طرح درس کسب مهارت در شناخت مفاهیم از طریق حرکت و فعالیت: شناخت اشکال هندسی

مقدمه
باید دانست که تربیت‌بدنی در مدارس ابتدایی، مفهوم بازی به شکل آزاد یا حکم ساعت تنفس بین دو کلاس را ندارد. کلاس درس تربیت‌بدنی حکم آزمایشگاهی را دارد که در طیّ آن، کودک با وظیفه مهّم فراگیری حرکت و یادگیری از طریق حرکت درگیر می‌شود. هدف اصلی برنامه تربیت‌بدنی سرگرمی و شادی نیست. ممکن است هدف کودک شادی و سرگرمی باشد، ولی معلم نباید چنین هدفی داشته باشد. شادی، تفریح و سرگرمی محصول فرعی یک برنامه خوب تربیت‌بدنی است، درست مانند تمامی برنامه‌های خوب تربیتی که هدف فرعی آن‌ها شادی و نشاط کودک است.

معنای واژه تعلیم‌وتربیت هدایت به جلوست. تربیت‌بدنی آن جنبه از فرایند تعلیم‌وتربیت است که درآن، هم تربیت بدن و هم تربیت از طریق بدن، مطرح است.

 

عنوان درس: آمادگی جسمانی
هدف کلی: کسب مهارت در شناخت مفاهیم از طریق حرکت و فعّالیّت (شناخت اشکال هندسی).

قابل ذکر است این اهداف براساس الگوی قدیمی بنیامین بلوم است که در الگوی برنامه درسی این شیوه تغییر کرده و قرار است الگوی هدف‌گذاری برنامه درسی ملی پیاده شود.

 

اهداف جزیی
۱. هدف حیطه‌شناختی: آشنایی با اشکال مختلف هندسی (دایره، مربع، مستطیل، لوزی، بیضی، خط و ...).

۲. اهداف حیطه مهارتی: - کسب مهارت در شناخت اشکال هندسی از طریق فعّالیّت؛ - کسب مهارت در تطابق بدنی با اشکال مختلف هندسی.

۳. اهداف حیطه نگرشی: - علاقه‌مندی به کسب و توسعه مهارت‌های پایه؛ - علاقه‌مندی به اعضای گروه و همکاری با گروه.

 

وسایل مورد نیاز:
فضای مناسب، هشت عدد کارتن یا سبد، اشکال هندسی مختلف، گچ یا آب برای خط‌کشی

طرح سه مرحله‌ای تدریس، یکی از طرح‌های سازمان‌دهی و تنظیم ساعت آموزش تربیت بدنی است. این سه مرحله شامل موارد زیر است:

۱. مرحله آمادگی؛

۲. مرحله آموزش و اجرای بازی (مرحله اصلی)؛

۳. مرحله بازگشت به حالت اوّلیه.

بدیهی است که این مراحل و انتخاب فعّالیّت‌های هر یک از آن‌ها به دیگری بستگی دارد. در صورتی که مدّت زمان درس تربیت‌بدنی ۴۵ دقیقه باشد، تقسیم‌بندی زمانی آن به شرح زیر خواهد بود:

 

۱. مرحله آمادگی
این مرحله از دو بخش آمادگی سازمانی و آمادگی بدنی تشکیل شده است.

۱. آمادگی سازمانی:
تعویض لباس، تذکرات، حضور و غیاب، ایستادن در صف و ستون و ... .


اهداف:
• رعایت نظم و انضباط؛

• آشنایی با کارگروهی؛

• آشنایی با وسایل مورد نیاز بازی.

مراحل اجرایی:
• دانش‌آموزان لباس ورزشی می‌پوشند؛

• توسط سرگروه‌ها حضور و غیاب انجام می‌شود؛

• گروه‌بندی دانش‌آموزان به‌صورت ناهمگن.

هر جلسه در این مرحله ۵ دقیقه را به خود اختصاص می‌دهد.

 

۱ـ ۲. آمادگی بدنی: این بخش، خود، دو قسمت دارد:

۱ ـ ۲ ـ ۱. آمادگی عمومی یا گرم کردن
اهداف:

• آمادگی فیزیکی و روانی؛ کسب اطلاع از سلامتی دانش‌آموزان.

مراحل اجرایی: این قسمت شامل انواع راه‌رفتن‌ها، دویدن‌ها و پرش‌هاست. در پایه‌های دوم و سوم، بهتر است از حرکات تقلیدی و تشبیهی استفاده شود، زیرا دانش‌آموزان دوره اول ابتدایی به این حرکات علاقه دارند و کاملاً آن‌ها را انجام می‌دهند.

مدت زمان لازم برای این قسمت ۲ دقیقه خواهد بود.

 

۱ ـ ۲ ـ ۲. آمادگی اختصاصی: در این قسمت از نرمش‌هایی که مرتبط با هدف آموزشی کلاس است استفاده می‌شود. این حرکات بیشتر تشبیهی است، ولی در پایه‌های بالاتر می‌توان از شیرین‌کاری‌ها، حرکت‌های مقاومتی، حرکات با طناب‌ و نرمش‌های با وسیله و بدون وسیله استفاده کرد.

 

اهداف:
• جلوگیری از گرفتگی عضلات؛ انعطاف‌پذیری.

 

مراحل اجرایی:
راه رفتن سریع، دویدن آرام، نرمش‌های کششی، جهشی، پرتابی، گرم‌ کردن عضلات کمر، شانه، پاها و انجام حرکاتی که می‌توان با آن‌ها اشکال هندسی را ترسیم کرد.

مدت زمان لازم برای این قسمت ۵ دقیقه خواهد بود.

۲. مرحله آموزش و اجرای بازی (مرحله اصلی)

۲ ـ ۱. مرحله آموزش به دو مرحله تقسیم می‌شود:

۲ ـ ۱ ـ ۱. مرور

اهداف:
• یادآوری مطالب قبلی؛

• تمرین آموخته‌های پیشین؛

• ارتباط مطالب قبلی با مطالب فعلی.

 

مراحل اجرایی:
در این مرحله، دانش‌آموزان که بدن خود را گرم کرده‌اند با توجه به مطالب قبلی که در ارتباط با معرفی اشکال هندسی بازگو شده است، به‌صورت گروهی بازی را اجرا می‌کنند.

مدت زمان لازم برای این بخش ۳ دقیقه خواهد بود.

 

۲ ـ ۱ ـ ۲. آموزش مهارت جدید
در این مرحله، هدف اصلی درس تربیت‌بدنی انجام می‌شود. پس از توضیحات و تمرین لازم، معلم از بازی‌های مختلف برای مهارت جدید استفاده می‌کند.

 

اهداف:
• یادگیری مهارت تازه؛ تکمیل مهارت‌های قبلی با یادگیری مهارت جدید.

 
مراحل اجرایی: دانش‌آموزان را در صف قرار می‌دهیم و مهارت جدید را که در این بازی ترسیم اشکال هندسی است، با قرار دادن نقطه شروع و پایان آموزش می‌دهیم.

مدت زمان لازم برای این بخش ۵ دقیقه خواهد بود.

 

 

۲ ـ ۲. مرحله اجرای بازی (مرحله اصلی)

اهداف:
• نشان دادن نحوه انجام بازی؛

• نشان دادن حرکات بدن در حین بازی؛

• مطرح کردن قوانین بازی؛

• توضیح در مورد نقش شناخت مفاهیم و اشکال هندسی در بازی؛

• تقویت حس رقابت و همکاری گروهی؛

• هماهنگی عصب و عضله.

 
مراحل اجرایی:
• دانش‌آموزان را به دو گروه مساوی با رعایت گروه‌بندی ناهمگون که ترکیبی از دانش‌آموزان ماهر و مبتدی است تقسیم می‌کنیم و گروه‌ها را به شکل ستونی پشت سرهم قرار می‌دهیم. در مقابل هر گروه به تعداد دانش‌آموزان اشکال هندسی مختلف (مربع، دایره، مستطیل، لوزی) را که به‌وسیله برگ A۴ برش زده شده‌اند، داخل سبد قرار می‌دهیم. درکنار هر گروه چهار کارتن قرار می‌دهیم و اسم هر شکل هندسی را روی کارتن می‌نویسیم. با فرمان معلم، سرگروه‌ها باید مسیر تعیین شده را بپیمایند (می‌توان از دانش‌آموزان خواست که با راه رفتن، دویدن، لی‌لی یا پریدن، مسیر را بروند) و یک شکل هندسی را از داخل سبد بردارند و داخل کارتنی که مربوط به همان شکل هندسی است بیندازند و سپس به نفر بعدی گروه دست بزنند و کنار بنشینند. بازی تا آخرین نفر گروه ادامه پیدا می‌کند. در پایان، گروهی برنده است که اشکال هندسی را به شکل صحیح داخل کارتن‌ها گذاشته و زودتر از گروه دیگر بازی را به پایان رسانده باشد.

• دانش‌آموزان را به دو گروه مساوی تقسیم می‌کنیم به‌طوری که دانش‌آموزان هر گروه با فرمان معلم باید مسیری را که مطابق شکل زیر ترسیم شده است بپیمایند. هر دانش‌آموز باید از خط شروع به شکل جفت پا در هر دایره بپرد تا به مربع برسد، در مربع استراحت کند، داخل مستطیل را با لی‌لی بپیماید و در مربع استراحت کند و مسیر لوزی را عقب‌عقب برود. در داخل بیضی و روی خط رسم شده ده بار پرش زیگزاگ انجام دهد و در پشت خط پایان قرار گیرد. سپس با دویدن از کنار اشکال هندسی به نفر دوم گروه دست بزند و خودش کنار بنشیند. بازی به همین شکل تا آخرین نفر هر گروه ادامه پیدا می‌کند. در پایان، گروهی برنده است که بتواند مسیر مشخص‌شده را زودتر طی کند.

همین بازی می‌تواند به شکل انفرادی با ثبت زمان و رکورد برای هر نفر اجرا شود.

مدت زمان لازم برای این بخش ۲۰ دقیقه خواهد بود.

 

۳. مرحله بازگشت به حالت اولیه (سرد کردن)
اهداف:
• کاهش ضربان قلب و تعداد تنفس دانش‌آموزان؛

• رعایت بهداشت فردی؛

• قرار دادن وسایل در جای خود.

 

مراحل اجرایی:
در این مرحله، راه رفتن آرام و نفس‌گیری، انجام حرکات کششی برای آرام کردن ضربان قلب و دستگاه گردش خون و تنفس، مروری بر آموزش انجام شده و ارائه تذکرات مهم بهداشتی،‌ اخلاقی و اجتماعی و ... صورت می‌گیرد.

مدت زمان لازم برای این بخش ۵ دقیقه خواهد بود.

 

 

 

منبع
۱. سراج‌زاده، غلامرضا و همکاران (۱۳۹۱). کتاب معلم تربیت‌بدنی دوره ابتدایی. اداره کل چاپ و توزیع کتاب‌های درسی، چاپ سوم.