انواع بسته‌ های یادگیری

مقدمه
رویکرد کاربرد بسته‌های یادگیری در آموزش و یادگیری، در دهه‌های اخیر موردتوجه بسیاری از مربیان و صاحب‌نظران تربیتی قرار گرفته است. ایجاد فضایی سرشار از تنوع، تعامل، مشارکت، شادی و لذت، از ویژگی‌های به‌کارگیری بسته‌های یادگیری در کلاس است. در حال حاضر، برخی از کشورها بسته‌های یادگیری را کاملاً می‌شناسند و طبق اصول معین، در کلاس‌های درس از آن‌ها بهره می‌برند. در برخی کشورها به‌طور مداوم و منظم از بسته‌های یادگیری برای رفع مشکلات موجود در مدرسه‌ها استفاده می‌شود. با توجه به تجربه‌های موجود در این عرصه و تکالیف سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی برای تولید و اشاعه محتواهای آموزشی در قالب بسته یادگیری مبتنی بر توانمندی و فرصت موجود، بهره‌مندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و برخورداری مدرسه‌ها از آن‌ها، می‌توان در طراحی و تعریف بسته یادگیری تفکیک زیر را قائل شد:

• بسته یادگیری نا برخط (قابل‌حمل)

• بسته یادگیری برخط

• بسته یادگیری تلفیقی

 

بسته یادگیری نابرخط
در این نوع بسته‌ها، علاوه بر منابع چاپی شامل کتاب درسی و کتاب کار، راهنمای معلم و ارزشیابی، به‌راحتی می‌توان بر بستر یک وسیله ذخیره‌سازی قابل‌حمل الکترونیکی (مانند فلش) نسخه الکترونیکی همین موارد (کتاب درسی و کتاب کار، راهنمای معلم و ارزشیابی) را ذخیره کرد و همراه با اجزای آموزشی الکترونیکی شامل فیلم‌های آموزشی و گویا (صوتی)، دایره‌المعارف‌ها و لغت‌نامه‌ها، نقشه‌ها و عکس‌های آموزشی و کتاب برای دانش آموزان فرستاد. با این اقدام، تغییرات قابل‌توجهی در حوزه فرایند یاددهی– یادگیری رخ خواهد داد. استفاده از این بسته‌ها به دانش‌آموزانی توصیه‌می‌شود که سبک یادگیری عینی دارند و ترجیحشان بر استفاده از موارد یادگیری قابل‌لمس و قابل‌دیدن از نزدیک و بدون واسطه است؛ دانش‌آموزانی که با دست‌ورزی بهتر می‌آموزند و بهتر در ذهن می‌سپارند. این بسته‌های یادگیری، ضمن داشتن فایده‌های بسیار از جمله ارائه بی‌واسطه اطلاعات به دانش آموزان، نسبت به بسته‌های یادگیری برخط، هزینه بیشتری برای تولید نیاز دارند و قیمت تمام‌شده آن‌ها برای دانش آموزان، به‌عنوان مصرف‌کننده، بیشتر خواهد بود.

 

بسته یادگیری برخط
این دسته از بسته‌های یادگیری، با تکیه بر فضای الکترونیکی و مجازی و بهره‌مندی از امکانات آن تهیه و تولید می‌شوند و در اختیار دانش آموزان قرار می‌گیرنـد. در مــواردی که از بستـه‌هـای یادگـیری برخط استفاده می‌شود، معلم می‌تواند پس از طراحی یک تکلیف، آن را از طریق شبکه یا اینترنت برای دانش آموزان خود بفرستد. دانش آموزان نیز پس از دریافت تکلیف، آن را در منزل یا سر کلاس درس انجام ‌دهند و تکلیف حل‌شده را دوباره برای تصحیح و دریافت بازخورد برای معلم بفرستند. معلم پس از دریافت تکالیف دانش آموزان و تصحیح آن‌ها، نتایج را به‌صورت الکترونیکی به اطلاع هر دانش‌آموز می‌رساند. وجود ظرفیت بالقوه و بالفعل «شبکه ملی مدارس ایران» (رشد) فرصت بسیار مغتنمی است که می‌تواند این مهم را برآورده سازد. به‌طورقطع، این شیوه با مهیا شدن زیرساخت‌های مناسب دسترسی به ارتباطات آموزشی مؤثر بین مدرسه‌ها، دانش‌آموزان و معلمان، اولیا و مراکز آموزشی و پژوهشی امکان‌پذیر است. از کارکردهای اصلی بسته‌های یادگیری برخط، انعطاف‌پذیری آن‌ها در زمان و مکان است. دانش‌آموز برای استفاده از این نوع بسته‌های یادگیری محدودیت مکانی ندارد و می‌تواند هر کجا باشد، از محتوای آن‌ها استفاده کند. دانش‌آموز با ورود به سیستم، جزوه‌های از پیش تهیه‌شده را مطالعه و فیلم‌های از پیش تهیه‌شده را مشاهده می‌کند، و در تمرین‌ها و تکلیف‌ها و بحث‌ها و گفت‌وگوهای آن مشارکت می‌کند. از این طریق می‌تواند آموزش خود را کامل کند.

این بسته‌های یادگیری به دانش‌آموزانی توصیه می‌شوند که خودانگیزشی بالایی دارند. همچنین، برای افرادی خوب است که به پرداخت هزینه بالا برای آموزش تمایل ندارند. این نوع بسته‌ها محدودیتی در تعداد شرکت‌کنندگان در درس ندارند و می‌توان از هر محتوای آموزشی آن بارها و بارها استفاده کرد. از این رو هزینه تولید این بسته‌ها سرشکن می‌شود و معمولاً ارزان‌تر از بسته‌های یادگیری نا برخط در می‌آیند.

 

بسته یادگیری تلفیقی
استفاده از نگاه تلفیقی در تولید بسته یادگیری، بهترین حالت و درست‌ترین انتخاب است. ولی به‌واسطه  محدودیت‌های موجود و گستردگی مدرسه‌ها در کشور و اختلاف سطح برخورداری و توانمندی استفاده از منابع، با نگاه رعایت عدالت آموزشی و  دستیابی به آن و اجرای پله‌ای و فازبندی شده، می‌توان با احتساب سهم مشارکت‌پذیری همه سرمایه کشور در دولت و بخش خصوصی عمل کرد. لذا طراحی و تدوین بسته یادگیری قابل‌حمل باید در دستور کار تألیفات جدید سازمان قرار گیرد و از بخش اجزا و امکانات برخط، با توجه به برخورداری و علاقه‌مندی استان‌ها، مناطق و مدرسه‌های داوطلب، به‌صورت حمایتی و مشارکتی، استفاده کرد. ایجاد زیرساخت‌های دسترسی و اتصال مدرسه‌ها و مخاطبان بالقوه آن، نرم‌افزارهای آموزشی، فیلم‌های آموزشی، کتاب گویا و کاست‌های آموزشی، مجلات و کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی، بسترهای نرم‌افزاری و زیرساخت‌های تعاملات سازمانی و اداری مدرسه‌ها، تجهیز و راه‌اندازی کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها، طرح هوشمند‌سازی مدرسه‌ها، پشتوانه‌های بسیار مناسبی برای کار هستند.

 

جمع‌بندی
درنهایت باید گفت، برای بهره‌گیری از بسته‌های یادگیری، صِرف برخط، نا برخط و یا تلفیقی‌بودن تعیین‌کننده نیست و هدف از تقسیم بندی بسته‌های یادگیری، جداسازی آن‌ها از هم و اعلام برتری یکی بر دیگری نیست، بلکه با توجه به محدودیت‌ها و امکانات موجود، می‌توان از هر نوع آن بهره کافی برد تا به هدفِ استفاده از این بسته‌های یادگیری جامه عمل پوشاند. مهم‌ترین عامل در انتخاب بسته‌های یادگیری، کیفیت طراحی و تولید آن‌هاست. این نکته گویای این واقعیت است که نمی‌توان صرفاً بر مبنای نوع بسته‌های یادگیری دست به گزینش زد. چنانچه به دنبال کارایی و اثربخشی این بسته‌ها در آموزش و یادگیری دانش آموزان هستیم، قبل از هر چیز باید مبنایِ تهیه و ساخت این بسته‌ها را ملاک قرار دهیم؛ چه بسا گاهی همین بسته‌های یادگیری، به علت  تناسب نداشتن با محتوای کتاب‌های درسی و هدر دادن زمان یادگیری، دانش‌اموزان را سردرگم کنند و این در صورتی است که در تولید و طراحی آن‌ها ملاحظات لازم، از جمله مخاطب شناسی، صورت نگرفته باشد.