در یک سال گذشته، سختی‌ها و تلخ‌کامی‌های حاصل از فقدان عزیزان، تجربه سخت آموزش در فضای مجازی، دورشدن از کلاس درس و هم‌کلاسی‌ها، ناکام‌ماندن آن همه شور و هیجان در وجود دانش‌آموزان، و محرومیت از دورهمی‌های دلچسب با دوستان و اقوام، خواه‌ناخواه غبار غم بر دل همگان نشاند و سطح شادکامی را به‌طور چشمگیری کاهش داد. ولی در پس این تلاطم‌ها یاد گرفتیم که قدر یکدیگر را بیش‌ازپیش بدانیم و با خود و دیگران مهربان‌تر باشیم. چون برخی از ما کسانی را از دست دادیم که هیچ‌گاه فرصت نکردیم و یا مهارت نداشتیم از آنان به‌خاطر وجودشان قدردانی کنیم. و حالا مهم این است که هنوز زنده‌ایم و زندگی جریان دارد.
همه این‌ها تلنگرهایی برای ما هستند تا:
• هر روز به خاطر زنده‌بودنمان شکرگزار باشیم؛
• زندگی را بیشتر شبیه یک موهبت بدانیم تا باری سنگین؛
• از پدر و مادرمان به خاطر اینکه از ما مراقبت می‌کنند، سپاسگزار باشیم.
• حتی در اتفاقات بدی که برایمان رخ می‌دهند، جنبه‌های مثبتی برای شکرگزاری و قدردانی بیابیم ...
برای اینکه قدردان شرایط کنونی باشیم، باید گاهی اتفاقات بدی را که تجربه کرده‌ایم، با خودمان مرور کنیم. وقتی به خاطر می‌آوریم که زندگی‌مان چقدر دشوار بوده است و چه مسیر طولانی‌ای را برای رسیدن به موقعیت فعلی پشت سر گذاشته‌ایم، ذهنمان دچار تضادی آشکار می‌شود و این تضاد، شکرگزاری برای داشته‌هایمان را به همراه خواهد داشت.
مشاوران عزیز! با چنین نگاهی به نظر می‌رسد بهتر است در سال جدید، رسالت خطیر خود را بر این مبنا پایه‌ریزی کنیم که در راستای حال خوب و افزایش این حلقه مفقوده شادکامی و امید به زندگی، یکی دیگر از توانمندی‌های منشی از فضیلت تعالی را به نام «قدردانی»، در دانش‌آموزان پرورش دهیم. در ضرورت و اهمیت این توانمندی همین بس که امام زین‌العابدین(ع) فرموده‌اند: «خداوند بندگان سپاسگزار را دوست دارد.»
قدردانی و تشکر
قدردانی به معنی آگاه‌بودن از خوبی‌هایی است که در زندگی فرد وجود دارد و سپاس از به وجود آورنده آن‌ها. شکرگزاری معطوف به پروردگار است.
پیامدهای مثبت قدردانی:
• افزایش تاب‌آوری
• تجربه احساسات خوب
• شادترکردن خاطرات
• کاهش احساس حسادت
• افزایش اعتماد‌به‌نفس
• اجتماعی‌ترشدن
• افزایش آرامش
ساخت تشکر و قدردانی
سه مدل از قدردانی وجود دارد:
1. توسعه رفتار تقدیر و قدردانی: از دانش‌آموز بخواهید چیزهایی را که می‌تواند قدردانشان باشد، یادداشت کند. به‌عنوان یک راه برای انجام این کار، دانش‌آموزان می‌توانند سه مورد را که در طول روز یا هفته از آن قدردان بوده‌اند، یادداشت کنند. می‌توانند مواردی را که دیگران درگیر آن‌ها هستند، یادداشت کنند و از آن به‌عنوان پایه‌ای برای تقدیر و قدردانی از موقعیت خود استفاده کنند. ضروری است، رفتار تقدیر و قدردانی را توسعه دهید.
2. لذت‌بردن: به دانش‌آموز پیشنهاد کنید، درباره چیزی که قدردان آن است، مانند یک غروب آفتاب زیبا، یا یک نقاشی دوست‌داشتنی بنویسد و زمانی را برای لذت‌بردن از آن اختصاص دهد. این موضوع معمولاً شامل تجربیات حسی می‌شود. بخش دیگری از لذت‌بردن این است که چند وظیفه‌ای نشوید. تنها به چیزی که در حال انجام آن هستید، توجه داشته باشید. این به معنی خاموش کردن تلویزیون یا نخواندن در حال غذاخوردن است و به جای آن به طعم، مزه و بوی غذایی که می‌خورید، توجه کنید.
3. بیان قدردانی برای دیگران: از دانش‌آموز بخواهید، تقدیر خود را از اشخاصی که برایش مهم هستند، بازگو کند. محققان روان‌شناسی مثبت‌نگر غالباً پیشنهاد می‌کنند، یک نامه قدردانی برای کسی که هیچ‌گاه احساس خود را واقعاً برایش بیان نکرده‌اید، بنویسید. آن‌ها همچنین پیشنهاد می‌کنند، زمانی که آن فرد نامه را می‌خواند، در کنارش باشید. اگر این کار سختی است، تماس تلفنی و ارتباط تصویری اینترنتی داشته باشید. تلاش کنید نامه را به روش خودتان بنویسید و تا جایی که می‌توانید، آشکار بنویسید و چیزهایی را که از آن‌ها تقدیر می‌کنید و کارهایی را که او برایتان انجام داده است، ذکر کنید.
برای سنجش میزان قدردانی دانش‌آموزان ابتدا از آزمونی که در ادامه می‌آید، استفاده کنید:
آزمون سنجش قدردانی
دانش‌آموزان عزیز، جمله‌های زیر را بخوانید و با انتخاب گزینه‌ای که به بهترین شکل شما را توصیف می‌کند، میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر عبارت مشخص سازید.
نمره‌گذاری به این صورت است: هرگز= 1 به ندرت=2 گاهی = 3 اغلب= 4 همیشه= 5
تفسیر: امتیاز بالاتر از 35 در این آزمون نشان می‌دهد که شما فرد قدردانی هستید. به راحتی متوجه لطف و محبت دیگران نسبت به خودتان می‌شوید. چشم شما به روی زندگی و موهبت‌های آن باز است و به‌خاطر همه آن‌ها شکرگزار خداوند متعال هستید.
امتیاز پایین‌تر از 35 در این آزمون نشان می‌دهد که زیاد از توانمندی قدردانی استفاده نمی‌کنید. از نظر شما در این زمانه کسی بدون چشم‌داشت، لطفی در حق کسی نمی‌کند. شما بیش از آن که به داشته‌هایتان فکر کنید، به نداشته‌هایتان فکر می‌کنید و معمولاً ناراضی هستید.
تمرین‌ها و راهکارهایی برای پرورش توانمندی قدردانی در دانش‌آموزان
فعالیت یک: قلک تشکر
مسلم شده است که تشکر، انگیزه‌ای برای نوع‌دوستی یا رفتارهای جامعه‌یار و پسندیده اجتماعی است. یکی از فعالیت‌هایی که دانش‌آموزان با انجام آن می‌توانند هم شکرگزاری و هم نوع‌دوستی را سرعت بخشند، تهیه قلک تشکر است. می‌توان به دانش‌آموزان یک قلک تشکر، از همان قلک‌های مخصوص ذخیره‌کردن سکه داد، یا می‌توان به آن‌ها آموخت، خودشان قلک‌هایی بسازند. سپس هربار که برایشان اتفاقی در زندگی روی می‌دهد که از آن شاکر و سپاسگزارند، می‌توانند یک یا چند سکه به ازای هر شکر، در قلک بیندازند و وقتی قلک پر شد، پول آن را به یک خیریه بدهند یا صرف کارهای خیر کنند. این موضوع نیز به پرورش روحیه شکرگزاری در دیگران کمک می‌کند.
فعالیت دو : دفتر نگارش تشکر خانواده
برخی از دانش‌آموزان، علاوه بر ثبت و ضبط خاطره‌های شکر، این را که اعضای خانواده یا افراد مهم دیگر زندگی‌شان درگیر شکرگزاری شوند، سودمند می‌دانند. به دانش‌آموزان آموزش دهید، سه مسئله را که از بابت وجود آن‌ها در اطرافیانشان (پدر، مادر، خواهر یا برادر) هر روز شکر به‌جا می‌آورند، در دفتری بنویسند.
فعالیت سه: جست‌وجوی خوبی‌ها (یادداشت کنید)
• اتفاق‌های خوبی که در این هفته برای من یا دیگران رخ داده است:
• ..........................................................................................................
• کارها و رفتارهای خوبی که در این هفته از دیگران دیده‌ام:
• ............................................................................................................
• اتفاق‌های خوبی که این هفته در خانه افتاده‌اند:
• ...............................................................................................................
• اتفاق‌های خوبی که این هفته در جهان رخ داده‌اند:
• .................................................................................................................
فعالیت چهار: گزارش نیکی‌های مداوم
یک روز تمام، حساب همه کارهای خوبی را که خودتان یا دیگران انجام داده‌اید، نگه دارید. این کارها را در جدول یادداشت کنید و در پایان روز، آن‌ها را بخوانید.
از خواندن گزارش پشت سر هم خوبی‌های خود چه احساسی دارید؟
فعالیت پنج: تشکر روزانه
عمداً بگویید: متشکرم! اسم همه افرادی را که در زندگی به شما کمک می‌کنند، دوستتان دارند، با شما دوستانه رفتار می‌کنند، یا برایتان مهم هستند، یادداشت کنید. سپس مطمئن شوید از آن‌ها به‌خاطر کاری که برایتان انجام داده‌اند، تشکر کرده‌اید. متن تشکرها را بنویسید:
فعالیت شش: تشویق مثبت؛ نکات مثبت من ...
ویژگی‌های مثبتتان را بنویسید. حدس می‌زنید از نظر دیگران، چه نکات مثبتی در زندگی‌تان وجود دارند؟