مقدمه
لیشمانیوز عفونت انگلی گسترده طیفی است که مواردی از عفونت‌های انسانی آن از سراسر جهان به غیر از استرالیا و نواحی قطبی گزارش شده و متأسفانه تاکنون واکسن یا داروی مناسبی برای مهار انگل و اشکال مختلف بیماری و نیز روش شیمیایی مناسبی در مبارزه با ناقل آن ارائه نشده است(۴).
کشور ایران در میان ۱۱ کشوری قرار گرفته است که طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی بیش از ۵۵-۵۱ درصد جهانی لیشمانیوز جلدی در آن‌ها گزارش شده است. ایران در منطقه خاورمیانه از نظر ابتلا به لیشمانیوز جلدی در رتبه نخست و از نظر ابتلا به لیشمانیوز احشایی در رتبه چهارم قرار دارد (۲).
تاکنون اقدامات درمانی مختلفی در درمان سالک (لیشمانیوز پوستی) به کار رفته است که به‌طور کلی شامل درمان فیزیکی یا جراحی و درمان دارویی است. درمان فیزیکی و جراحی شامل کرایوتراپی۶ (سرمادرمانی پوست)، گرمای موضعی، کورتاژ و لیزر آرگون است. درمان دارویی شامل درمان سیستمی و موضعی است. مهم‌ترین داروهای سیستمی عبارت‌اند از آنتیموان‌های پنج ظرفیتی (گلوکانتیم و پنتوستام۷)، کلروکین۸، پنتامیدین۹، مترونیدازول۱۰، کتوکونازول۱۱، داپسون۱۲، ایتراکونازول۱۳، تربینافین۱۴ و ریفامپیسین۱۵ است که بیشترین طیف درمانی سالک را در بر می‌گیرند (۶). مهم‌ترین درمانی که امروزه برای انواع لیشمانیوز به کار می‌رود، ترکیبات ۵ ظرفیتی آنتیموان هستند که شامل سدیم استیبوگلوکونات (پنتوستام) و مگلومین آنتی موانات (گلوکانتیوم)اند.
مواردی از این بیماری نیز وجود دارد که به دلیل مقاومت به درمان پاسخ نمی‌دهند. از طرفی، به علت وجود عوارض متعدد دارویی، تلاش برای دستیابی به داروی جدیدی که بتواند ضمن اینکه زخم را سریع‌تر بهبود بخشد، کم‌ترین عوارض جانبی را داشته باشد و پس از بهبودی جوشگاهی بر جای نگذارد، ادامه دارد (۶ ,۱). بنابراین، پژوهش روی گیاهان دارویی برای یافتن دارویی مناسب برای از بین‌بردن انگل لیشمانیا و بیماری لیشمانیوز از اهمیت بالایی برخوردار است.
ترکیبات طبیعی و مواد مشتق از گیاهان به‌صورت گسترده‌ای در مقابله با میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا به کار می‌روند (۳). استفاده از گیاهان دارویی در درمان بیماری‌های انگلی به دوران باستان بازمی‌گردد که مثالی از آن استفاده از پوست درخت گنه‌گنه به‌عنوان داروی ضد مالاریاست (۵). این پژوهش به‌منظور ارزیابی تأثیر عصاره تنباکو و بومادران بر تکثیر انگل لیشمانیا انجام شده است.
مواد و روش‌ها
کشت انگل لیشمانیا ماژور
انگلِ استفاده شده در این تحقیق لیشمانیا ماژور است. ابتدا از زخم فعال موش سفید آزمایشگاهی (نژاد BALB/c) مبتلا به لیشمانیوز جلدی ناشی از لیشمانیا ماژور نمونه برداشته شد و به محیط کشت NNN (Nicolle-Novy MacNeal) منتقل شد. لوله‌های حاوی محیط کشت به مدت ۵ روز انکوبه شدند. به‌منظور کشت و تولید انبوه پروماستیگوت، انگل‌ها در محیط کشت مایع RPMI۱۶۴۰ پاساژ داده شدند.
شکل ۱. دستگاه عصاره‌گیری سوکسله
تهیه اسانس گیاه بومادران و تنباکو
اسانس گیاه بومادران در مرکز پژوهش‌سرای کاوش توسط محققان و با دستگاه کلونجر۱۶ و هم‌چنین عصاره گیاهان خرزهره و تنباکو نیز توسط دستگاه سوکسله۱۷ گرفته شد.
شکل ۲. تصویر دستگاه سوکسله و کلونجر برای عصاره و اسانس‌گیری
یافته‌ها
کشت پروماستیگوت‌ها با غلظت‌های مختلف اسانس بومادران و عصاره تنباکو
در این پژوهش عصاره گیاه خرزهره، اسانس گیاه بومادران و عصاره گیاه تنباکو با غلظت‌های ۱/۲ و ۱/۱۰ و توسط لام نئوبار انگل‌ها در شرایط برون‌تنی۱۸ مورد آزمایش قرار گرفت و نتایج پس از ۴۸ و ۷۲ ساعت شمارش شد .
تعیین درصد و تعداد انگل‌های زنده پروماستیگوت با استفاده از لام نئوبار
تعداد ۱۰۴×۱ انگل در مرحله لگاریتمی توسط لام نئوبار شمارش و در پلیت کشت ۹۶ خانه در محیطRPMI۱۶۴۰ کشت داده شد .
غلظت‌های ۱۰ و ۵۰٪ از اسانس گیاهان بومادران و تنباکو به فالکون‌ها افزوده شد و برای هر غلظت ۲ تکرار در نظر گرفته شد.
فالکون‌ها را با غلظت‌های موردنظر و برداشت ۱ لاندا از هرکدام از نمونه‌ها و به‌صورت دوپپلیکیت (دو بار تکرار) توسط لام نئوبار و در زیر میکروسکوپ شمارش و سپس با استفاده از این فرمول مقدار انگل موردنیاز محاسبه شد:
تعداد انگل = میانگین انگل ۵ خانه×۲۵×۱۰۴
درصد تعداد انگل موجود: ۱۰۰/X تعداد انگل در غلظت‌های مختلف/ تعداد انگل در غلظت‌های مختلف انگل در کنترل درصد تعداد انگل موجود-۱۰۰= درصد کاهش انگل
بحث و نتیجه‌گیری
با توجه به ED۵۰، یعنی غلظتی که بیشتر از ۵۰ درصد انگل‌ها را از بین می‌برد که بر اساس این فرمول عصاره تنباکو در ۷۲ ساعت در غلظت ۵۰درصد تأثیر آن ۱۰۰ درصد و در غلظت درصد تأثیر آن بر پروماستیگوت ۸۷/۹۹درصد بوده است. در نهایت، اسانس بومادران در غلظت‌های ۵۰ درصد و ۱۰درصد به ترتیب تأثیر آن بر انگل پروماستیگوت شامل ۹۹/۸۷ درصد و ۹۹/۲۵ درصد است که با توجه به مشاهدات می‌توان نتیجه گرفت که تأثیر عصاره گیاه تنباکو بر انگل لیشمانیا بیشتر از اسانس بومادران است. البته، با توجه به اینکه عصاره گیاه تنباکو بعد از ۲۴ ساعت دچار قارچ‌زدگی شده بود و به مقدار ۱ میلی‌لیتر اسانس گیاه بومادران اضافه شد که بعد از ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت کنترل شد و هیچ‌گونه اثری از قارچ‌زدگی در آن دیده نشد. با توجه به این مشاهدات، به احتمال زیاد تأثیر کم‌تر اسانس آن بر انگل نسبت به عصاره گیاه تنباکو می‌تواند به علت استفاده از اسانس آن باشد و تأیید این موضوع نیاز به پژوهش‌های جامع‌تر دارد.
پی‌نوشت‌ها
1. Leishmaniasis
2. Leishmania
3. Glucantime
4. promastigote
5. L. major
6. Cryotherapy
7. Pentostam
8. Chloroquine
9. Pentamidine
10. Metronidazole
11. Ketoconazole
12. Dapsone
13. Itraconazole
14. terbinafine
15. Rifampicin
16.clevenger Apparatus
17.Soxhlet extractor
18. Invitro
منابع
۱. جعفری، ف.، نیلفروش زاده، م.ع.، توکلی، ن.، ذوالفقاری، ب. و شهبازی، ف . (۱۳۹۱) اثر ژل موضعی بومادران همراه با تزریق داخل ضایعه گلوکانتیم در درمان لیشمانیوز جلدی حاد نوع روستایی. مجله دانشکده پزشکی اصفهان ، دوره ۷۸ ،شماره ۱۲۰.
2. Alvar, J., D.Ve´lez, I., Bern, C., Herrero, M., Desjeux, P., Cano, J., et al. (2012).« Leishmaniasis worldwide and global estimates of its incidenc.» Plos One, 7(5): p.e35671.
3. Bisset, N.J. (1994). Herbal drugs and phytopharmaceuticals. London and Tokyo: «Medpharm, Stuttgart and CRC», Bota Raton, Ann Arbor, pp: 566.
4. Castelli, G., Galante, A., Lo Verde, V., Migliazzo, A., Reale, S., Lupo, T., et al. (2014).
«Evaluation of Two Modified Culture Media for Leishmania infantum Cultivation Versus Different Culture Media.» The Journal of parasitology, 100(2): 228-230
5. Kayser, O., Kiderlen, A.F. and Croft, S.L. (2002). Natural products as potential antiphrastic drugs. Studies in Natural Products Chemistry, 26: 779-.848
6. World Health Organization (2014). «Manual for case management of cutaneous leishmaniosis in the WHO Eastern Mediterranean Region,» Available at: http://apps.who.int//iris/handle/10665/120002