همه‌چیز درباره جنگل‌ها

آخرین داده‌های آماری از منابع جنگلی در جهان
آخرین گزارش ارزیابی منابع جنگلی جهان، در سال 2020 در 236 کشور جهان و برای یک دوره 30 ساله، بین سال‌های 1990 تا 2020، توسط «سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد» (FAO) تهیه شده است. اطلاعات ارائه شده در این گزارش، نمای کاملی از وضعیت جنگل‌های جهان و تغییرات آن ارائه می‌دهد.

 

جنگل‌ها در سراسر جهان
آیا می‌دانید جنگل‌ها تقریباً یک‌سوم از سطح خشکی زمین را پوشش داده‌اند؟ یعنی 6/40 میلیارد هکتار.

به‌عبارت دیگر، تقریباً 5/0 هکتار جنگل به ازای هر نفر در جهان وجود دارد. البته این جنگل‌ها به‌طور مساوی بین مردم جهان و یا به‌طور مساوی از لحاظ جغرافیایی توزیع نشده‌‌اند. بیش از نیمی از جنگل‌های جهان فقط در پنج کشور روسیه، برزیل، کانادا، چین و ایالات متحده واقع شده‌اند.

تصویر 1. بیشترین درصد پوشش جنگلی در پنج کشور جهان

مناطق گرمسیری زمین دارای بیشترین پوشش جنگلی جهان (45 درصد) هستند.

تصویر 2. درصد پوشش جنگلی در نواحی مختلف جهان

مناطق جنگلی جهان رو به کاهش هستند
جهان از سال 1990 تاکنون، 178 میلیون هکتار از مساحت جنگل‌ها را از دست داده است. این مساحت معادل وسعت کشور لیبی است. میزان از دست رفتن جنگل‌ها در دوره 1990 تا 2020، به‌دلیل کاهش جنگل‌زدایی در برخی کشورها و افزایش سطح جنگل‌ها در برخی کشورها به‌دلیل کاشت درختان و توسعه جنگلی، از روند کاهشی برخوردار بوده است.

میزان از دست دادن جنگل‌ها از 8/7 میلیون هکتار در سال‌های 1990 تا 2000 به 2/5 میلیون هکتار در سال‌های 2000 تا 2010، و به 7/4 میلیون هکتار در سال‌های 2010 تا 2020 رسیده است.

 

نمودار 1. جنگل‌زدایی و توسعه جنگل های دست کاشت در سه دهه اخیر

 بیش از نیمی از جنگل‌های جهان فقط در پنج کشور روسیه، برزیل، کانادا، چین و ایالات متحده واقع شده‌اند

جنگل‌های زراعی حدود 131 میلیون هکتار را پوشش می‌دهند که 3 درصد از مساحت جنگل‌های جهان و 45 درصد از سطح کل جنگل‌های کاشته شده را تشکیل می‌دهد. بیشترین سهم جنگل‌های زراعی در آمریکای جنوبی، با 99 درصد از کل منطقه جنگلی کاشته شده و 2 درصد از کل مساحت جنگل‌ها، واقع است. کمترین سهم جنگل‌‌های زراعی متعلق به اروپاست که شامل 6 درصد از جنگل‌های کاشته شده و 0/4 درصد از کل مساحت جنگلی است. در سطح جهان، 44 درصد از جنگل‌های زراعی عمدتاً از گونه‌های معرفی شده برای تولید محصولات و یا برداشت چوب تشکیل شده‌اند.

نمودار 2. نسبت گونه‌های معرفی شده و بومی در جنگل‌های مزارع، براساس منطقه در سال

یک میلیارد هکتار، وسعت جنگل‌های اولیه جهان
جهان هنوز حداقل 11/1 میلیارد هکتار جنگل اولیه دارد. سه کشور برزیل، روسیه و کانادا بیش از 61 درصد از جنگل‌های اولیه جهان را در اختیار دارند. مساحت جنگل‌های اولیه از سال 1990 تاکنون 81 میلیون هکتار کاهش یافته است، اما میزان از بین رفتن این جنگل‌ها بین سال‌های 2010 تا 2020، به نسبت دو دهه قبل، 50 درصد کاهش داشته است.

 

ضرر و زیان
جنگل‌ها کجا از دست می‌روند و کجا به‌دست می‌آیند؟
آفریقا از بیشترین میزان نابودی جنگل‌ها معادل با 9/3 میلیون هکتار در سال، بین سال‌های 2010 تا 2020 برخوردار است. در هر سه دهه اخیر، میزان نابودی جنگل‌ها در آفریقا روند افزایشی داشته است.

آمریکای جنوبی سالانه 6/2 میلیون هکتار را در دهه اخیر از دست داده است. میزان از بین رفتن جنگل‌ها در آمریکای جنوبی در دهه اخیر به نسبت دهه 2000 تا 2010 به نصف کاهش یافته است. در این میان، آسیا بیشترین سود را از جنگل‌ها در یک دهه اخیر برده است. منطقه اقیانوسیه بیشترین خسارت ناشی از نابودی جنگل‌ها را بین سال‌های 1990 تا 2010 تجربه کرده است.

نمودار 3. تغییر مناطق جنگلی در مناطق متفاوت جهان در سه دهه اخیر (روسیه با اروپا در نظر گرفته شده است.)

جنگل‌زدایی با نرخ کمتری نسبت به گذشته ادامه دارد
از سال 1990 تاکنون حدود 420 میلیون هکتار جنگل از طریق جنگل‌زدایی از بین رفته است. با این حال، میزان نابودی جنگل‌ها کاهش یافته است. در جدیدترین دوره پنج‌ساله اخیر (2020- 2015)، نرخ سالانه جنگل‌زدایی 10 میلیون هکتار برآورد شده است که به نسبت دوره 2015- 2010 تقریباً 2 میلیون هکتار کاهش را نشان می‌دهد.
 

نمودار4. نرخ سالانه جنگل‌زدایی و گسترش جنگل‌ها (2020-1990)

 

جنگل‌ها با چه خطراتی روبه‌رو هستند؟
جنگل‌ها با آشفتگی‌های بسیاری روبه‌رو هستند که می‌تواند بر حیات و سرزندگی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد و توانایی آن‌ها را در ارائه طیف گسترده‌ای از کالاها و خدمات اکوسیستمی کاهش دهد.

در سال 2015، حدود 98 میلیون هکتار جنگل تحت‌تأثیر آتش‌سوزی قرار گرفته است. این جنگل‌ها عمدتاً در مناطق گرمسیری بوده‌اند؛ جایی که آتش حداقل 4 درصد از کل مناطق جنگلی را در برگرفت. از سوی دیگر، حمله حشره‌ها، بیماری‌ها و حوادث شدید آب و هوایی در سال 2015، به حدود 40 میلیون هکتار از جنگل‌ها، عمدتاً متعلق به حوزه‌های معتدل و شمال آن آسیب وارد آورد.

 

محافظت و مدیریت جنگل‌ها
بیش از 700 میلیون هکتار از جنگل‌ها در مناطق تحت حفاظت کشورها قرار دارند. مساحت جنگل‌ها در مناطق حفاظت‌شده در سطح جهان، از سال 1990 تاکنون 191 میلیون هکتار افزایش یافته است. آمریکای جنوبی با 31 درصد مساحت جنگلی از مناطق تحت حفاظت دارای بیشترین عرصه‌های جنگلی حفاظت شده است.

بیشتر جنگل‌های جهان متعلق به مردم هستند 73 درصد از جنگل‌های جهان تحت مالکیت عمومی است و 22 درصد مالکیت خصوصی دارد. 5 درصد باقی‌مانده زیر عنوان مالکیت ناشناخته یا دیگری (عمدتاً جنگل‌های دارای مالکیت مورد اختلاف) طبقه‌بندی شده است

 
بیش از دو میلیون هکتار از عرصه‌های جنگلی دارای برنامه‌های مدیریتی هستند
مساحت و نسبت جنگل‌ها با برنامه‌های مدیریت بلندمدت که به‌صورت مستند و دوره‌ای مورد بازبینی قرار گرفته‌اند، شاخص مهمی از قصد مدیریت پایدار منابع جنگلی هستند.

بیشتر جنگل‌های اروپا برنامه‌های مدیریتی دارند. از طرف دیگر، برنامه‌های مدیریتی برای کمتر از 25 درصد از جنگل‌های آفریقا و در کمتر از 20 درصد از عرصه‌های جنگلی آمریکای جنوبی وجود دارد. مساحت جنگل تحت برنامه‌های مدیریتی در همه مناطق در جهان رو به افزایش است. این برنامه‌ها از سال 2000 تاکنون برای 233 میلیون هکتار افزایش یافته و در سال 2020 به دو میلیارد رسیده است.

 

نمودار 5. نسبت جنگل ها به مناطق تحت حفاظت در نواحی مختلف در سال 2020

 

بیشتر جنگل‌های جهان متعلق به مردم هستند

73 درصد از جنگل‌های جهان تحت مالکیت عمومی است و 22 درصد مالکیت خصوصی دارد. 5 درصد باقی‌مانده زیر عنوان مالکیت ناشناخته یا دیگری (عمدتاً جنگل‌های دارای مالکیت مورد اختلاف) طبقه‌بندی شده است.

مالکیت عمومی، یعنی اراضی ملی، در تمام مناطق جهان و بیشتر مناطق غالب است. از میان این مناطق، اقیانوسیه و آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی بیشترین نسبت جنگل‌های خصوصی را دارا هستند. در سراسر جهان، از سال 1990 سهم جنگل‌های عمومی کاهش یافته و مساحت جنگل‌های تحت مالکیت خصوصی افزایش یافته است.

 

نمودار 6. درصد مالکیت عمومی و خصوصی جنگل‌ها در نواحی مختلف جهان در سال 2015

افزایش مساحت جنگل‌ها برای حفاظت از خاک و آب
تخمین زده می‌شود، 399 میلیون هکتار از جنگل‌ها در درجه اول برای حفاظت از آب و خاک تعیین شده‌اند و از سال 1990 افزایش 119 میلیون هکتاری داشته است. همچنین، حدود 10 درصد از جنگل‌های جهان به حفاظت از تنوع زیستی اختصاص یافته‌اند.

در سراسر جهان، 424 میلیون هکتار از جنگل‌ها در درجه اول به حفاظت از تنوع زیستی تخصیص یافته‌اند که 111 میلیون هکتار آن مربوط به پس از سال 1990 تاکنون است.

 

خدمات تولیدی و اجتماعی جنگل‌ها
حدود 30 درصد از کل جنگل‌ها در درجه اول برای تولید جهانی است. یعنی حدود 1/15 میلیارد هکتار از جنگل‌ها در درجه اول برای تولید چوب و محصولات جنگلی غیرچوبی اداره می‌شوند. علاوه‌بر این، 749 میلیون هکتار برای استفاده‌های متعدد دیگری تعیین شده‌اند.

در سطح جهان، وسعت جنگل‌های اختصاص یافته در درجه اول به تولید نسبتاً پایدار باقی مانده است، اما مساحت جنگل‌های چندمنظوره از سال 1990 تاکنون حدود 71 میلیون هکتار کاهش یافته است.

بیش از 180 میلیون هکتار از جنگل‌ها عمدتاً به خدمات اجتماعی اختصاص دارند. این خدمات شامل خدمات تفریحی، گردشگری، تحقیقات آموزشی و تحقیقاتی و حفاظت از سایت‌های فرهنگی، تاریخی و معنوی است.

 

منبع
سایت فائو: http://www.fao.org/forest-resources-assessment/2020/en/