بسته یادگیری مجموعه‌ای است شامل مواد، ابزارها و محتواهایی که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا یادگیرندگان بتوانند بدون کمک معلم یا با کمترین کمک او، از آن‌ها بیاموزند: این مواد، ابزارها و محتواها از قبل طراحی، اجرا و ذخیره شده‌اند.
بسته یادگیری ممکن است یک مجموعه یادگیری نظام‌دار در نظر گرفته شود که از بخش‌های سه‌گانه فناوری آموزشی (نرم‌افزار، سخت‌افزار و فرایند مشکل‌گشایی) بهره‌مند می‌شود و تولید و استفاده از آن، اقدامی عملیاتی در اجرای موفق برنامه‌های درسی برای یادگیری مستقل است. این بسته شامل مجموعه‌ای سازمان‌یافته از عناصر آموزشی و یادگیری است که تمامی یا بخشی از اهداف برنامه درسی یک دوره آموزشی را تأمین می‌کند.
بسته یادگیری می‌تواند متشکل از سیاست‌ها، راهبردها، الگوها، وظایف یا چارچوب‌ها، محتواها، تکالیف و فعالیت‌هایی از یادگیری باشد که بر بستر رسانه‌های قدیم و نوین، متنوع و به‌روز، قابل‌استفاده به همراه وسایل و تجهیزات، ابزارها، منابع و مواد، بر اساس اهداف برنامه درسی و درخت یادگیری دانش مرتبط (به‌صورت ساده، مرکب یا پیچیده) طراحی و تدوین می‌شوند.
بسته یادگیری قابلیت فراهم آمدن برای کلیه درس‌ها و آموزش‌های مدرسه‌ای و غیر مدرسه‌ای را به میزان فراوان داراست و غالباً به جهت هزینه‌بر بودن تولید تک‌نسخه‌ای، ممکن است بر اساس برنامه‌های درسی متمرکز، توسط سازمان‌های دولتی و غیردولتی نوآور طراحی و پس از تولید انبوه در اختیار یادگیرندگان قرار داده شوند. البته واضح است که اگر بسته‌های یادگیری بر اساس تفاوت‌های فردی و نیازهای خاص یادگیرندگان تهیه شوند، می‌توانند کارایی بیشتری را موجب شوند.
با توجه به کاربردهای متفاوت بسته یادگیری از نظر محیط یادگیری و مخاطب، می‌توان آن‌ها را در دو دسته کلی طبقه‌بندی کرد:
۱. بسته یادگیری معلم
۲. بسته یادگیری دانش‌آموز
• بسته یادگیری دانش‌آموز خود به سه دسته تقسیم می‌شود.
۱. بسته یادگیری دانش‌آموز در یادگیری کلاس درس
۲. بسته یادگیری دانش‌آموز در یادگیری از راه دور
۳. بسته یادگیری دانش‌آموز در یادگیری تلفیقی
در ادامه توضیحاتی درباره هر دسته آمده است:
۱. بسته یادگیری معلم
بسته یادگیری معلم در حمایت از فعالیت‌ها و ایده‌های معلمان در ارائه تدریس و آموزش مؤثر استفاده می‌شود و می‌تواند جایگزین شرکت در دوره‌های ضمن خدمت معلمان باشد یا به‌عنوان مکمل این دوره‌ها در نظر گرفته شود. معلمان، مانند کارکنان سایر مشاغل، از دریافت آموزش‌های مداوم برای ارتقای سطح عملکرد خود و به‌روزرسانی اطلاعات و دانش شغلی خود بی‌نیاز نیستند. از این رو شرکت آن‌ها در دوره‌های بازپروری و افزایش مهارت در صلاحیت‌های حرفه‌ای ناگزیر است. تهیه و توزیع بسته‌های یادگیری در زمینه صلاحیت‌های معلمی می‌تواند در ارتقای سطح توانمندی معلمان ایده قابل توجهی به شمار آید. جدول ۱ (بالا) اجزای بسته یادگیری معلم را معرفی می‌کند:
۲. بسته یادگیری دانش‌آموزان
بسته‌های یادگیری دانش‌آموز در حمایت از دانش‌آموز و ایجاد سهولت در یادگیری برای ایجاد شرایط یادگیری مستقل، آماده‌سازی یادگیرنده برای یادگیری مادام‌العمر و ایجاد شرایط برای توجه به تفاوت‌های فردی یادگیرندگان در یادگیری طراحی شده‌اند.
این بسته‌ها می‌توانند در نظام آموزش‌های حضوری (در کلاس‌های درس)، در نظام‌های آموزش از راه دور و در نظام آموزش‌های تلفیقی مورداستفاده قرار گیرند. بر این اساس، در طراحی و اجرای این بسته‌های یادگیری می‌توان سه دسته قابل‌تمایز را شناسایی و معرفی کرد.
دسته اول: بسته یادگیری دانش‌آموزان در نظام آموزش حضوری (در کلاس‌های درس)
این بسته یادگیری برای تجهیز کلاس‌های درس و مناسب‌سازی آن‌ها به‌عنوان محیط یادگیری به کار می‌رود. استفاده از این بسته‌های یادگیری در ایجاد کلاس‌های درس موضوعی و یادگیرنده محور کردن کلاس‌های درس بسیار پرکاربرد خواهد بود و تجهیز کلاس‌های درس به چنین تجهیزاتی، می‌تواند کلاس‌های آموزشی را به مراکز یادگیری تبدیل کند. جدول ۲ اجزای بسته یادگیری دانش‌آموز را در نظام آموزش حضوری (کلاس درس) معرفی می‌کند.
دسته دوم: بسته یادگیری دانش‌آموزان در نظام آموزش از راه دور
استفاده از امکانات بسته یادگیری در نظام‌های آموزش از راه دور موجب راه‌اندازی و استقرار یادگیری الکترونیکی به‌عنوان جدیدترین دستاورد آموزش از راه دور خواهد شد. ضرورت توجه به اهمیت و ضرورت یادگیری مادام‌العمر و وظیفه تسهیل و ایجاد شرایط محقق شدن یادگیری در هر زمان و مکان و یادگیری توزیعی، موجب توجه ویژه به چنین رویکردی است. جدول ۳ ملزومات استقرار چنین یادگیری را به همراه شرح اجزا نشان می‌دهد.
دسته سوم: بسته یادگیری دانش‌آموزان در نظام آموزش تلفیقی
این بسته‌های یادگیری در واقع به‌صورت تلفیقی از دو بسته دیگر طراحی و اجرا خواهند شد و بیشتر برای یادگیری به شیوه معکوس کاربرد خواهند داشت. معلمان می‌توانند از اجزای این بسته برای فعال‌سازی یادگیری یادگیرنده محور بیرون از کلاس درس بهره بگیرند و سپس در کلاس، برای رفع ابهامات احتمالی، به تکرار و تمرین و رفع اشکالات و کج‌فهمی‌های دانش‌آموزان بپردازند.
اجزای مشترک بسته‌های یادگیری
همه بسته‌های یادگیری از موارد زیر تشکیل شده‌اند:
۱. عنوان که با محتوای بسته هم‌خوانی داشته باشد و برای استفاده از بسته یادگیری جذابیت ایجاد کند.
۲. بیان مقدمه که برای جلب توجه مخاطب به ضرورت‌ها و دلایل توصیه به کار با بسته یادگیری مناسب است.
۳. معرفی جامعه هدف بسته یادگیری که در واقع مخاطبان را معرفی می‌کند.
۴. هدف آموزشی که می‌تواند توسط یادگیرنده سنجیده و مشاهده شود که هنگام مطالعه بسته انتظار می‌رود چه‌کاری انجام دهد.
۵. راهنمایی درباره استفاده از بسته که بایدها و نبایدها و روش کار را معرفی می‌کند.
۶. محتویات واحدهای بسته که واحدهای استفاده‌شده توسط بسته را نشان می‌دهد و نوعی ناوبری را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد.
۷. پیش‌آزمون که برای شناخت مهارت‌های یادگیرنده، درک صحیحی از آموخته‌های قبلی و پیش‌نیازها به وی می‌دهد.
۸. فعالیت‌های آموزشی و گزینه‌های مناسب برای ویژگی‌های یادگیرنده و توجه به تفاوت‌های فردی در یادگیری که به یادگیرنده کمک می‌کند؛ شامل مقالات موجود، کاست‌های ضبط‌شده، توالی اسلایدها، مکان‌ها، اشخاص و موارد دیگر.
۹. تمرین برای نشان دادن دامنه مفید بودن بسته که شامل بازخورد است و به تعمیق مطلب در مطالب ذهنی، خودکاری عمل در مهارت‌های حرکتی و افزایش انگیزه یادگیری کمک می‌کند.
۱۰. پس‌آزمون که آزمایش نهایی پس از اتمام واحدها برای تعیین اهداف تحقق بسته است و ارزیابی از آموخته‌ها و میزان کارایی بسته را تعیین می‌کند.
جمع‌بندی
با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد بسته‌های یادگیری می‌توانند نویدبخش نوعی از یادگیری باشند که در همه محافل تعلیم و تربیت با عنوان یادگیری در محیط یادگیرنده محور، با یادگیرندگانی مستقل و مسئول یادگیری خود و نظایر آن نامیده می‌شوند. چنین یادگیری‌ای علاوه بر نتایج آنی که مترتب از برنامه‌های آموزشی است، می‌تواند به مسائل عاطفی یادگیرنده نیز توجه کند و انگیزه‌های فردی را در توجه به پیشرفت هدف قرار دهد. یادگیرندگانی که به استفاده و کاربرد چنین تجهیزات و امکاناتی روی آورند، خود را مسئول مستقیم یادگیری خود خواهند دانست و برای آن تلاش بیشتری خواهند کرد. این نتیجه می‌تواند از آن‌ها یادگیرندگانی مادام‌العمر بسازد که از ویژگی‌ها و صلاحیت‌های مورد انتظار از یادگیرندگان قرن ۲۱ است.
بنابراین، توجه ویژه به بسته‌های یادگیری و اهتمام در طراحی، تولید و اجرای آن، از ضرورت‌های تلاش برای کیفیت‌بخشی به‌نظام تعلیم و تربیت در کشور است و امید می‌رود با گذر زمان و تلاش در تولید بسته‌های یادگیری مناسب، مراکز آموزشی به مراکز یادگیری مبدل شوند و نشاط، علاقه‌مندی و مسئولیت‌پذیری در یادگیرندگان با وفور بیشتری دنبال شود.