نقد و بررسی سؤالات فیزیک کنکور سراسری نظام جدید

با توجه به مطالب بیان‌شده در مقدمه بالا، گروه فیزیک حوزه تربیت و یادگیری علوم سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، بر اساس وظایف سازمانی و ملی خود، که برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی و بقیه بسته آموزشی است، و نیز به منظور اشاعه برنامه درسی و مراقبت از آن، مطالبه خود را در طراحی سؤالات فیزیک کنکور سراسری سال ۱۳۹۸ رشته‌های علوم‌تجربی و ریاضی‌فیزیک در زمستان ۱۳۹۷ برای سازمان سنجش به شرح ذیل ارسال نموده است:

 

توصیه‌های گروه فیزیک حوزه تربیت و یادگیری علوم سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، به سازمان سنجش آموزش کشور در طراحی سؤالات کنکور ۱۳۹۸
منابع سؤالات کنکور درس فیزیک:
الف) منبع سؤالات کنکور درس فیزیک برای رشته ریاضی‌فیزیک:
۱) کتاب فیزیک۱/ رشته ریاضی‌فیزیک با کد ۱۱۰۲۰۹ سال ۱۳۹۵

۲) کتاب فیزیک۲/ رشته ریاضی‌فیزیک با کد ۱۱۱۲۰۹ سال ۱۳۹۶

۳) کتاب فیزیک۳/ رشته ریاضی‌فیزیک با کد ۱۱۲۲۰۹ سال ۱۳۹۷

 

ب) منبع سؤالات کنکور درس فیزیک برای رشته علوم‌تجربی:
۱) کتاب فیزیک۱/ رشته علوم‌تجربی با کد ۱۱۰۲۱۴ سال ۱۳۹۵

۲) کتاب فیزیک۲/ رشته علوم‌تجربی با کد ۱۱۱۲۴۴ سال ۱۳۹۶

۳) کتاب فیزیک۳/ رشته علوم‌تجربی با کد ۱۱۲۲۴۴ سال ۱۳۹۷

 

مواردی که باید در طراحی سؤالات کنکور کتاب‌های جدید فیزیک لحاظ شود:
الف) کلیه سؤالات بر اساس کتاب‌های درسی جدید که مبتنی بر برنامه درسی ملی طراحی و تألیف شده‌اند، طراحی شود، به‌طوری‌که جدید و نو بودن سؤالات بر اساس رویکردها و محتوای کتاب‌های جدید کاملاً مشهود باشد. بدیهی است، انحراف از اهداف و رویکرد کتاب‌های درسی در طراحی سؤالات کنکور، راه را بر انحراف وسیع و ارائه مطالب غیرمرتبط با برنامه درسی باز می‌کند و دبیران، دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها را دچار تشویش و نگرانی خواهد کرد.

ب) از تاریخ علم‌ها، پانویس‌ها، خوب است بدانید‌ها، نتیجه فعالیت‌های تحقیقی۱، جدول‌ها، پیوست‌ها، واژه‌نامه‌ها و اطلاعات و داده‌های ریز و جزئی تصاویر، که دور از هدف اصلی تصویرند، و نیز داده‌های مندرج در برخی از پرسش‌ها و مسائل که به ذهن سپردن آن‌ها ضرورتی ندارد، سؤالی طراحی نشود.

پ) در بسیاری از قسمت‌های کتاب‌های نونگاشت فیزیک، محدودیت‌هایی در آموزش و ارزشیابی بیان شده است که در طراحی سؤالات باید به کلیه این محدودیت‌ها توجه کرد. مثلاً در کتاب فیزیک۳ رشته ریاضی‌فیزیک، صفحه ۲۲ نوشته شده:

«در این کتاب‌ تنها سقوط آزاد بدون سرعت اولیه بررسی می‌شود.»

یعنی طراحی سؤال از سایر حالت‌های سقوط آزاد در بحث حرکت، متناسب با آموزش داده‌شده به دانش‌آموز نیست. یا مثلاً در صفحه ۳۴ کتاب فیزیک ۳ نوشته شده است:

«بررسی حالت‌هایی که نیروها هم‌راستا یا عمود بر هم نیستند خارج از برنامه درسی این کتاب است و نباید مورد ارزشیابی قرار گیرد.»

بنابراین کلیه حالت‌هایی که در آن‌ها نیاز به تجزیه بردار است، کنار گذاشته می‌شود و یا در فیزیک۲ رشته ریاضی‌فیزیک، صفحه ۷۲ نوشته شده:

«حل مدارهای چندحلقه‌ای که در حلقه‌های مختلف از باتری استفاده می‌شود، و همچنین سایر به هم بستن‌های مقاومت‌ها به غیر از به هم بستن متوالی و موازی، جزء برنامه درسی این کتاب نبوده و نباید در آموزش و ارزشیابی‌ها مدنظر قرار گیرد.»

و...

ت) مقدار همه ثابت‌های فیزیکی موردنیاز در طراحی سؤالات داده شود. همچنین در طراحی سؤالات، از واژه‌ها و اصطلاحات به‌کارگرفته‌شده در کتاب‌های نونگاشت استفاده شود.

ث) در طراحی سؤالات، به‌گونه‌ای عمل شود که رسیدن به پاسخ در مدت‌زمان متعارف که برای پاسخ‌ دادن به یک سؤال تستی منظور می‌شود مبتنی بر دانستن نکته‌های کنکوری خاص و پرسش‌های کلیشه‌ای و معروف نباشد.

ج) در طراحی سؤالات، به حدود پیشروی آموزش در هر موضوع از کتاب درسی توجه شود. مثلاً اگرچه در کتاب فیزیک۱، در بحث گرماسنجی، در مورد تعادل گرمایی بحث شده است، اما هرگز در این کتاب مسائل تعادل گرمایی که در آن پیش از حل مسئله معلوم نیست همه یا بخشی از مواد شرکت‌کننده در تبادل گرمایی تغییر فاز می‌دهند یا نه، مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. پرسش از چنین مسائلی سبب توسعه و گسترش مفاهیم به خارج از چارچوب اهداف برنامه درسی تعیین‌شده در درس فیزیک می‌شود.

چ) اگرچه رعایت تعداد ارقام بامعنا توسط دانش‌آموزان الزامی نیست اما مؤلفان کتاب‌های درسی و طراحان سؤال کنکور بهتر است آن را رعایت کنند و در ارائه داده‌ها و نتایج آن‌ها در هر سؤال به تعداد ارقام بامعنا توجه شود. یعنی اگر پاسخ سؤال با سه رقم بامعنا باید داده شود، با دو رقم یا چهار رقم داده نشود. به عبارت دیگر در طراحی و پاسخ‌دهی هر سؤال به این موضوع همانند کتاب‌های درسی توجه شود.

ح) با اینکه می‌توان با ترکیب مفاهیم فیزیکی آموزش‌داده‌شده در کتاب‌های فیزیک ۱، ۲ و ۳ با مفاهیم و ابزارهای ریاضی که دانش‌آموزان در مقاطع بعدی خود آموزش می‌گیرند، سطح بالاتری از فیزیک را تولید و از آن پرسش نمود، اما برنامه‌ درسی کتاب‌های فیزیک، فقط دانش پیشینی ریاضی دانش‌آموزان را مدنظر قرار می‌دهد. فرارفتن از این محدودیت در پرسش‌های کنکور، آموزش فیزیک در مدارس را دچار چالش جدی می‌کند. مثلاً در بحث الکتریسیته ساکن فیزیک۲، مفاهیم در حدی ارائه شده‌اند که هنوز دانش‌آموز، هندسه تحلیلی سال دوازدهم را نمی‌داند یا در بحث حرکت‌شناسی در کلاس دوازدهم، مباحث در حدی مطرح شده‌اند که هنوز دانش‌آموز بحث مشتق را نمی‌داند. ضروری است این محدودیت‌ها در طرح پرسش‌های کنکور رعایت شود.

خ) مثال‌ها، تمرین‌ها، بسیاری از فعالیت‌ها، آزمایش‌ها، پرسش‌ها و شکل‌های داخل هر فصل و همچنین پرسش‌ها و مسئله‌های پایان هر فصل، قابلیت بالایی برای طراحی یک سؤال مناسب چهارگزینه‌ای را دارند. لذا همکاران محترم سازمان سنجش با عنایت به این مهم، می‌توانند گام‌هایی مؤثر در جهت تقویت برنامه و کتاب درسی بردارند.

د) با توجه به اینکه درک مفهومی فیزیک اهمیت شایانی دارد ازاین‌رو بهتر است در کنار مسائل و پرسش‌های کمی، بر پرسش‌ها و سؤالات مفهومی نیز تأکید شود.

ذ) توزیع سؤالات در مباحث مختلف در هر آزمون، متناسب با حجم و تعداد مفاهیم همان مباحث در کتاب درسی باشد و نباید به هیچ‌یک از حوزه‌ها بیش از سهم آن حوزه در کتاب درسی پرداخته شود.

 

کنکور سراسری سال ۱۳۹۸ در روزهای‌ ۱۴ و ۱۵ تیرماه این سال برگزار شد. ضمن تشکر از همکاران سازمان سنجش که در طراحی این سؤالات، زحمات فراوانی کشیده‌اند، گروه فیزیک سازمان پژوهش بر اساس وظایف ماهوی خود و با توجه به اهمیت برگزاری اولین دوره کنکور نظام جدید (نظام ۶ـ۳ـ۳)، نقد و بررسی سؤالات فیزیک آن را انجام داده که نتیجه آن به شرح ذیل است:

 

نقاط قوت
۱. محدوده طراحی سؤالات بر اساس کتاب‌های درسی جدید تا حد قابل قبولی رعایت شده است.

۲. سطح دشواری سؤالات به شکل منطقی متناسب با سطح آموزشی مورد انتظار در کتاب‌های درسی است.

۳. تعداد سؤالات مشابه با تمرین‌ها یا مثال‌های کتاب درسی (در مباحث مشترک با کتاب‌های نظام قدیم) قابل ملاحظه است.

 

نقاط ضعف
با توجه به آنکه سؤالات کنکور سراسری خط مشی آموزش در کلاس‌های درس را تعیین می‌کند و اثرات آن بر همه قسمت‌های آموزش انکارناپذیر است، با اذعان به محاسن آزمون، برخی نواقص و مشکلات سؤال‌های آزمون را به شرح ذیل اعلام می‌نماید:

 

 

 

 

 

 

پی‌نوشت
۱. البته فعالیت‌هایی که دانشی هستند یا به نتایج آزمایش می‌پردازند شامل این بند نمی‌شود.