عنوان: مفاتیح‌الحیاة
مؤلف: علامه آیت‌الله عبدالله جوادی آملی
ناشر: مرکز نشر اسراء، 1391
تعداد صفحات: 776
به قلم گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم، تحت نظارت استاد، علامه آیت‌الله جوادی آملی (دام‌ظله)، با اشراف همه‌جانبه به منابع وحیانی و با بهره‌گیری کامل از کتاب و سنت، و همچنین عقل برهانی و نیز با ژرف‌بینی خاص، همچون محدث بزرگ روزگار ما، جناب حاج شیخ عباس قمی (رحمه‌الله)، صاحب اثری ماندگار و سودمند، یعنی مفاتیح‌الجنان که راه سلوک بندگان و ارتباط انسان با خدا را از طریق انجام دادن اعمال عبادی در سه بخش نماز، دعا و زیارات، و بهره‌مندی از ثواب و پاداش آن‌ها هموار کرد، کتاب دیگری با عنوان مفاتیح‌الحیاة که جلد دوم و مکمل آن محسوب می‌شود، به نگارش درآمد. این کتاب شئون دنیایی، به‌ویژه امور اجتماعی بندگان را نیز با همان رویکرد، با آموزه‌های وحیانی مرتبط می‌سازد، تا آدمی در زندگی خود از این برنامه‌های الهی بهره‌مند شود و از آثار آن، هم در دنیا و هم در عقبا سود ببرد.
بنابراین می‌توان نقطة مشترک این اثر با کتاب مفاتیح‌الجنان را در این دانست که انسان با داشتن حُسن فاعلی و حُسن فعلی، اعم از انجام اعمال عبادی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی، از ثواب و پاداش الهی بهره‌مند می‌شود و در هر دو اثر به این ثواب‌ها، عقاب‌ها و آثار و پیامد رفتارها توجه شده است. اما امتیاز این کتاب آن است که مباحثش ناظر بر رفتار، گفتار و حتی نیت‌هایی است که توجه و اهتمام به آن‌ها مناسبات فردی، اجتماعی و زیست‌محیطی او را تنظیم، تصحیح و اصلاح می‌کند.
متن اصلی این کتاب شامل پنج بخش کلی است:
1. تعامل انسان با خود
2. تعامل انسان با هم‌نوعان
3. تعامل مردم و نظام اسلامی
4. تعامل انسان با حیوان
5. تعامل انسان با خلقت زیست‌محیطی
بخش نخست کتاب که تعامل انسان با خود از دیدگاه روایات را مورد بررسی قرار داده، بعد از بیان اهمیت تفکر و تدبر و دانش‌اندوزی و تعلیم‌وتربیت، به اهمیت کار و تلاش در سیرة انبیا و ائمه (علیهم‌السلام) پرداخته است. اسلام با تأکید بر تضمین روزی بندگان از سوی خدای متعال، سعی و تلاش را توصیه کرده و در بسیاری از روایات از کار و تلاش برای روزی حلال، به عبادت برتر تعبیر شده است. به این ترتیب، قرار گرفتن کار و عمل در کنار تعقل و علم همراه با ایمان و التزام به موازین اخلاقی، از عوامل انسان‌ساز و ارزشی محسوب می‌شود.
در بخش‌های دوم و سوم پیوند و ارتباط با دیگران (خلق) را از راه‌های مهم رشد و تعالی در همه زمینه‌ها و تقرب به خدای سبحان برشمرده است.
و در بخش‌های چهارم و پنجم به ارتباط با خلقت و سالم نگه‌داشتن محیط زیست، یعنی رعایت حق زمین، هوا، آب، خاک، دریا، صحرا، کوه و دشت، گیاهان، حیوانات و سایر موجودات و عرصه‌های زیست‌محیطی که با حیات فرد و جامعه پیوند دارند، پرداخته شده است.
شایان ذکر است که در سند برنامة درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1391) و در الگوی هدف‌گذاری، پنج عنصر: تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق، و چهار عرصه ارتباط دانش‌آموز با خود، خدا، خلق و خلقت به‌صورت به‌هم‌پیوسته و با محوریت ارتباط با خدا تبیین و تدوین شده‌اند، به‌گونه‌ای که دانش‌آموزان بتوانند موقعیت خود را نسبت به خود، خدا، دیگر انسان‌ها و نظام خلقت به‌درستی درک و توانایی اصلاح مستمر موقعیت فردی و اجتماعی خویش را کسب کنند.
در این اثر نفیس به‌طور مبسوط و طبقه‌بندی‌شده به سه عرصه ارتباط انسان با خود، خلق و خلقت پرداخته شده است. محققان، با بررسی بیش از شش هزار روایت، کوشیده‌اند احادیث را به‌صورت کاربردی برای استفاده عموم مردم و برای معنابخشی به زندگی انسانی و تصویر سبک زندگی اسلامی در ابعاد گوناگون اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در این کتاب بگنجانند.
