یکی از راه‌های ایجاد تحرک و نشاط در افراد جامعه، انجام ورزش صبحگاهی است. از جمله فواید ورزش صبحگاهی می‌توان به این نکته اشاره کرد که در صبح ضربان قلب و سوخت و ساز افزایش می‌یابد، در نتیجه انرژی بیشتری برای انجام کارها در ادامه روز آزاد می‌شود، انرژی آزادشده و فعالیت مغزی ساعت‌ها در طول روز احساس می‌شود، درجه حرارت بدن به‌ویژه در فصول گرم سال کاهش می‌یابد، هوا در صبح پاک‌تر است و در نتیجه، روحیه انسان تا آخر شب شاداب‌تر خواهد بود (جلالی فراهانی، 1389).
از آنجا که دانش‌آموزان و نوجوانان قشر عظیمی از این جامعه را تشکیل داده‌اند و پویایی و نشاط و سلامتی آن‌ها تضمین‌کننده سلامت روحی-روانی جامعه آینده است، لذا در این راستا ورزش صبحگاهی می‌تواند به‌عنوان یکی از فعالیت‌های سازمان‌یافته بدون نیاز به امکانات پیشرفته، فضای ورزشی مجهز، اختصاص زمان طولانی یا هزینه هنگفت در راستای اهداف تربیت‌بدنی نقش مهمی ایفا کند؛ به‌خصوص اینکه از نظر مدت زمان اجرا وقت چندانی نمی‌گیرد و می‌تواند در برنامه روزانه مدارس به‌عنوان فعالیتی مستمر گنجانده شود. علاوه بر آن فعالیتی همه‌گیر است و با تعداد کم یا زیاد می‌توان به انجام آن پرداخت. همچنین فعالیت جسمانی منظم سبب توسعه فرایندهای ذهنی در بین نوجوانان می‌شود و قابلیت‌های یادگیری و تحصیلی آنان را بهبود می‌بخشد و آن‌ها را در رسیدن به موفقیت یاری خواهد کرد (ترمبلی و همکاران، 2000).
ورزش صبحگاهی به‌عنوان یک فعالیت منظم و بسیار کم‌هزینه می‌تواند تمام دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار دهد و موجبات افزایش شادابی، اعتماد‌به‌نفس، کاهش اضطراب و افسردگی آنان را فراهم سازد. همچنین از لحاظ جسمانی به تقویت آمادگی بدنی آنان کمک می‌کند و می‌تواند در روحیه و افزایش انگیزه تحصیلی آنان و به تبع آن پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر و مفید باشد (پیروی، 1383). لذا با توجه به اینکه ورزش صبحگاهی نقش مهمی در نشاط، شادابی و تأمین سلامت جسم و روح دانش‌آموزان دارد و بر سرعت یادگیری آنان مؤثر است، من به دنبال راه‌حل‌هایی هستم تا از طریق آن انگیزه مشارکت ورزشی دانش‌آموزان را در مشارکت ورزش صبحگاهی افزایش دهم، چراکه ابعاد این مسئله هم برای معلمان در جریان فرایند تدریس و هم برای دانش‌آموزان و والدین آن‌ها مفید خواهد بود. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف افزایش انگیزه دانش‌آموزان در انجام ورزشی صبحگاهی شکل گرفت و به بررسی راه‌های تحقق این امر پرداخت.
با توجه به تحقیقات انجام‌شده در زمینه انگیزه مشارکت ورزشی، این راه‌حل‌ها اجرا شد:
1) تنوع داشتن آهنگ ورزش صبحگاهی: ابتدا از میان آهنگهای شاد چند آهنگ با کلام با عنوان آهنگ ورزش صبحگاهی انتخاب شد و به صورت متناوب در مراسم صبحگاه پخش شد.
2) پخش آهنگ حماسی ایران: به منظور آشنایی دانش‌آموزان با ارزش‌ها و آرمان‌های کشور عزیزمان ایران و همچنین احترام گذاشتن به آن‌ها تصمیم گرفته شد آهنگهای حماسی پخش شود که این آهنگ‌ها، «قهرمان ایرانی» و «عشق اهورایی من، ایران» بود.
3) انجام حرکات هماهنگ با آهنگ: به دلیل اینکه آهنگهای با کلام انتخاب شده بود، سعی بر این شد که استفاده از حرکات ایروبیک و ... هماهنگ با آهنگ باعث افزایش تمرکز و توجه و ایجاد علاقه در دانش‌آموزان شود.
4) همراهی کردن مربی تربیت‌بدنی در ورزش صبحگاهی: معلم ورزش در برنامه صبحگاه همراه با دانش‌آموزان به انجام حرکات ورزشی پرداخت که شور و شوق زیادی را در آن‌ها ایجاد کرد و باعث شد بچه‌ها به انجام ورزش صبحگاهی تشویق شوند.
5) استفاده از دانش‌آموزان بیشتر در انجام ورزش صبحگاهی برای ایجاد دید کافی در تمام فراگیران: برای انجام ورزش صبحگاهی، چهار دانش‌آموز روی سکو، دو نفر در سمت راست و دو نفر در سمت چپ مربی قرار گرفتند تا دانش‌آموزان دید بهتری داشته باشند.
6) خواندن دانش‌آموزان هماهنگ با آهنگ و ایجـاد شور و نشاط در آن‌ها و تخلیه هیجانات دانش‌آموزان: به دلیل اینکه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی در اوج هیجانات هستند و انرژی قابل ملاحظه‌ای دارند، به منظور تخلیه هیجانات، رفع خواب‌آلودگی و افزایش شادابی و نشاط، از آن‌ها خواسته شد تا با صدای بلند آهنگ را همخوانی کنند.
7) استفاده از روبان‌های سبز، سفید و قرمز (شبیه پرچم ایران) در مراسم صبحگاهی و بستن آن‌ها به مچ دست دانش‌آموزان: به منظور حفظ ارزش‌های جامعه، احترام به پرچم جمهوری اسلامی ایران و همچنین افزایش انگیزه فراگیران در اجرای حرکات از روبان به سه رنگ پرچم کشورمان استفاده شد. بچه‌ها باید روبان را به مچ دست چپشان می‌بستند و حرکات را هماهنگ با مربی انجام می‌دادند که پایه‌های اول و دوم روبان قرمز، سوم و چهارم روبان سفید و پنجم و ششم روبان سبز داشتند.
8) استفاده از توپ‌های سبز، سفید و قرمز در مراسم صبحگاهی: برای ایجاد تنوع در اجرای ورزش صبحگاهی و افزایش انگیزه دانش‌آموزان در اجرای حرکات، از تو‌پ‌هایی به رنگ پرچم کشورمان استفاده شد.
9) چیدمان دانش‌آموزان به شیوه‌های متفاوت در برنامه صبحگاه: با هدف متنوع کردن برنامه اجرای ورزش صبحگاهی، چیدمان‌های متفاوتی برای دانش‌آموزان از جمله ستونی، به صورت الله و .... در نظر گرفته شد تا علاقه آن‌ها به این برنامه بیشتر شود.
موضوعی که برای خودم نیز بسیار جالب توجه بود، هماهنگی دانش‌آموزان بود. یعنی وقتی دانش‌آموزان یک کلاس را در ساعت ورزش به حیاط بردم و از گروهی از بچه‌ها خواستم دانش‌آموزان را گرم کنند، دیدم متن آهنگ ورزش صبحگاهی را با هم می‌خوانند و حرکات را هماهنگ با آن انجام می‌دهند. این حرکت آن‌ها خودجوش بود و حاکی از علاقه‌شان به برنامه اجراشده در مراسم صبحگاه بود.
مورد دیگر، هنگام ورودم به کلاس سوم رخ داد. در دبستانی که در سال تحصیلی 98- 97 مشغول خدمت در آن بودم، هنگام ورود معلم به کلاس، بچه‌ها به احترام معلم برمی‌خیزند و شعری را می‌خوانند. آن‌ها با توجه به اینکه من حرکات ورزش صبحگاهی را هماهنگ با آهنگ طراحی کرده بودم، خودشان حرکت دست را هماهنگ با شعری که برای ورود معلم می‌خواندند، طراحی کرده بودند و اجرا کردند که با دیدن این صحنه بسیار تعجب کردم و از اینکه توانسته بودم انگیزه و خلاقیت دانش‌آموزان را افزایش دهم خرسند بودم.
ثمره اصلی پرداختن به ورزش صبحگاهی، دستیابی به سلامت جسمانی، روانی و ایجاد نشاط و شادابی در دانش‌آموزان به‌عنوان قشر بزرگی از جامعه است. بعد از اجرای ورزش صبحگاهی شواهد زیادی از موفقیت این طرح به‌دست آوردم برخی اولیا اظهار داشتند هم‌زمان با پخش آهنگ «قهرمان ایرانی» یا «عشق اهورایی من، ایران» از تلویزیون، دخترشان به صورت خودجوش این حرکات را انجام می‌دهد. احساس رضایت معلمان از کمتر شدن میزان خواب‌آلودگی دانش‌آموزان در سر کلاس، اجرای ورزش صبحگاهی توسط تمامی دانش‌آموزان، اجرای خودجوش آن‌ها در سر ساعت ورزش، هماهنگی حرکات دست با شعر هنگام ورود معلم به کلاس و شواهد بسیار دیگر نشان می‌دهد که برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان باید از آهنگهای شاد با کلام حماسی استفاده کرد که علاوه بر افزایش لذت دانش‌آموزان از اجرای ورزش صبحگاهی، آنان به‌طور غیرمستقیم با آرمان‌های کشورمان نیز آشنا می‌شوند و هر روز صبح قبل از کلاس آن‌ها را یادآوری می‌کنند. همچنین استفاده از لوازم مختلف از جمله روبان، توپ و .... باعث ایجاد تنوع و در نتیجه افزایش انگیزه دانش‌آموزان در اجرای ورزش صبحگاهی می‌شود. هماهنگ بودن حرکات ورزشی با آهنگ باعث تقویت هماهنگی قوای شنیداری - حرکتی فراگیران می‌شود.
به‌طور کلی راه‌حل‌های زیادی برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای اجرای ورزش صبحگاهی وجود دارد که در این تحقیق به تعدادی از آن‌ها اشاره شد و بهتر است مدیران و معلمان ورزش مدارس از راه‌حل‌های موجود برای افزایش انگیزه بچه‌ها بهره ببرند تا ورزش صبحگاهی از حالت تکراری و یکنواخت قدیمی به حالت مدرن و جدید تغییر یابد و باعث افزایش شـادابی و نشاط دانش‌آمـوزان و کاهـش خـواب‌آلودگی آن‌ها در کـلاس درس شود.
منابع
1. آوستد؛ آبوچر، چ. و آزاد، ا. (1375). مبانی تربیت‌بدنی و ورزش. انتشارات کمیته ملی المپیک، سال 1375.
2. اربابی، احمد (1385). «تأثیر 8 هفته ورزش صبحگاهی بر دستگاه ایمنی افراد یا میانسال.» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، صص 5-4.
3. اسدی، پروانه (1390). «تأثیر ورزش صبحگاهی بر مهارت‌های روانی دانش‌آموزان دختر غیرورزشکار مقطع متوسطه مدارس دولتی استان ایلام». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، واحد تهران مرکز، صص 7-2.
4. پیروی، علی‌اکبر (1383). «تأثیر ورزش صبحگاهی بر روحیه و انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان مقطع متوسطه منطقه 2 آموزش‌وپرورش تهران». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، صص 5-2.
5. جدیدیان، سمیه (1390). «تأثیر ورزش صبحگاهی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر راهنمایی شهرستان سبزوار». پژوهش‌های مدیریت ورزشی و علوم حرکتی، سال اول، ش 1، صص 26- 15.
6. جلالی فراهانی، مجید (1389). مدیریت اوقات فراغت و ورزش‌های تفریحی. انتشارات دانشگاه تهران.
7. شعبانی، عباس و رضایی، مرتضی (1397). «بررسی تأثیر رسانه‌ها بر ورزش همگانی و تفریحی». مجله مدیریت ارتباطات در رسانه‌های ورزشی، سال سوم، شماره 9.
8. کاشف، م. (1379). «بررسی وضعیت ورزش همگانی در ایران و توصیه‌هایی برای توسعه آن». طرح ملی زیر نظر دانشگاه ارومیه.
9. کیقبادی، لیلا (1396). «شناسایی مشکلات اجرای ورزش صبحگاهی در مدارس». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شمال.
10. منوچهری، سیف‌الدین (1391). وبسایت پس از باران، http://minoo1391,blogfa.com/post
11. نجارزاده، یوسف (1377). «بررسی تأثیر ورزش صبحگاهی بر روی آمادگی جسمانی دانش‌آموزان پسر 12 ساله مدرسه راهنمایی شهید سعیدی». منطقه 7 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ص 2.
12. یکدله‌پور، حسین (1395). «نقش ورزش صبحگاهی در کاهش استرس و ایجاد روابط دوستانه میان دانش‌آموزان با عامل میانجی سبک رهبری معلمان تربیت‌بدنی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، واحد قشم.
13. Tremblay, Inman, Willems, (2000). "The effect of physical activity on self-confidence and healthy behavior". Educational students Journal.
14. Xu, tingting, byker, erik jon, gomzale, monica rae (2017). "The impact of the morning blast physical activity intervention on elementary school students." movement, health & exercise, 6(1), 1-12.
15. Tayler, Greene (2017). "Exercise before school benefits students throughout the day." site in inside. uncc. edu."