نیکی به خانواده
خانواده، نخستین کانون رشد و آرامش بشری است که مراقبت از آن مسئولیتی سنگین به‌شمار آمده و موجب نجات از رنج و عذاب دنیوی و اخروی خواهد گردید.
وقتی حضرت ابراهیم به فرمان خدا همسر و فرزند خود را به مکه آورد، دست به دعا برداشت و عرض کرد: پروردگارا! من برخی فرزندانم (اسماعیل و نسل او) را در سرزمین بی‌کشت و زرع، در کنار خانه محترم تو سکونت دادم؛ پروردگارا تا نماز را بر پا دارند، پس دل‌های گروهی از مردم را به آنان گرایش ده و آنان را از میوه‌ها و محصولات روزی عطا کن، باشد که سپاسگزاری کنند؛ هم‌چنین جناب لوط که پس از تلاش فرهنگی فراوان نتواست مردم را از هلاک شدن برهاند، برای نجات خانواده با ایمان خود چنین دعا کرد:
پروردگارا! من و خانواده‌ام را که تنها گروندگان به من هستند از وبال آن‌چه این مردم انجام می‌دهند، رهایی بخش. حضرت یعقوب برای تأمین نیازها‌ی خانواده خود، فرزندانش را به دربار حاکم مصر فرستاد تا با دریافت گندم مورد نیاز، قحط‌سالی را سپری سازند و حتی در دومین‌بار برای دریافت گندم، فرزند محبوب خود بنیامین را نیز همراه برادران وی گسیل داشت.
رسول خدا(ص) فرمود: هر معروفی صدقه به شمار می‌آید و هر آن‌چه را که مؤمن برای خود و خانواده و همسرش هزینه کند و نیز هر آن‌چه با آن آبروی خود و خانواده را حفظ کند، برایش صدقه نوشته می‌شود و فرمود: بهترین شما کسانی هستند که برای خانواده خود بهترین باشند و من برای خانواده خودم بهترین شما هستم و نیز فرمود: کسی که به بازار رود و تحفه‌ای بخرد و آن را برای خانواده خویش ببرد، مانند کسی است که صدقه‌ای را به سوی نیازمندان می‌برد.
امام رضا(ع) فرمود: هرکس روزی را از راه حلالش بجوید و برای خود و خانواده‌اش هزینه کند، مانند مجاهد در راه خداست. آن امام در ادامه این حدیث فرمود: اگر مردی دچار تنگدستی شد، به ضمانت خدا و پیامبرش به میزان غذای مورد نیاز خانواده‌اش وام بگیرد و اگر پیش از بازپرداخت وام خود وفات یافت، برعهده پیشوای مسلمانان است که وام وی را بپردازد.
امام صادق(ع) فرمود: هرگاه یکی از شما تنگدست شد، سفر کند و در پی فضل خدا باشد و خود و خانواده‌اش را ناراحت نکند.
احسان و نیکی به خانواده باید متناسب با توانایی فرد باشد؛ از این‌رو امام رضا(ع) فرمود: صاحب نعمت باید برای خانواده خود گشایشی فراهم کند.
هم غذا شدن با خانواده
مؤمن باید خانواده خود را در همه خوشی‌‌ها و نعمت‌ها سهیم سازد، حتی در غذا خوردن نیز با آن‌ها باشد. قرآن می‌گوید: و خدا برخی از شما را در بهره‌وری از روزی، بر برخی دیگر برتری بخشیده است، پس کسانی که برتری داده شده‌اند، حاضر نیستند، روزی خود و امکان بهره‌‌برداری آزادانه از آن را در اختیار بردگان خود قرار دهند تا در آن با هم برابر باشند.
امام صادق(ع) در تطبیق این آیه فرمود: شایسته نیست کسی غذایی را به خود اختصاص دهد و خانواده‌اش را در آن سهیم نسازد.
رسول خدا(ص) یکی از نشانه‌های تواضع را هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش دانسته و فرمودند: آیا شما را به پنج چیز آگاه نکنم که اگر در کسی باشد، متکبر نیست؟ چوپانی و بستن گوسفند، پوشیدن لباس پشمی، همنشینی با تهیدستان، سوار شدن بر الاغ(کنایه از مرکب ارزان قیمت) و هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش.
تقدم خانواده بر دیگران
در فرهنگ اسلامی اولویت و تقدم خانواده یک اصل به حساب می‌آید و روایات فراوانی بر آن دلات دارد.
رسول خدا(ص) فرمود: هرگاه خدا به یکی از شما خیری عطا کرد، ابتدا خود و خانواده‌اش را بهره‌مند سازد؛ و نیز فرمود: از خانواده آغاز کنید و هر کسی که نزدیک‌تر است، مقدم بدارید.
توجه به خانواده در روز جمعه
گرچه نیکی به خانواده، همواره مطلوب است، روز جمعه برای احسان، اهمیت ویژه‌ای دارد تا زمینه توجه به جایگاه روز جمعه و معنویت‌گرایی از این طریق برای خانواده فراهم گردد؛ از این‌رو رسول خدا(ص) فرمود: خانواده خود را در روز جمعه از میوه یا گوشتی بهره‌مند سازید تا با آمدن جمعه خوشحال شوند.
مراقبت از خانواده
ابوبصیر می‌گوید: درباره آیه مبارکه [قوا انفسکم و اهلیکم نارا] ، یعنی خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید، از امام صادق(ع) پرسیدم: چگونه آنان را نگه داریم؟ آن حضرت فرمود: آن‌ها را به آن‌چه خدا به آن فرمان داده فرمان بده و از آن‌چه باز داشته بازشان دار. اگر اطاعت کردند، آنان را نگه داشته‌ای و اگر نافرمانی کردند، به وظیفه خود عمل کرده‌ای.
پاداش نیکی به خانواده
رسول خدا(ص) به امیرمؤمنان(ع) فرمود: خدمت به خانواده، کفاره گناهان بزرگ، موجب فرو نشاندن خشم الهی، مهریه حوریه بهشتی و موجب فزونی حسنات و درجات است. ای علی! به خانواده خدمت نمی‌کند، مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت را خواسته است.
از رسول خدا(ص) روایت شده که نزدیکترین شما به جایگاه من در قیامت، نیکوترین شما از نظر اخلاق و سودمندترین شما نسبت به خانواده خویش است. نیکی به خانواده افزون بر پاداش اخروی، در دنیا نیز، آثار خوبی دارد. رسول خدا(ص) فرمود: هنگام ورود به خانه سلام کن، خدا برکتت را افزون می‌کند.
امام سجاد(ع) درباره اهمیت نیکی به خانواده فرمود: پسندیده‌ترین شما نزد خدا بهره‌دهنده‌ترین شما بر خانواده است. امام صادق(ع) نیز فرمود: هر کس نسبت به خانواده‌اش نیکوکارتر باشد، خدا بر عمرش می‌افزاید. امام کاظم(ع) فرمود: هر کس با برادران و خانواده‌اش نیکوکار باشد، عمرش طولانی می‌شود.
پاداش غم‌خواری برای خانواده
حضرت امیرالمؤمنین(ع) گفتند: روزی بر رسول خدا وارد شدم و پرسید: ای علی! چگونه صبح کرده‌ای؟ گفتم: در حالی که در دستانم چیزی جز آب نیست و من برای حسن و حسین ناراحتم. گفتند: ای علی! غم‌خواری برای خانواده حجابی در برابر آتش جهنم است.