امکانات سایت وایز
سایت آموزشی وایز در زمینه آموزش علوم تجربی این امکان را برای دانش‌آموزان فراهم کرده است که درگیر حل مسائل زندگی واقعی شوند و از حل مشارکتی این مسائل با دوستان خود لذت ببرند. می‌توان گفت، مبنای آموزش‌های ارائه‌شده در این سایت، بیش از سایر رویکردها، سازنده‌گرایی است. زیرا دانش‌آموزان را در حل مسئله زندگی و طبیعتی که با آن سر و کار دارند درگیر میکند. اما قطعاً می‌توان حضور دیگر رویکردهای روان‌شناسی را نیز در این آموزش تحلیل کرد.
روش به کارگرفته‌شده و پیش‌فرض این آموزش، روش تلفیقی است. از تعریف‌های معمول آموزش تلفیقی، تعریف سینگ و رید (2001) است. آن‌ها معتقدند، آموزش تلفیقی زمانی اتفاق می‌افتد که برای ارائه مطالب به‌منظور افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها، بیش از یک روش به کار گرفته شود. این روش نباید مساوی با ترکیب نظام‌های گوناگون آموزشی برای ایجاد الگوی آموزشی در نظر گرفته شود، بلکه در آن بر هارمونی و تعادل نظام آموزشی به‌منظور افزایش کیفیت تمرکز می‌شود. آموزش تلفیقی را می‌توان مثل شبکه جهانی وب دانست. در شبکه جهانی افراد و گره‌ها مهم نیستند، بلکه چگونگی ارتباط و اتصال آن‌ها مهم است. سینگ (2003) معتقد است، آموزش تلفیقی باعث کاهش 50 درصدی در زمان، کاهش کمتر از 50 درصد در هزینه و افزایش 10 درصدی پیامدهای آموزشی خواهد شد (زارعی و الله کرمی، 1393: 39-55).
روش تلفیقی به کار گرفته شده در این آموزش بدین‌صورت است که معلم ابتدا مفاهیم را به‌صورت ابتدایی تدریس میکند. برای مثال، در درس فتوسنتز مفاهیمی مانند کلروفیل و معنای فتوسنتز را با روش‌های فعال برای دانش‌آموزان تعریف و مفاهیم را تشریح میکند. سپس دانش‌آموزان گروه‌بندی می‌شوند و در قالب گروهی، با استفاده از ابزارهایی مانند رایانه، با دسترسی وب، درگیر پروژه فتوسنتز می‌شوند.
آموزش انتخابی در این مقاله، برنامه آموزشی علوم مبتنی بر وب به نام «وایز» است که در لینک زیر قابل‌مشاهده است. البته برای موضوع فتوسنتز چندین برنامه در سایت وجود دارند که تمرکز بحث پیش رو بر برنامه‌ای است که لینک آن در دسترس است:
http://wise.berkeley.edu/previewproject.html?projectId=10636
این لینکِ یکی از درس‌های قرار داده‌شده در این سایت با نام فتوسنتز است که برای دانش‌آموزان سال هشتم تعریف شده است (سطح 6 تا 8). میزان ساعات برنامه 4 تا 5 ساعت مشخص شده و بنا به تشخیص معلم، در چند جلسه به‌صورت گروهی، مشارکتی و تلفیقی ارائه می‌شود. ابتدا لازم است معلم یا مربی در سایت ثبت‌نام کند و پس از ورود به سایت، پروژه مورد نظر خود را بیابد. در اینجا پروژه مورد نظر فتوسنتز است.
نکته: با توجه به اینکه این سایت «منبع‌باز2» است، به‌راحتی می‌توان مجدداً پروژه را با تغییر کدها برای دانش‌آموزان به فارسی بازنویسی کرد.
شکل 1. مشخصات کلی برنامه براساس موضوع و سن و دوره دانش‌آموزان و میزان ساعات اختصاص داده‌شده و زبان برنامه
در این سایت کتابخانه‌ای حاوی بسیاری از مفاهیم علوم وجود دارد که معلمان براساس سن دانش‌آموزان خود قادر به انتخاب از بین آن‌ها هستند.
شکل 2. کتابخانه Wise
ثبت‌نام در این سایت آموزشی به دو صورت شکل می‌گیرد. یکی در نقش دانش‌آموز و دیگری به‌عنوان معلم. البته دانش‌آموزان به دو صورت آزاد یا با کد دریافتی از معلم می‌توانند به برنامه‌های آموزشی دسترسی داشته باشند. این سایت امکاناتی فراهم کرده است که معلمان قادر باشند براساس محتوای موضوع مورد آموزش در کلاس، درس خود را به‌صورت آنلاین و منحصراً برای دانش‌آموزان خود تعریف کنند. در قسمت مدیریت، معلم قادر خواهد بود میزان جلساتی را که فکر میکند برای موضوع یا پروژه مورد نظر لازم است، و نیز کار گروهی را برای دانش‌آموزانش در گروه‌های تعیین‌شده مشخص کند. به معلم این امکان داده شده است که دسترسی دانش‌آموزان را به‌صورت فردی برقرار کند. همچنین، او قادر است این آموزش را به‌صورت گروهی تعریف کند. این قابلیت بسیار مفید، حق انتخاب براساس شرایط یادگیرندگان و شرایط یادگیری و محیط یادگیری را به معلم داده است. معلم باید شناخت صحیحی از محیط یادگیری کلاس و دانش‌آموزان خود داشته باشد تا بتواند مراحل اساسی آموزش را به‌دقت طراحی کند.
شکل3: مدیریت کلاس درس آنلاین
شکل 4. تعیین تعداد جلسات
طراحی برنامه براساس یک درس با مدیریت معلم (تعداد جلسات، تعداد گروه‌ها و ارزیابی پاسخ‌های کیفی) طراحی شده است؛ به‌خصوص ارزشیابی‌های تکوینی برنامه نیز بر این اساس طرح‌ریزی‌شده‌اند. معلم براساس نیاز و دانش پیشین دانش‌آموزانش تعداد جلسات درس مورد نظر و تعداد جلساتی را که مایل است این درس ارائه شود، انتخاب میکند (شکل 4).
دانش‌آموزان در کار با پروژه‌ها و درس‌های وایز، از طریق بحث و تأمل، توضیحات مبتنی بر شواهد را می‌سازند. از پروژه‌های وایز نه‌تنها دانش‌آموزان برای موفقیت خود در علوم و مهارت‌آموزی استفاده می‌کنند، بلکه همچنین مهارت‌هایی را یاد می‌گیرند که برای هر شهروند مسئولیت‌پذیر، متفکر و خلاق نیز ضروری است.
رویکردهای یادگیری در وایز: در بخش‌های متنوع هر آموزشی در وایز مانند فتوسنتز می‌توان تلفیقی از رویکرد سازنده‌گرایی، شناخت‌گرایی و رفتارگرایی را مشاهده کرد. اما رویکرد سازنده‌گرایی با توجه به روش مبتنی بر پژوهش، مورد تمرکز طراحی این آموزش است. برای مثال، در اولین مرحله آموزش، دانش‌آموز را با سؤالی چالش‌برانگیز و نزدیک به زندگی واقعی روبه‌رو میکند (وابسته به زمینه) که انگیزه‌ای برای ادامه پژوهش ایجاد میکند و با تشریح سؤال درواقع موضوع پژوهش را به‌صورت غیرمستقیم در اختیار یادگیرندگان می‌گذارد. در این قسمت، برای اینکه دانش‌آموز را با اهداف این فعالیت آماده و او را کنجکاو کند، یک سؤال و داستان چندجمله‌ای طرح کرده است که دانش‌آموز را به سمت تعامل با محیط اطراف برای یادگیری سوق می‌دهد. بنابراین، می‌توان گفت از رویکرد سازنده‌گرایی پیروی میکند. اساس رویکرد سازنده‌گرایی این است که اگر یادگیرندگان بخواهند اطلاعات پیچیده را متعلق به خودشان کنند، باید شخصاً به آن پی ببرند (آندرسون، گرینو، رِدر و سیمون 2000، استفه و گیل 1995؛ واکسمن، پادرون و آرنولد 2001). اکثر آموزش‌ها از جمله آموزش فتوسنتز با یک سؤال شروع می‌شود که از یک روایت استخراج شده است و با سؤالات تفکر برانگیز دیگر ادامه می‌یابد. اما در سایر بخش‌ها مانند اهداف و ذکر مفاهیم، رویکردهای رفتارگرایی و شناخت‌گرایی مطرح هستند.
شکل 5. شروع آموزش با سؤال پژوهشی
شکل 6. ارائه و ارزیابی
تحلیل نتایج ارزشیابی‌های موفقیت یادگیرندگان در این برنامه، حاکی از این است که موفقیت برنامه آموزشی وایز، در صورتی که معلم در حوزه مورد نظر (علوم) تخصص لازم را داشته باشد، کاملاً مثبت ارزیابی شده است. (منظور از موفقیت، میزان کسب امتیازات لازم در یادگیری دانش‌آموزان از اجرای هر برنامه براساس استانداردهای مشخص‌شده است). همچنین، اگر معلم بر محتوای ارائه‌شده تسلط کافی داشته باشد و از ابزارهای سکوسازی فراهم‌شده نیز به نحو مؤثری استفاده کند، میزان موفقیت او در اجرا و ارتقای روش مبتنی بر پژوهش بیشتر است.
پی‌نوشت‌ها
1. wise
2. open source
منابع
1. فردانش، هاشم (1392). طراحی آموزشی؛ مبانی، رویکردها و کاربردها. چاپ اول. انتشارات سمت. تهران.
2. فردانش، هاشم (1387). طبقه‌بندی الگوهای طراحی سازنده‌گرا براساس رویکردهای یادگیری و تدریس. مطالعات تربیتی و روان‌شناسی. دوره 9. شماره 5.
3. الله کرمی، آزاد. زارعی زوارکی، اسماعیل (1393). مقایسه اثر آموزش تلفیقی با آموزش سنتی بر تفکر انتقادی و شادکامی دانش‌آموزان. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی. دوره 4.
4. Anderson, J.R, Greeno, J.G., Reder, L. M., & Simon, H. (2002). Perspectives on learning, thinking and activity.Educational Researcher.
5. Singh, H., & Reed, C. (2001). A white paper: Achieving success with blended learning. Retrieved January 13, 2008, from http://www.centra.com/download/ whitepapers/blendedlearning.pdf
6. European Commission. (2014) Special Euro barometer 419. Public Perceptions of Science, Research, and Innovation, Brussels: (DG COMM “Research and Speechwriting” Unit). http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_419_en.pdf
7. European Commission. (2013). Euro barometer Responsible Research and Innovation, Science and Technology”, Press Release. http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO13-987- en.htm; VOICES Project at http://www. voicesforinnovation.eu/phase_9_new.html
8. What is Inquiry Based Learning (EBL)? Centre for Excellence in Enquiry-Based Learning. University of Manchester. Retrieved October 2012