هوش بصری / فضایی
هوش بصری/ فضایی از توانایی‌های مهم برای پیشرفت در بسیاری از تخصص‌ها و مهارت‌ها، مانند مجسمه‌سازی، جراحی، دریانوردی، خلبانی، هندسه فضایی و توپولوژی است. درواقع توانایی در زمینه هوش بصری/ فضایی زمینه‌ساز بسیاری از اختراعات است.
یکی از مهم‌ترین توانایی‌های هوش بصری/ فضایی توانایی تجسم حرکت و چرخش اشیا از زاویه‌های متفاوت در ذهن است. اما از دیدگاه گاردنر (واضع نظریه هوش‌های چندگانه۱)، توانایی ارائه استعاره و تجسم خلاق نیز تجلی هوش فضایی است. درواقع بسیاری از نظریه‌های علمی با استعاره‌ها و تصویرهای ذهنی شکل گرفته‌اند. برای مثال، جان دالتون اتم را به منظومه شمسی تشبیه کرد و داروین از استعاره درخت زندگی بهره گرفت. فردریک ککول شیمی‌دان برجسته، ساختمان بنزن را به صورت حلقوی تجسم کرد و همین امر باعث شد تا دریابد، برخی ترکیبات آلی ساختمان باز ندارند.
بسیاری از روان‌شناسان معتقدند: قدرت تجسم بصری و فضایی سرچشمه تفکر است. زیرا مهم‌ترین عملیات تفکر از درک دنیای اطراف فرد سرچشمه می‌گیرد. حتی برخی مانند آرهیم پا را فراتر گذاشتند و عنوان کردند: اگر ما نتوانیم تصویر برخی از مفاهیم و فرایندها را تجسم کنیم، نمی‌توانیم در مورد آن‌ها به‌روشنی بیندیشیم.
تقویت هوش بصری موجب پیشرفت در بسیاری از شاخه‌های مهندسی شده است. برای مثال، نیکولا تسلا (مهندس برق و مکانیک که سهم بالایی در طراحی سیستم نوین برق‌رسانی براساس جریان متناوب دارد) توانش بسیاری در هوش بصری داشت. تجسم وی آن‌قدر قوی بود که می‌توانست دستگاه پیچیده‌ای را بدون آنکه روی کاغذ بکشد، در ذهن مجسم کند. وی حتی ادعا می‌کرد می‌تواند اشکال‌های دستگاهی را که در ذهن تجسم کرده بود، در ذهنش بررسی کند.
با وجود نقش هوش بصری/ فضایی در پیشرفت صنعت، اختراعات و بسیاری از مهارت‌هایی که مورد نیاز جامعه هستند، به پرورش این هوش در مدرسه توجه کمی می‌شود. حتی در برنامه درسی رسمی مدرسه‌ها فعالیت‌هایی که موجب پرورش این هوش می‌شوند، نقش کم‌رنگی دارند. اما معلمان می‌توانند با معرفی برخی از بازی‌ها و سرگرمی‌ها به دانش‌آموزان، توانمندی‌های هوش بصری/ فضایی آن‌ها را تقویت کنند. مکعب روبیک یکی از سرگرمی‌هایی است که به تجسم فضایی دانش‌آموزان کمک می‌کند. با توجه به اینکه بسیاری از دانش‌آموزان امکان تهیه انواع آن را ندارند، می‌توانند با مکعب روبیک مجازی به این بازی بپردازند.
تاریخچه مکعب روبیک
مکعب روبیک پازلی سه‌بعدی است که در سال ۱۹۷۴ توسط مجسمه‌سازی مجارستانی به نام ارنو روبیک ساخته شد. نام اولیه آن «مکعب جادویی»۲ بود که توسط سازنده‌اش انتخاب شده بود. مکعب روبیک شش وجه (با رنگ‌های آبی، قرمز، زرد، سفید، نارنجی و سبز) دارد و هر وجه آن به ۹ قسمت مساوی تقسیم می‌شود. سازوکار آن به‌گونه‌ای است که براساس حرکات مکانیکی در نظر گرفته شده در آن، می‌توان ۹ قسمت را در تمام وجه‌ها با یک رنگ تشکیل داد.
مکعب روبیک تأثیر بسیار زیادی در بهبود عملکرد ذهنی کودکان دارد و باعث هوشیار شدن ذهن نسبت به رویدادها و عکس‌العمل سریع در برخورد با آن‌ها می‌شود. از دیگر مزایای آموزش روبیک می‌توان به افزایش تمرکز و سرعت در پردازش اطلاعات و تجسم فضایی اشاره کرد. اما مهم‌ترین قسمت آموزش را شاید بتوان هماهنگی هوش منطقی و فضایی در کنار خلاقیت برشمرد. فرد در حل مکعب روبیک بارها با چیدمان‌های متفاوتی از مربع‌های رنگی مواجه می‌شود و می‌تواند با تمرکز و تصویر‌سازی ذهنی، به مرور در کمترین زمان راه‌حل را بیابد.
مکعب روبیک مجازی
برای نصب مکعب روبیک مجازی می‌توانید از فروشگاه «گوگل‌پلی»۳ آن را به‌صورت رایگان دانلود کنید.
پس از نصب برنامه، صفحه اول برنامه که روی آن تصویر مکعب روبیک قرار دارد، ظاهر می‌شود (تصویر ۱).
کاربر می‌تواند تعداد مربع‌ها را در هر وجه کم یا زیاد کند. به این منظور کافی است روی علامت مکعب کوچک در بالای صفحه کلیک کند. در این حالت دو شکل مکعب و هرم ظاهر می‌شود. روی هر کدام از این شکل‌ها می‌تواند کلیک کند تا وجه‌هایی با اندازه‌های متفاوت ایجاد شوند. کاربران ابتدا می‌توانند با تعداد چهار مربع در هر وجه شروع کنند و به تدریج که مهارت پیدا کردند، تعداد مربع‌ها را بیشتر کنند. این برنامه همچنین به کاربران امتیاز می‌دهد. هنگام انتخاب برنامه از کاربر سؤال می‌شود که آیا خانه‌های رنگی در هم شوند و یا به‌صورت مرتب قرار گیرند؟ اگر گزینه «در هم»۴ را انتخاب کنید، برنامه به‌صورت تصادفی مربع‌های هر وجه را در کنار یکدیگر می‌چیند. در غیر این صورت مکعب را به‌صورتی تحویل کاربر می‌دهد که هر وجه آن شامل یک رنگ باشد. در این صورت کاربر می‌تواند با سلیقه خود رنگ‌ها را کنار یکدیگر قرار دهد.
از فروشگاه گوگل‌پلی همچنین می‌توانید برنامه‌هایی را دانلود کنید که شکل‌های سه‌بعدی دیگری در اختیار کاربر قرار می‌دهند؛ مانند برنامه «Vistalgy Cube». این برنامه شکل‌های متعدد سه‌بعدی تولید می‌کند که کاربران می‌توانند آن‌ها را مرتب کنند. با استفاده از این برنامه معلمان می‌توانند شکل‌های سه‌بعدی تولید کنند و از دانش‌آموزان بخواهند مساحت، حجم و محیط آن‌ها را حساب کنند. از آنجایی که با این برنامه کاربران می‌توانند با چرخش شکل‌های سه‌بعدی آن‌ها را از زاویه‌های گوناگون بررسی کنند، درک و تجسم سه‌بعدی دانش‌آموزان از این شکل‌ها عمیق‌تر می‌شود.
اگر دانش‌آموزان به تلفن همراه هوشمند دسترسی نداشته باشند، می‌توانند به آدرس «/https://rubiks-cu.be» مراجعه کنند و از طریق لپ‌تاپ یا دسک‌تاپ به‌صورت آنلاین با مکعب روبیک مجازی کار کنند.
جمع‌بندی
توانایی دانش‌آموزان در زمینه هوش بصری/ فضایی نه‌تنها می‌تواند زمینه پیشرفت آن‌ها را در بسیاری از رشته‌های تحصیلی فراهم کند، بلکه از طریق تقویت این هوش، تجسم خلاق رشد می‌یابد و زمینه برای پرورش کودکان مخترع فراهم می‌شود. یکی از ابزارهایی که به تجسم خلاق دانش‌آموزان کمک می‌کند، مکعب روبیک است. با این ابزار معلم می‌تواند هوش ریاضی و فضایی دانش‌آموزان را به‌کار گیرد و از آنان بخواهد، مسائل متعددی را حل کنند. اما از آنجا که ممکن است تهیه این مکعب برای همه دانش‌آموزان میسر نباشد، آن‌ها می‌توانند این برنامه را از گوگل‌پلی رایگان دانلود کنند. با توجه به آنکه امروزه دسترسی به گوشی هوشمند برای بسیاری از دانش‌آموزان امکان‌پذیر است، می‌توانند به‌راحتی به این برنامه دست یابند.
از مزایای مکعب روبیک مجازی آن است که کاربر می‌تواند به تدریج که در حل پازل پیشرفت می‌کند، تعداد مربع‌های هر وجه را اضافه کند و با پازل پیچیده‌تری کار کند. این برنامه همچنین به کاربران امکان می‌دهد، با شکل‌های دیگر فضایی، مانند هرم نیز کار کنند. به‌علاوه، برنامه‌های مشابه مانند «Vistalgy Cube» به کاربران این امکان را می‌دهد که با اجسام فضایی دیگر مانند منشور نیز کار کنند و مهارتشان را در حل پازل‌های متعدد بالا برند. اگر دانش‌آموزان به تلفن همراه هوشمند دسترسی نداشته باشند، می‌توانند به‌صورت آنلاین با مکعب روبیک مجازی کار کنند.
پی‌نوشت‌ها
1. Multiple Intelligences
2. Magic Cube
3. Google Play
4. Scramble
منابع
1. حاجی حسین‌نژاد، غلامرضا و بالغی‌زاده، سوسن (1381). نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر و کاربرد آن در آموزش. انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم. تهران.
2. Kiss, Sándor (2015). Educational Challenges of Rubik's Cube, Rubik Studio, Városmajor 74., Budapest:https://arxiv.org /ftp/arxiv/papers/1505/1505.00750.pdf