پرسش‌های معلمان درباره یادگیری معکوس
در بحث کلاس معکوس این سؤال پیش می‌آید که آیا این شیوه در همه درس‌ها قابلیت اجرا دارد؟ همچنین، آیا تمام دانش‌آموزان با سطوح یادگیری متفاوت می‌توانند از آن بهره ببرند؟
پاسخ: بله، فقط کافی است به این شیوه اعتقاد لازم را داشته باشیم. در این صورت، حتی معلم تربیت‌بدنی هم می‌تواند از روش معکوس استفاده کند! بدین‌ترتیب که اگر قرار باشد معلم والیبال آموزش دهد، کافی است فیلم مربوط به این رشته را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد و در زمان محدود و مغتنم زنگ ورزش، از فعالیت‌های عملی استفاده کند.
همچنین، از آنجا که در این شیوه قرار است از فیلم آموزشی استفاده شود، پس هر دانش‌آموز می‌تواند با توجه به سطح دریافت خود یک یا چند بار فیلم را ببیند تا مفهوم را دریابد.
چه موانعی بر سر راه تشکیل کلاس به‌صورت معکوس وجود دارند؟ و راه از میان برداشتن آن‌ها چیست؟
یکی از موانع، نحوه دسترسی دانش‌آموزان به محتوای ساخته شده توسط معلم است. پیش‌فرض این شیوه، اشتراک محتوای آموزشی از طریق اینترنت است که برای برخی دانش‌آموزان به‌عنوان مانع مطرح می‌شود. در این حال، می‌توان از سی‌دی یا فلش برای ارائه محتوا استفاده کرد. در موارد بسیار نادر هم می‌توان از رایانه مدرسه، در ساعات حین یا بعد از مدرسه، برای نمایش فیلم آموزشی استفاده کرد.
مانع دیگر، نحوه تماشای فیلم‌ها توسط دانش‌آموزان است. باید در نظر داشت، مشاهده این‌گونه محتواها با دیدن فیلم سینمایی و سریال متفاوت است و لازم است حتماً دانش‌آموزان را در این خصوص آموزش داد.
مانع بعدی، مدت زمان زیاد فیلم‌های آموزشی است. توصیه می‌شود زمان تقریبی هر آموزش ویدیویی حدود یک و نیم دقیقه به ازای هر پایه باشد. یعنی برای کلاس دهم حدود ۱۵ دقیقه باشد و اگر زمان بیشتری برای ارائه محتوا نیاز باشد، می‌توان فیلم را در چند قسمت ارائه کرد.
چالش دیگر، تماشا نکردن فیلم‌ها، قبل از ورود به کلاس، توسط برخی از دانش‌آموزان است. برای این مسئله نیز راهکار وجود دارد. بعد از ایجاد ضمانت‌های اجرایی لازم، باز هم اگر دانش‌آموزی به هر دلیل موفق به تماشای محتوا نشده باشد، می‌توان در ابتدای زمان کلاس برای او این فیلم را در رایانه مدرسه نمایش داد.
مانع دیگر شاید آشنایی با سخت‌افزار و نرم‌افزار ضبط فیلم باشد. گفتنی است، هیچ دستگاه یا استودیوی پیچیده‌ای برای بهره‌گیری از این روش لازم نیست. فقط کافی است یک رایانه و یک دستگاه ضبط تصویر داشته باشید. البته ممکن است کاربست این شیوه با مشکلات دیگری نیز همراه شود که عزم جدی در اجرای آن، رافع مسئله و یافتن راه‌حل آن باشد. به ویدیوی صحبت‌های آقایان برگمن و سمز۱ که به دو سؤال نخست پاسخ داده‌اند، توجه کنید.
آیا لازم است معلم، در شرایطی که فیلم تدریس را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد، دوباره مطالب را در کلاس تدریس کند؟
پاسخ: مزیت اصلی استفاده از کلاس معکوس، آزاد کردن زمان برای پرداختن به موضوع اصلی، یعنی بهبود یادگیری است. کلاس معکوس درواقع پلی است برای رسیدن به یادگیری. یعنی ابتدا باید زمان کلاس را که به‌طور عمده به تدریس می‌گذرد آزاد کرد تا معلم بتواند برای یادگیری تعاملی استفاده کند. پس کلاس جای تدریس صفر تا صد نیست، بلکه مکان تعمیق و تثبیت یادگیری در سایه فعالیت‌های تعاملی است که البته طراحی آن توسط معلم بسی ضروری است.
اگر فرایند معکوس‌سازی صحیح انجام شود و فراگیرنده قبل از حضور در کلاس حتماً در جریان آموزش قرار گیرد، دیگر نیازی به از دست دادن زمان محدود، بی‌بدیل و مغتنم کلاس برای تدریس نیست. البته تجربه نشان می‌دهد، بهتر است در ابتدای هر جلسه، معلم یک‌بار به سرعت موضوع تدریس را برای بازخوانی و وحدت رویه مطالب در ذهن دانش‌آموزان، تکرار کند.
یکی از ویژگی‌های مطرح شده در کلاس معکوس، اداره کلاس به‌صورت چندسطحی است. منظور چیست؟
پاسخ: در کلاس‌های ناهمگون (تقریباً همه کلاس‌های موجود)، ترکیب دانش‌آموزان از لحاظ آموزشی به صورت ضعیف، متوسط و قوی است و یکی از مشکلات اداره این نوع کلاس‌ها تنوع میزان و سرعت فهم شاگردان است. در این حال، با استفاده از روش مشارکتی و کارگروهی در کلاس، دانش‌آموزان قوی‌تر نقش سرگروهی و ارائه مطلب را خواهند داشت و دانش‌آموزان متوسط و ضعیف‌تر نیز به کمک هم و به کمک سرگروه، به تمرین و ممارست می‌پردازند.
در حالتی ارتقایافته از کلاس معکوس، جدای از فعالیت‌های گروهی، زمانی نیز برای بهره‌مندی دانش‌آموزان از شبکه اطلاعات محدود شده به‌عنوان تدریس و حل تمرین‌های ساده تا پیشرفته در نظر گرفته می‌شود. دانش‌آموزان با توجه به سطح توانمندی خود به یک یا چند تمرین خواهند پرداخت که پیشرفت آن‌ها را در پی دارد.
یکی از مشکلات معلمان در کلاس، بی‌انگیزگی یا مقاومت دانش‌آموزان در مواجهه با طرح‌های جدید است. با این موضوع چگونه باید رفتار کرد؟
پاسخ: به‌طور معمول، در استفاده از هر روش جدید آموزشی، ابتدا کمی با مقاومت دانش‌آموزان، والدین و گاه دیگر همکاران مواجه خواهیم شد. به نظر می‌رسد این مشکل زمانی حل خواهد شد که آن‌ها از کارشان لذت ببرند و نتیجه آن را ببینند. با این حال، شکیبایی معلم و توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان (از جمله توجه به هوش‌های چندگانه) در این رهگذر می‌تواند گرایش ایشان و بهره‌وری بالا را به همراه داشته باشد.
در برخی مناطق مثل روستاها همه دانش‌آموزان با اینترنت سروکار ندارند. بنابراین، از عرصه‌های مجازی محروم‌اند. در چنین مواردی چه کاری باید انجام داد؟
پاسخ: جدا از مناطق محروم روستایی، در جاهای دیگر نیز ممکن است این مشکل وجود داشته باشد. یک راه، انتقال ویدیو از طریق سی‌دی یا فلش است. راه دیگر، در اختیارِ دانش‌آموزان قرار دادنِ سایت رایانه مدرسه است؛ البته بعد از ساعت رسمی مدرسه.
با توجه به اینکه عده‌ای از دانش‌آموزان انگیزه کمی برای یادگیری دارند، چنانچه پس از ارائه ویدیو، تعدادی از ایشان در منزل کار را دنبال نکرده باشند، چه راهکاری را برای کلاس پیشنهاد می‌کنید؟ در این شرایط، به نوعی بی‌نظمی ایجاد و اداره کلاس مشکل می‌شود.
پاسخ: با اتخاذ شیوه‌ای قانونمند، باید تا حد امکان از وقوع چنین شرایطی اجتناب کرد، اما گاهی باز هم این اشکال به‌وجود می‌آید. به‌عنوان راهکار، می‌توان در کار گروهی ابتدا فیلم را به نمایش گذاشت و سپس ادامه فعالیت‌ها را پی گرفت انجام شود.
آیا می‌توان از روش معکوس در تمامی درس‌ها و به‌خصوص درس ریاضی نیز استفاده کرد؟
پاسخ: بله. این شیوه به درسی خاص محدود نیست و برای تمامی درس‌ها می‌توان آن را به کار بست. با دانستن چارچوب کلی چگونگی آموزش معکوس و با داشتن تخصص تدریس درس ریاضی، این شیوه قابل اجراست.
بین روش تدریس معمول با روش معکوس چه تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: در مدل تدریس به شیوه سخنرانی، معلم نقش محوری را در آموزش دارد و در حین تدریس، دانش‌آموزان اشکالات را به معلم حواله می‌کنند، اما در مدل معکوس، دانش‌آموز در حین یادگیری در خانه روی اشکالاتش کار می‌کند.
• در مدل سنتی، دانش‌آموز بیشتر می‌پرسد، اما در مدل معکوس، بیشتر معلم می‌پرسد. به‌عبارت دیگر، در مدل سنتی، معلم باید بیشتر پاسخ بدهد، اما در مدل معکوس این دانش‌آموز است که باید بیشتر پاسخ بدهد.
• مدل معکوس نوعی مدل یادگیری‌محور است که در آن وقت کلاس صرف واکاوی عمیق موضوعات درسی می‌شود.
• در مدل سنتی، محتویات درسی به‌طور مستقیم از معلم به دانش‌آموز منتقل می‌شود، اما در مدل معکوس محتویات درس با ویدیو یا موارد دیگر، در خارج از کلاس در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد. در این مدل دانش‌آموز در فرایند یادگیری و جمع‌آوری اطلاعات نقش فعال‌تری دارد.
چه ضرورتی برای استفاده از شیوه کلاس معکوس وجود دارد؟
پاسخ: با توجه به تغییر کتاب‌های آموزشی و حجم زیاد مطالب کتاب، باید به دنبال روشی بود که هم بتوان تمام موضوعات کتاب درسی را تدریس و هم اشکالات دانش‌آموزان را رفع کرد، و هم به موضوع تفاوت‌های فردی و ایجاد رابطه پرداخت. بسیاری از معلمان می‌گویند: «ای کاش می‌شد زمان بیشتری برای تدریس در اختیار داشت تا آن‌طور که دوست دارم به آموزش بپردازم!»؛ چه راه‌حلی مطلوب‌تر از کلاس معکوس!
برای تهیه ویدیو باید دسترسی به تجهیزات تصویربرداری میسر باشد. اگر چنین امکانی نداشته باشیم، تکلیف چیست؟
پاسخ: اگر تجهیزات فراهم باشد، کیفیت فیلم تهیه شده بالا خواهد بود. اما در شروع کار، با توجه به بالا رفتن قدرت تصویربرداری تلفن‌های همراه، با این وسیله نیز می‌توان کار قابل ارائه‌ای مهیا کرد.
آیا با این روش دانش‌آموز متوسطه مجبور نمی‌شود روزانه در منزل به ازای چهار درس و چهار زنگ، ساعت‌ها فیلم تماشا کند؟
پاسخ: حتماً آگاه هستید که معلمان هر روز و هر زنگ تدریس نمی‌کنند. چه بسا معلمی یک جلسه تدریس کند و تا دو یا سه جلسه با دانش‌آموزان خود تمرین حل کند. ضمن اینکه بر اساس قواعد کلاس معکوس، حداکثر زمان هر فیلم ۲۰ دقیقه است که در مجموع زمان زیادی از وقت خانه دانش‌آموز گرفته نمی‌شود.
آیا این روش برای دانش‌آموزان با سن و سال کم (ابتدایی) قابلیت عملیاتی شدن دارد؟
پاسخ: دانش‌آموزان ابتدایی، با توجه به مراحل رشد شناختی پیاژه، در مرحله عملیاتی‌ـ صوری قرار دارند و هر چیزی را که ببینند بهتر درک می‌کنند. لذا اگر محتوایی که برای آن‌ها آماده می‌شود ترکیبی از انیمیشن، فیلم، شعر، قصه و مواردی از این دست باشد، در جذابیت یادگیری تأثیر بسیار دارد و توجه دانش‌آموزان ابتدایی را جلب خواهد کرد.
مخاطرات استفاده از فضای مجازی در این شیوه چگونه توجیه می‌شود؟
پاسخ: هر چه دانش‌آموز بیشتر درگیر تحقیق و مطالعه باشد، بیشتر از گزند خطرات فضای مجازی در امان خواهند ماند و به اهداف بهتر و مفیدتری هدایت خواهد شد. دانش‌آموزی که به تحقیق می‌پردازد یا مطلب آموزشی را دنبال می‌کند، ذهنش کمتر درگیر مسائل غیراخلاقی که آفت بزرگ فضای مجازی است، خواهد شد. البته این موضوع والدین و دانش‌آموزان را از آگاهی و توجه خاص نسبت به رسانه و سواد رسانه مربوطه بی‌نیاز نخواهد کرد.