی
• عصر مدرسه کاغذی، 1377 تا 1398 شمسی، یعنی 1998 تا 2020 میلادی
به زعم نویسنده، رویدادنگاری و رویدادخوانی کارکردی همانند روان‌تحلیل‌گری اجتماعی دارد. بازخوانی انتقادی رویدادها این فرصت را برای ضمیر ناخودآگاه جمعی مهیا می‌سازد تا گره‌هایی که آسیب‌زا بوده‌اند اما در ناهشیاری جمعی پنهان شده‌اند، آشکار شوند. تصویر کلی حاصل از رویدادخوانی تحلیلی و انتقادی، سطح اندیشه‌ورزی تصمیم‌گیرنده را در موقعیتی هشیارانه‌تر قرار می‌دهد تا به‌واسطه آن در شرایط سالم‌تری تحلیل و تصمیم‌های بعدی اتخاذ شود.
«روایت مدرسه ایرانی بر مدار هزاره»، استعاره‌ای برای اشاره به رویدادهای تکراری در مداری به‌نسبت بسته است. مَدار، در فیزیک، مسیری است که در آن جسمی در اثر نیرویی مرکزگرا (مانند گرانش) به دور جسم یا نقطه‌ای دیگر در فضا می‌گردد. به نظر می‌رسد وقایع مرتبط با تعلیم‌وتربیت ایرانی، به‌طور مستمر در طول هزاره‌ها در حال تکرارند. این موضوع تا حدی است که در شرایط اجتناب از مغالطه زمان‌پریشی یا آناکرونیسم، حتی اگر رویدادی مجدد، در قطبی متضاد هم روی داده باشد، باز هم به‌طور شگفت‌انگیزی همان است! اینرسی متراکم حاصل از این تکرار دَوَرانی، مانع از قرار گرفتن در مداری متفاوت است. خروج از این مدار بسته، مستلزم نیروی گریز از مرکزی قدرتمند است.
خواننده این کتاب می‌تواند روی هر رویداد متمرکز شود، لایه‌های عمیق‌تری از آن را جست‌وجو کند، فهرستی از تأثیرگذارترین رویدادها بر مدرسه ایرانی را تفکیک کند، رویدادها را تا حد استنتاج جریان‌های تربیتی دسته‌بندی و تصویری شخصی از مدرسه ایرانی را بازآفرینی کند؛ تصویری که با هر بار خوانش می‌تواند واژگونه شود!
مطالعه مکرر این رویدادنگاری به همه علاقه‌مندان علوم‌تربیتی پیشنهاد می‌شود.